Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1952, Blaðsíða 2

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
í aoa
kirkjugarða, til merkis um að for-
dæmingunni sé af þeim létt og ný
öld með nýu réttlæti runnin upp.
Ekki þótti rétt að hafa svo mik-
ið við alla sakamenn að dysja þá
hjá alfaravegi. Minni háttar saka-
menn, svo sem umrenningar og
þjófar, voru hengdir og dysjaðir
þar á staðnum. í þessu trjálausa
landi var ekki hægt að hengja
menn upp hvar sem var. En hér
hafði þó náttúran látið hugvitsöm-
um réttvísinnar þjónum annað í
té, sem var jafn gagnlegt. Hún
hafði gert stóra steindranga með
stuttu millibili, eða þá djúpar
klettasprungur og gjár, þar sem
ekki þurfti annað en leggja ás yfir
á milli klettanna og koma þar
snörunni fyrir. Eru enn til sagnir
um að á sumum stöðum hafi verið
svo rúmt á milli klettanna, að
marga þjófa mátti festa þar upp
í einu. Þegar aftökunni svo var lok-
ið og böðullinn hafði fengið sitt,
var líkið eða líkin urðuð, annað-
hvort í sömu klettasprungunni, eða
rétt þar hjá.
Slíkir aftökustaðir voru mjög
víða, og sumir eru enn kendir við
þjófa og gálga. Og það bregst varla
að hægt er að benda þar á grjót-
hrúgu, sem á að vera dys saka-
manna. Einn þessi hengingarstað-
ur er hér í nánd við Reykjavík og
heitir Gálgaklettar. Þeir eru á
Álftanesi, sunnan Lambhústjarnar,
gegnt Bessastöðum. Eiga nú fáir
þar leið um. En ef þig langar til
þess að sjá staðinn, þá skulum við
bregða okkur þangað. Það er
hvorki dýrt né tímafrekt ferðalag.
★
Við stígum þá á landleiðabílinn
stóra, sem heldur uppi samgöngum
milli Peykjavíkur og Hafnartiarð-
ar, þessara tveggja borga, sem nú
eru að renna saman, vegna þess að
Silfurtún og Kópavogsbyggðin hafa
fyllt bilið á milli þeirra að nokkru,
áður en varði. Ókunnugir, sem um
veginn fara, munu ætla að Hafn-
arfjörður sé eitt af úthverfum
Reykjavíkur. En það er nú öðru
nær. Hafnarfjörður er sjálfstæð
borg, þótt þar sé ekki jafn margir
íbúar og í sumum úthverfum
Revkjavíkur.
Taktu eftir þegar bíllinn rennur
fram hjá Kópavogsbænum. Niður
undir læknum ofan við veginn,
voru fjórar gamlar dysjar og stóðu
tvær og tvær saman. Það er langt
síðan að vegfarendur hafa kastað
grjóti í dvsjar þessar, enda eru
þær svo að segja sokknar í jörð.
Og áður en varir kemur einhver
frumbýlingur með jarðýtu og um-
turnar móunum þarna, og sögu
dysjanna er lokið. En þær áttu ser
nöfn, átakanleg og ógleymanleg
nöfn. Þær sem nær eru veginum
hétu ,.Hjónadysjar“, hinar hétu
„Svstkinaleiði“.
í Arnarneshálsinum, fyrir sunn-
^an voginn, eru einnig dysjar, en
þar hefir veginum verið breytt svo
að nú er hann alllangt frá þeim.
Þar er mælt að sé dys manns þess,
er gekk aftur og varð nafnkunnur
draugur á Álftanesi, og var heit-
inn í höfuðið á Þorgarði þeim.n er
varð Þorleifi jarlaskáldi að bana á
Þingvöllum, af þvi að hann hefir
þótt álíka illur andi. Hafa margir
gamlir menn heyrt talað um Þor-
garðs-dys, en tvennum sögum fer
um þetta.
Nú blasir við okkur Arnarnes-
vogur og handan við hann svart-
ur hraunjaðar. Þar er Gálgahraun
og í því eru Gálgaklettar. Þessi
hraunspilda er nyrst í Garða-
hrauni og sker sig úr vegna þess
hvað hún er úfin og hnkaJeg.
Þarna hefir glóandi hraunið senni-
•lega runnið í fvrndinni út á mýr-
lendi, suður af Lambhúsatjöm, og
vatnsgufurnar hafa sprengt það
allt sundur, gert í það gíga og stór-
ar gjár, en hrúgað upp röðlum og
klettum á öðruín stöðum.
Gamli vegurinn fram á Álftanes
lá meðfram Arnarnessvogi að
sunnan. Það hefði verið skemmti-
legast fyrir okkur að fara hann,
en nú er það ekki hægt vegna ný-
býla og girðinga. Við skulum því
yfirgefa bílinn hjá Silfurtúni og
ganga þaðan þvert yfir holtið nið-
ur að vognum. Þar hittum'við á
gamla veginn, þar sem hann ligg-
ur inn í hraunið, rudd gata að fornu
og hefir sýnilega verið mjög fjöl-
farih, vegna þess hvað hún er djúp
og glögg enn. Þarna hafa líka
margir hófar troðið, því að hér
gengu skreiðarlestirnar af Álfta-
nesi fyrr. „Gömlum götum á ekki
að gleyma“, segja Færeyingar.
Þessi gata gleymist ekki, enda þótt
hún sé aflögð, því að hún er mörk-
uð á landabréf Björns Gunnlaugs-
sonar sem þjóðleiðin fram á Álfta-
nes. Gatan liggur skáhalt upp í
hraunið og eru á vinstri hönd gjár
miklar, en til hægri er Gálgahraun-
ið. Mönnum hefir tekist að finna
þarna mjög sæmilega leið, og hafa
hinir nýu akvegir oft verið lagðir
eftir hestagötum, sem voru ó-
hentugri til þess en þessi gata, og
þess vegna er það einkennilegt að
Álftanésvpgurinn skuli ekki liggja
þarna enn í dag, í stað þess að
liggja frá Engidal út háholtið.
Úr því hingað er komið er bezt
fyrir okkur að skoða allt Gálga-
hraunið. Hér eru langir kletta-
röðlar sprungnir sundur að end-
löngu, hér eru háir klettar með
sprungum og hellum, og hér eru
djúpar hvosir. Hér kemur manni
fyrst á óvart hve mikill gróður er
í hrauninu. í hvosum og kletta-
skorum er kafgras, og hér er fjöl-
skrúðugur gróður eins og oft er
í hraunum, sem farin eru að gróa.
Annað, sem manni kemur á óvart,
er að hér er mikið fuglalíf. Hér
flögrar stór hópur svartbaka með
gargi og skrækjum. Þeir hafa ef-
laust orpið hér í hrauninu í vor,