Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1965, Blaðsíða 12

HITLER
Framhald af bls. 1.
oft á fótum á nóttunni til þess að gæta
hans. Mig virtist hún aftur á móti varla
sjá. Adolf var, að því er bezt varð séð,
það einasta sem hún kærði sig um í
þessum heimi.
Faðir minn var bitur og aðfinnslu-
samur, fljótur til reiði og skipti sér ekk
ert af okkur börnunum. Hann lék sér
aldrei við okkur, og ég held, að eink-
um hafi Adolf liðið fyrir það að fá
aldrei að vera með pabba og ræða á-
hugamál sín við hann. Faðir minn var
milli sextugs og sjötugs, þegar Adolf
fæddist, en mamma tuttugu og níu.
Mamma var vön að segja við Adoif, að
karlmaður ætti að veita sér allt sem
faann lysti, því lífið hefði ailt á boð-
stólum, ef menn hefðu hugrekki til að
grípa það, og biðu ekki eftir, að það
kæmi af sjálfu sér. — Með öðrum orð-
um, honum var kennt, að hann hefði
frjálsar hendur til að gera allt sem
hann langaði til.
Skýrt dæmi um þetta er, að mamma
keypti eitt sinn handa honum hálfhá
stígvél, en félagamir í skólanum stríddu
honum á stígvélunum. Svo kom
hann og grýtti þeim í gólfið fyrir fram-
an hana. En mamma átti enga aura til
þess að kaupa fyrir aðra skó handa hon-
um. En ég og hálfsystkini mín áttum
nokkrar krónur í sparibaukum, sem
við höfðum fengið fyrir sendiferðir hjá
nágrönnunum. Mamma gerði sér lítið
fyrir, tæmdi alla baukana, og keypti
fyrir innihaldið aðra fallegri skó handa
Adolf. Þetta fyrirgaf ég henni aldrei.
Þegar þetta gerðist, var mjög farið
að bera á ónærgætni hans, og hún fór
í vöxt fyrir áhrif þessa uppeldis.
egar pabbi var kominn á eftir-
laun, fluttum við til Leonding í grennd
við Linz. Adolf gekk í barnaskólann
þar, og síðar í klaustrið í Lambadk,
þar sem hann söng í kómum.
Seinna tókst mömmu að nurla það
mörgum aurum saman, að hann gat
farið í gagnfræðaskólann í Linz.
Þegar pabbi dó, 1903, fluttum við
alfarið til Linz, mamma, Adolf og ég.
En fjárhagur okkar var þá orðinn mjög
bágborinn, og eftir tvö ár varð Adolf
að hætta í skólanum. Þegar hann var
sextán ára, versnaði honum brjóstveikin
að nýju. Pabbi hafði dáið úr lungna-
blæðingu, og mamma var örvingluð af
hugsuninni um, að Adolf færi sömu
leiðina. Hún sendi hann þessvegna til
Theresu systur sinnar í Spítal, þar sem
loftið var betra, og þar komst hann aft-
ur til heilsu.
1906 fór Adolf í kynnisför til Vínar-
borgar, og varð mjög hrifinn af þeirri
borg. Eftir heimkomuna til Linz bað
hann um að mega fara þangað aftur og
stunda list. Honum tólost að sannfæra
mömmu, en eins og kunnugt er, tókst
honum ekki að ná prófi inn í lista-
skólann.
í desember 1907 skrifaði ég Adolf, og
bað hann um að koma heim. Mamma
hafði fengið krabbamein í annað brjóst-
ið, og lá fyrir dauðanum. Eina ósk
faennar var sú að fá að sjá Adolf áður
en hún dsei.
Adolf hefur verið talinn mannhrak,
en ég horfði á hann stunda móður okk-
ar deyjandi betur en nokkur annar
hefði gert. Og hún dó, eins og hún hafði
óskað, með hönd hans í sinni. Bróðir
minn og ég vorum uppalin í kaþólskri
trú, en hann var alltaf mjög fjandsam-
legur kenningum kirkjunnar, sem hann
sagði, að væri aðeins fyrir þræla.
Margir hafa brotið heilann um, hvers
vegna hann hafi hatað Gyðinga svo
mjög, og hversvegna hann hafi verið
svo ákveðinn í að útrýma þeim. Að-
eins sárafáir vita, að það var vegna
Gretu.
