Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.1951, Blaðsíða 14

[ 546
Rr LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
f kaleikshús, kopai'stikur tvær, önnur
f með annari pípunni (ljósalilju), hin
1 með öngri, klukka gagnleg með
kólfi, kórbjalla kólflaus.
\
Þingvellir.
Anno domini 1617, 2. dag júlím.
> meðtók sjera Egilbrict Nikulásson ..
I .. Klrkjan sjálf mjög lasin og kom-
f in að falli, 3 bitar á lofti, bitahöfuð-
1 in þrjú sunnan fram öll í burtu, 4
‘ höggsperrur auk þeirra sem á bit-
i um standa, alþiljuð fyrir norðan
1 fram, en 2 stafgólf að sunnan og 3
* fjalir að auki, tvíþiljað fyrir fram-
‘ an (stafnþilið tvöfalt — fásjeð þá
l sennilega), með læstri hurð á járn-
\ um. Prjedikunarstóll, altari fornt,
( dúkurinn á því mjög lasinn, slopp-
f ur einn forn, tveir höklar gamlir,
I annar mjög í sundur. Kaleikar tveir,
■ annar lítill og lasinn, ein patína, 1
i corpcralishús með kaleiksdúk, bakst-
i urseskjur litlar. Vínhorn tvö, annað
i fuUt með vín, bakstursjárn, klukk-
| ur tvær, önnur rifin og hin með
i lösnu haldi. Tvær merkur vax, tvær
| kertalykkjur, 5 kálskinnsblöð, 1 stóll
t í kórnum ....
! * ..
Bænahúsið á Hvaleyri.
f (Þjóðskjalasafn A52. Ágrip).
$ Arið 1763, 15. sept. var sýslum.
[ Guðmundur Runólfsson og 2 aðrir
I, stadair á Hvaleyri, eftir skipun
' Magnúsar amtm. Gíslasonar, til að
[ virða og selja við uppboði síðustu
■ leifar bænahússins. Lýsing þeirra:
i „Kórinn var aldeilis niður fallinn og
1 burt fúinn, en framparti hússins
1, hjeldu uppi tvær styttur, af ábúanda
[ jarðarinnar undir reknar. En er þær
‘ voru undan teknar, fjell það í grunn
1 af sjálfu sjer.
* Af viðunum mátti nota „tií óvand-
aðra húsa-1. þótt þeir væru „mikið
! fornfálegir, moskaðir og hálffúnir“,
i bita 3, sperrur 3 og stafi 3, nokkrar
1 fjalir, „samt standþilið fyrir framan,
i með fúnum hurðarflaka.“ Viðinn all-
[ an virtu þeir 45 fiska eða 1 ríkisdal.
i „Altaristafla að neðan gruntfúin og
I, öll í stykkjum“ og ryðbrunnin, virt
i 10 fiska eða 20 skildinga (40 aura),
i en sýslum. keypti hana fyrir 32 sk.
' En viðina keypti Guðlaugur Þor-
* geirsson próf. fyrir 1 rd. 4 sk.
«
( Athugasemd.
! Þótt Gísli biskup lýsi kirkjum
w þessum bæöi ciixhliða og aiit of iaus-
lega, má þó lesa þar af ýmsar álykt-
anir. Og vil jeg nú með fáum orð-
um leiða athygli manna að þeim
helstu þeirra, bæði kirkjuhúsum og
hlutum þeirra.
Kirkjurnar.
1. Á nefndu ári, 1632, er cngin timh-
urkirkja til í öllu Kjálarncsþingi og
ekki svo mikið sem timburþak á
nokkri þeirra. — Biskup hefði vissu-
lega ekki gleymt að geta svo fá-
gætrar prýði á þeim dögum, ef til
hefði verið. — Að vísu var hrófað
upp timburkirkju á Bessastöðum
1617, með útpíndum sköttum af
flestum kirkjum landsins. En með
þeirri óforsjálni og aulaskap um-
boðsmanns konungs (Jurin Daniel)
að setja ekki bita í sjálfa kirkjuna.
Vegna þess hrapaði hún til grundar
á 2. ári, í veðri miklu. Ári síðar
(1620) var svo konungskirkjan sjálf
á Bessastöðum byggð upp aftur með
torfveggjum og torfþaki. — Kirkj-
una á Reynivöllum vantar hjer líka,
en síðar, 1676, er hún óþiljuð að
nokkru leyti. Þvi síður þarf að spyrja
um vegsemd hálfkirknanna þar í
sveit, þótt til hefðu þá verið, (sem
óvíst er eftir 1583: í Miðdal (Mýdal),
Eyri, Eyjum, Hvammi og Ingunn-
arst.).
