Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1960, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
217
Men som jeg staar her nu i dag,
jeg har ej hævn, jeg har ej hag
til nogen mand paa jorden.
Hann hafði sigrað sjalfan sig, eins ■
og hann krafðist af öðrum. Ekki
að hata, heldur gleyma og fyrir-
gefa.
Hann var trúmaður mikill allt
frá bernsku og treysti á framþróun.
Kenning Darwins kom því ekki
flatt upp á hann. En svo kom
fleira. Vísindin grófu upp þúsunda
ára gamla sögu og röktu framþró-
unina. Kenningar þeirra virtust
koma í bág við guðstrúna og marg-
ir gerðust trúleysingjar. En á
Björnson hafði þetta öfug áhrif,
styrkti lífsskoðun hans. Að vísu
fann hann, að þetta stangaðist við
margar kennisetningar, og af þeim
varpaði hann fyrst fyrir borð vítis-
kenningunni, og sætti auðvitað á-
mæli fyrir hjá mörgum. En svar
hans var:
„Ef guð er ekki með í framþróun-
inni, hverjum eigum vér þá að
þakka allar þær uppgötvanir og
framfarir, sem vér njótum nú góðs
af? Ef guð er ekki með í frelsis- og
sjalfstæðisbaráttu, hverju eigum
vér þá að þakka það, hvernig oki
hefir verið létt af mannkyninu og
mun verða létt af því? Nútíma vís-
indi hafa uppgötvað ný náttúru-
lögmál, lögmál sem drottinn setti
í öndverðu, en ætti vísindin þá endi
lega að vera komin frá djöflinum,
eða standa í sambandi við myrkra-
völdin? Prestarnir leita guðs í til-
verunni, en halda þeir að þeir geti
aðeins fundið hann í sköpuninni,
en ekki í framvindunni og frelsinu,
þar sem án þeirra væri ekkert
heimsskipulag hugsanlegt? Væri
ekki nær að hugsa sér að guð færi
fyrir framþróunargöngu mannkyns
ins, en að hann væri á eftir? Hér
þarf nýan skilning“.
Þessi skilningur var trúin á fram
vinduna, og hún var í fullu sam-
ræmi við barnatrú hans, hvað sem
öllum kenningum kirkjunnar leið.
Hér hafði hann fundið óbifanlega
fótfestu, og hann taldi sig þjón
hins alvalda. Og hann taldi að það
væi hlutverk hinna góðu manna að
opinbera guðs vilja, með því að
vera samverkamenn hans á jörð-
inni. Þessi skilningur gaf honum
nýa útsýn: Hvert vandamál var
þáttur í þeirri baráttu, er veitti
lífinu tilgang, og var framhald hins
guðdómlega sköpunarverks.
En kampstor tid, og vi er med!
Paa jord det störste er at være,
hvor kræfter som er stort í gære
skal tage skikkelse og sted;
at give af sin egen ild,
netop som stöbningen skal til;
at trykke af sin egen form
i det som bliver slægtens norm.
Á stúdentahátíð lýsti hann yfir
því, að það væri sem nýar lindir
hefði sprottið upp í sál sinni. Æðsta
skylda hvers manns væri að vera
sannur. Menn eiga að dirfast að
hugsa. Menn eiga að dirfast að
birta hugsanir sínar. Og með tím-
anum öðlast menn þá trú.
Og í vorsalmi, sem hann orkti,
finnst honum hann vera með að
skapa eilíft vor:
yde din skærv
ind til det eviges hverv,
liden og svag
aande et eneste drag
ind af den evige dag.
Lífið á að fylgja sannleikanum,
það á að byggja á sívaxandi reynslu
en ekki sjalfsblekkingu og draum-
órum, sem ekki eru annað en dust
úreltra kenninga. Framvindan er
fyrir öllu og guð er sjalfur með í
framvindunni. Þeir, sem þar eru
brautryðjendur, ganga á guðsveg-
um. Þess vegna urðu seinustu orð
hans táknræn fyrir allt líf hans:
„Hið góða og fagra ....
Hún er örvílnuð
FÖLKIÐ í sögum Björnsons er
ætíð heilsteypt. Það er vegna
þess að hann lifði og hrærðist í
því. Eina fróðlega sögu hefir
Nulle Finsen sagt um það:
— Við Karolína sátum á hverj-
um morgni inni í svefnherberg-
inu og töluðum saman, en Björn-
son var í næsta herbergi að
semja skáldsöguna „Mary“. Oft
kom hann inn til okkar, og sýnd-
ist þá annars hugar, eins og sál
hans væri langt í burtu. Svo leit
hann á okkur og brosti, klapp-
aði á öxlina á annarri hvorri
okkar og sagði: „Mér þætti gam-
an að vita hvort þið getið ekki
komist í þrot með umræðuefni
— nei, eg held að engin hætta sé
á því“. Og svo gekk hann aftur
inn til vinnu sinnar.
Svo var það einn morgun að
hann kom ekki. Við heyrðum að
hann gekk um gólf fram og aft-
ur, fram og aftur.
Eftir langa hríð opnaði hann
dyrnar og leit á okkur með ang-
istarsvip, en tárin runnu niður
kinnar hans.
„Björnstjerne, hvað er að þér?
Hvað hefir komið fyrir?“ sagði
Karolina.
En hann starði á okkur með
sama angistarsvipnum.
„Guð hjálpi okkur Björn-
stjerne, hvað gengur að þér?“
„0, það er hræðilegt, hræði-
legt .... hún er alveg örvílnuð".
„Hver?
„Mary“.
Svo lokaði hann hurðinni og
við heyrðum fótatak hans fram
og aftur, fram og aftur.
Björnson var eigi aðeins skald-
jöfur Norðmanna á sinni tíð.
Þrumuraust hans náði eyrum allra
menningarþjóða. Hann fekk bók-
menntaverðlaun Nobels 1903. Og
þegar hann fell frá, gerðu bæði
Danir og Norðmenn útför hans svo
veglega, sem þar væri konungur
syrgður. Og konungur hafði hann
verið, konungur í ríki andans.