Adolf hafði ekki mikið að bjóða
Gretu og það vissi hún. Hann hafði lág
laun, en var mjög sparsamur. Og Gretu,
sem vann í verksmiðju, hafði líka tekizt
að öngla svolítið saman, til kaupa á
búshlutum. Skemmtanir þeirra voru
fábreyttar, og þau voru alltaf heima á
kvöldin. Adolf hafði aldrei kært sig
um að taka þátt í skemmtanalífinu. En
Greta líktist honum ekki algjörlega á
því sviði. Hún sá fyrir sér falleg föt,
dansleiki, fína bíla og ferðalög. Adolf
hafði þrátt fyrir allt safnað það miklu
saman, að hann gat fest kaup á litlu
húsi og hreiðrað sæmilega um sig. Og
'hann var mjög hreykinn, þegar Greta
og hann komu í heimsókn til mín, þrem
vikum áður en brúðkaupið átti að fara
fram. Og hann talaði af miklum áhuga
um nýja heimilið og það litla sem hann
ætti eftir að kaupa. Tveim dögum síðar
kom einn af viðskiptavinum verksmiðj-
unnar auga á Gretu; hann var þar í
verzlunarerindum. Hún var yndisleg
stúlka, há og grönn og björt, og kaup-
sýslumaðurinn komst allur á loft. Hann
bauð henni út að borða, lét sækja hana
í stórum bíl með einkabílstjóra. Og
honum tókst fljótt að fá hana til að
gleyma Adolf.
Litlu seinna hitti ég Gretu; hún var
gjörbreytt.
Þessi nýi vinur hennar hafði boðið
henni allt það, er hún hafði áður séð
aðeins sem draummynd. Viðhafnaríbúð,
falleg föt, skartgripi, peninga, bíl —.
Hún var gagntekin af hugsuninni um
allt hið dásamlega sem biði hennar.
Nokkrum dögum seinna fór hún að búa
með auðuga kaupsýslumanninum, sem
faafði lofað að giftast henni. Og Greta
var ekki í neinum efa um, að hann
mundi halda loforð sitt. En það gerði
hann auðvitað ekki.
Fyrir Adolf var þetta þvílíkt reiðar-
slag, að hann varð aldrei samur maður.
Hann heimsótti hana og ætlaði að reyna
að telja henni hugfavarf, en hún neitaði
að veita honum viðtal, og lét þjón segja
honum, að hún ætti annríkt og vildi
ekki láta ónáða sig. Og meðan Adolf
beið í anddyrinu kom elskuhugi hennar
heim og henti honum út.
G reta eignaðist tvö börn með kaup
sýslumanninum, en áður en seinna barn-
ið fæddist, var hann orðinn leiður á
faenni og búinn að reka hana frá sér.
Um tíma reyndi hún að hafa ofan af
fyrir sér og börnunum, en varð að lok-
um að senda þau frá sér á
barnaheimili. Sjálf var hún búin að
vera, sökk stöðugt dýpra og dýpra,
og 1931 fyrirfór hún sér. Einu kvöldi
mun ég seint gleyma. Adolf kom og
heimsótti mig, og það gerði hann aldrei
nema honum lægi eitthvað mikið á
hjarta.
„Hún Greta er dáin“, sagði hann
mjög beiskur. „Hún fyrirfór sér. Vin-
ur hennar lofaði að giftast henni, en í
þess stað rak hann hana á dyr. Ef Guð
lofar, þá skal ég kyrkja hann í greip
minni einhvern daginn.“
Adolf sagði þessi örlagaþrungnu
orð hægt og stillilega, en samt fylgdi
'þeim svo mikill kraftur, að ég varð
óttaslegin.
Það var ekki fyrr en löngu seinna, að
ég komst að þvi, að maðurinn sem hafði
tælt Gretu og eyðilagt líf hennar var
Gyðingur.
Adolf náði sér aldrei eftir sálarkval-
irnar sem dauði Gretu og niðurlæg-
ing ollu honum. Það voru brostnu von-
irnar út af Gretu og heimilinu sem þau
höfðu ætlað að skapa í sameiningu, sem
gerðu hann að beiskum og hatursfullum
manni. Ég veit vel, að í bókinni „Mein
Kampf“ leggur hann áherzlu á margt
annað, en það er enginn efi, að sorgar-
saga Gretu leiddi hann út á þá afdrifa-
riku braut, sem gerði hann að bölvaldi
allrar veraldar.