2. Af þeim 20 kirkjum sem hjer
eru nefndar, sjest ekki að verið hafi
nema tvær alþiljaðar innan, á Kálfa-
tjörn og Reykjavík. — Gæti líka
verið í Görðum.
3. Þar á móti sjest, að 4 kirkjur
eru óþiljaðar við veggina: í Krísu-
vik, Meðalfelli, Strönd í Selv. og
Reykjum í Ölfusi. Hvergi nefnir
biskup efnið í kirkjuveggjunum öðru
nafni en „moldir." Líklegt er þó að
grjót aðeins, eða grjót og torf í lög-
um, hafi verið í þeim flest öllum að
innanverðu, en grassnidda utan og
mold þar á milli.
4. Á framstafni, vesturenda kirkn-
anna, hafa verið standþil venjuleg,
og oftast bjórþil fyrir ofan vegg-
hæðina bak við altarið.
5. Glergluggar eru nefndir á 6
kirkjum, hvergi fleiri en tveir. —
Á öðrum eða báðum stöfnum þeirra?
Þótt aðeins einn glijgginn sje sagð-
ur lítill, er vafalaust að þeir væru
allir taldir mjög litlir nú á dögum.
í gluggalausu kirkjunum hafa fáein
kertaljós mátt nægja til að lýsa
presti og söínuði.
6. Moldargólf hafa verið í kirkjun-
um öllum, því ekki er annars get-
ið, nema undir einum prjedikunar-
ið, nema í kórnum í Nesi og ixndir
einum prjedikunarstól. — Moldar-
gólfin voru svo almenn í kirkjum og
bæjum að ekki þurfti að nefna þau.
Ekki hefur setuloft verið í neinni
kirkjunni. — Sbr. Kálfatjörn. —
Stærst er kirkjan á Stað, þar næst á
Útsk., Nesi og Laugarnesi.
7. Fátt er um stóla og setubekki
í kirkjum þessum og hafði svo löng-
um verið almennt. Þó hafa jafnan
verið einhver sæti í kórnum, og
framan við kórinn að norðanverðu,
í hið minnsta 1 stóll fyrir konu prests
og heimabónda o.s.frv. Að auki var
oft langbekkur lauslegur (fjalir eða
trje) út við hliðveggi, fyrir farlama
fólk og gamalmenni. Fjöldinn af
fólkinu mátti standa allan þáverandi
langa messutímann. — Var og svo,
í fyrstu kristxxi hjer á landi, að þeim
sem byggðu kirkjur var heitið rúmi
fyrir jafnmarga menn í himnaríki(!)
og staðið gætu í kirkjum þeirra?
8. Höggsperrur voru undir reisi-
fjöl, og er líklegt að svo haíi verið
víðar en getið er, og fremur en skar-
súðir. — Hvergi eru nefndir raftar
með hellu undir torfþökunum. Og
er furða hafi svo ekki verið þá, í
neinni smákirkjunni, eða bænahús-
um.
Kirkjumunirnir.
1. Messuklæði og altarisbúning-
ar eru býsna ljelegir að sumu leyti,
og að öllu leyti á sumum stöðunum:
slitin og bætt, rifin, fúin og „lasin.“
Þá voru og kaleikar og brauðdiskar
(patínur) víða brákaðir og bættir,
ekki færri en 11 samtals. Samt úr
silfri allsstaðar, nema emaileraður
kaieikur og tindiskur á Hvaleyri, og
úr trje hvoittveggja í Viðey. — Þá
er búið fyrir löngu að ræna klaustr-
ið þar og eyðileggja það. En Skúli
fógeti fór siðar og betur en svona
með kirkju sína.
3. Klukkurnar 7 eru taldar kólf-
lausar og 6 rifnar. Þessum kólflausu
klukkum hefur mátt „hringja“ með
því að slá með hamri eða járni á
barma þeirra. Slík aðferð, ógætileg,
gat vel rifið klukkur.
4. Engar bækur kirknanna eru
nefndar, nema biblía á Kálfatjörn og
grallari (sálmabók) á Útskálum, rit-
aður á kálfskinn. — Engin bók cftir