Almenningi er ekki kunnugt um, að
kohur höfðu mikil áhrif á Adolf, þrátt
fyrir það að hann gerði sér ekki háar
hugmyndir um þær yfirleitt. En því
verður ekki neitað, að það voru konur
sem lyftu honum upp á tindinn. Anna
Elisabeth von Ribbentrop, dóttir kampa-
vínskóngsins Henke, var ein þeirra
kvenna, sem höfðu mest áhrif bak við
tjöldin. En það er ekki satt, sem sagt
hefur verið, að þau hafi haft mök sam-
an, önnur en þau sem viðkomu sam-
eiginlegum áhuga þeirra á stjórnmál-
um.
Að Adolf varð orsök í dauða fjölda
milljóna, verður ekki neitað. En hann
ber ekki einn ábyrgðina; frú Ribben-
trop og maður hennar gera það líka.
Þau álitu að Adolf væri fæddur for-
ingi, og studdu hann í hergöngu hans
upp á valdatindinn. Þá var bróður mín-
um orðið það ljóst, eins og öðrum stjóm
málamönnum, að konur eru ómissandi,
einnig í pólitík.
ar sem konur eru með í spilinu“
sagði bróðir minn einu sinni, „haga flest
ir karlmenn sér eins og hálfvitar. Þetta
vald verður að nota til hagsmuna fyr-
ir þjóðina.“
. Og út frá þessu sjónarmiði skapaðist
öll framkoma bróður míns gagnvart
konum. Hann umbar þær, meðan hann
gat haft gagn af þeim stjórnmálalega
séð. Kynferðislega hafði hann engan á-
huga á þeim. Ég held að hann hafi glat-
að áhuganum á kvenkyninu, þegar
Greta Raubal dó. Það hefur verið sagt,
að hann hafi sótzt eftir konum, en ég
get fært sönnur á, að það eru ósannindi.
Eina konan sem hann kærði sig um, fyr
ir utan þær sem viðkomu stjórnmálum,
var Eva Brauri. Og að hann giftist
henni var áreiðanlega til þess að sýna
henni virðingu og halda gefið loforð.
Hann var í rauninni ekki ástfanginn af
henni.
Þegar ég nú Lít um öxl, yfir barn-
æsku bróður míns, á ég oft erfitt með
að skilja, að þetta fór sem fór.
Stundum finnst mér þetta allt hafa
verið ein hræðileg martröð. Ég skil það
nú, að undirstaðan undir þessa ógæfu-
sömu þróun var lögð þegar í bemsku
faans. Hin takmarkalausa tilbeiðsla
mömmu á þessum uppáhaldssyni sín-
um eyðilagði hann gersamlega. Maður
getur sagt, að mamma hafi rutt veginn
fyrir hann. Veginn sem kom honum í
þá aðstöðu að vera faataðasti maður
veraldarinnar.
Hann hafði slæm skapgerðareinkenni,
en ég held samt, að ef hann hefði feng-
ið rétt og strangt uppeldi þá hefði marg^
farið öðruvísi en fór. Sjálf hef ég ekki
yfir neinu að kvarta, og þarf ekki að
biðjast afsökunar á neinu. Heimurinn
veit tæpast að ég er til, því þegar allra
athygli beinist að einum manni, verður
systir hans að engu.
Ég hef verið spurð hvort ég gæti
samið viðeigandi grafskrift yfir bróður
minn. Mér finnst að hún ætti að hljóða
svona: Móðir hans skemmdi hann þegar
á bamsaldri með taumlausu dekri. Hvað
sem heimurinn annars segir um hann,
þá veit ég, og nokkrir aðrir sem bezt
þekktu til, að móðir hans stórspillti hon-
um. Hann hefði máske getað orðið mik-
ill stjórnmálamaður. Þess í stað kaus
hann að gerast foringi ofbeldisstjóm-
ar. Og þegar hann lézt 1945 — lét hann
ekkert annað eftir sig en heilt synda-
flóð af glæpum og hatri. Og nafn sem
kemur Öilum ættingjum hans til að óska
þess að þeir gætu gleymt, að þeim renn-
ur sama blóð í æðum.
Margrét Jónsdóttir
þýddl.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3.
vera reimt þar, eins og víðar hérna i
Englandi. En ég var nú ekkert smeykur
við vofur, trúði mátulega á þær, satt
bezt sagt. Nú — ég sannfærðist þá held-
ur betur.“
Enn tók hann sér málhvíld, saup á
glasinu sínu, leit út um gluggann, hugs-
aði sig um og hélt svo áfram: „Þetta
er gamalt hús, frá miðhluta seytjándu
aldar, stílhreint, og stór garður í kring-
um það. Frændi minn var piparsveinn,
en hafði ráðskonu, sem enn var þarna,
og auk hennar aldraður garðyrkjumað-
ur. Allra bezta fólk, tryggt og trútt,
þægilegt í viðmóti.
Ég bjó um mig í íbúð gamla manns-
ins, á annarri hæð. Það var fremur geðs-
leg vistarvera, hátt til lofts, vítt til
veggja; tvær stofur, auk svefniherberg-
is, forn og fögur húsgögn, gömul mál-
verk á veggjunum, ró horfinna tíma —
ég kunni vel við mig. — Ráðskonan
sá um mig, eins og ég væri barnið henn-
ar, og ég hafði gaman af að tala við
garðyrkjumanninn. En þegar ég spurði
hann um vofuna, var tæplega hægt að
toga úr honum orð. — Hún er nú þama
á hæðinni, tautaði hann aðeins. Þú
verður sjálfsagt var við faana.
Það stóð heldur ekki á því. Ég sofn-
aði vært í rúminu hans frænda. En um
miðnætti vaknaði ég við það að kaldur
gustur lék um andlitið á mér. Ég reis
upp til hálfs — og sá hana þegar í stað.
Hún stóð rétt við fótagaflinn.“
Hann sat teinréttur á stólnum, en
drúpti höfði og hafði lokað augunum.
Ég varð að bíða nokkuð lengi eftir fram
faaldinu, því að enn virtist hann hafa
gleymt stund og stað. Loksins leit hann
á mig og hristi höfuðið, eilítið vand-
ræðalega.
„Ég sá hana mjög skýrt, og ég man
þetta eins og það hefði gerzt í gær —■
en hvernig á ég að lýsa henni? Hún
var umkringd bláhvítri birtu, og horfði
beint í augun á mér, varla annað hægt
að sjá en að hún væri lifandi mann-
eskja. En ég vissi nú samt, eða þóttist
vita, að svo væri ekki. Þótt ekki hefði
verið annað en fötin hennar — léttur
en talsvert útflúraður sumarkjóll frá
Viktóríutímabilinu, og sveigur af hvít-
um rósum um dökkt hárið yfir enn-
inu. Og hún var einhvernveginn allt
öðruvísi en konur á okkar tíð, háls-
inn langur, afsleppar axlir, líkaminn
allur fjarska fíngerður; ótrúlega grann-
ar hendur — og andlitið, ávalt og fölt,
fríðara en hægt er að lýsa. En augun
verða mér ávallt minnisstæðust: stór og
dimm, full af lifandi myrkri, undar-
lega framandi, kannske ómannleg, og
þó hlý. Ég get ekki komið orðum að
þessu. Það var einhver spurn í þeim,
sem ég skildi auðvitað ekki, og mér
fannst hún ætlast til einhvers af mér.
— Ég starði á hana stundarkorn, og
svo fór ég að reyna að tala við hana.
En það var eins og hún heyrði ekki til
mín, eða gæti að minnsta kosti ekki
svarað. Varir hennar bærðust efcki, eng-
inn dráttur hreyfðist í andlitinu fagra,
ekki frekar en hún væri vaxbrúða.
Svipbrigðin voru öll í augunum, þessum
dimmu, djúpu næturaugum, er voru
svo — svo ómótstæðilega heillandi.
Ég steig framúr rúminu, án þess að
líta af henni, og fór í slopp utanyfir
náttfötin. Mér var ekki ljóst hvað ég
ætlaðist fyrir, en er ég gekk til henn-
ar veik hún undan, sveif yfir gólfið og
hvarf út um lokaðar dyrnar. Er ég opn-
aði þær, beið hún mín á pallinum fyr-
ir utan, en leið hægt niður stigann, þeg-
ar ég nálgaðist hana.
í forsalnum nam hún staðar anidartak
og leit til mín, en hélt þvínæst áfram
— út um læstar aðaldyrnar. Ég fór þeg-
ar á eftir henni, en varð þó að hafa fyr-
ir því að opna hurðina.
Veðrið var unaðslegt, heiður himinn,
alsettur stjörnum, og fullt tungl. I
fyrstu sá ég hana hvergi, en kom brátt
auga á hana þar sem hún stóð milli
trjánna, skammt frá mér. Og nú beið
hún þangað til að ég var kominn að hlið
inni á henni. Við horðumst í augu
nokkrar sekúndur, svo héldum við af
stað hægum skrefum, í áttina til tjarnar
innar með vatnaliljunum í garðinum
bak við húsið. — Það var einkennileg
ganga, og ég get ekki lýst því, hvernig
mér var innanbrjósts. Ég fann ekki til
beygs, en það var því líkast sem ég
J2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
18. tbl. 1963