Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1965, Blaðsíða 6

BÓKMENNTIR
Framhald af bls. 5.
einn þassara maura, verð ég þá ekki að
spyrja sjálfan mig, hvort nokkur ástæða
sé til að halda þessari starfsemi áfram?
Svarið er jákvætt. Þrátt fyrir það að
mér finnst leikhúsið vera gömul en vin-
ssel lauslætisdrós, sem hefur séð sinn
fífil fegurri. Þrátt fyrir það að ég og
margir með mér telja wild west meira
spennandi en Antonioni eða Bergman.
Þrátt fyrir það að nýja tónlistin veldur
okkur köfnunarkennd hinnar stærðfræði
legu loftþynningar, að málara- og högg-
myndalistin gerist ófrjó og tærist upp í
þessu lamandi frelsi sínu. Þrátt fyrir,
„það að bókmenntirnar eru orðnar að
grafarhaug af orðum, án boðskapar, án
hættu.
Til eru skáld, sem aldrei yrkja, af
því að líf þeirra sjálft er skáldskapur,
leikarar, sem aldrei koma fram á sviði,
en líf þeirra sjálft er eftirtektarverðir
sjónleikar. Til eru málarar, sem hafa
aldrei málað, af því að þeir loka augun-
um og framkalla fegurstu listaverk innan
á augnlokunum. Og til eru kvikmynda-
höfundar, sem lifa sjálfir kvikmyndirnar
sínar og munu aldrei misnota gáfu sína
tii þess að koma fram með þær í raun
og veru.
Á sama hátt held ég, að nútímamað-
urinn geti alveg lagt leikhúsið fyrir
róða, af því að hann lifir í miðjum sjón-
leik, sem springur sífellt í loft upp í
einstökum sorgarleikum. Hann hefur
enga þörf á tónlist, af því að á heyrn
hans dynja stöðugt fellibyljir tóna, sem
hafa komizt á sársaukamark og meira
en það. Maðurinn hefur enga þörf á
skáldskap, af því að hin nýja heims-
- mynd hefur gert hann að þarfadýri, sem
RABB
Frh. af bls. 5.
ráða — og björtum augum gœtum
viö litiö framtíöina. Ef við stillum
inn á þess'a bylgjulengd og förum
aö hugsa um ísland framtíöarinnar
komumst viö sennilega aö þeirri
niöurstööu, að billegast sé fyrir
okkur aö bíta gras.
Þá sagöi útvarpsmaðurinn, aö
óœskilegt vceri aö gera ísland aö
feröamannalandi af því aö gjald-
eyristekjurnar rynnu í vasa fárra,
aöeins þeirra, er hafa forystu í
þessari ungu atvinnugrein, feröa-
mannamóttökunni. Á sama Jiátt
mœtti auövitað segja, aö sjávarút-
vegur væri óæskiiegur á íslandí,
þvt sannarlega stundar tiltölulega
lítill hluti þjóöarinnar útgerö.
Því miöur eru þau viöhorf, sem
þessi afstaöu speglar, ekkert eins-
dœmi. Persónulega sé ég ékkert at-
hugavert viö þaö, aö fólk með
þennan þankagang bíti gras — og
e.t.v. má segja, aö það sé alltaf að
því.
Þröngsýni, hleypidómar, skiln-
ingsskortur á eöli framfaranna og
fyrirfram mótuö neikvæö afstaöa
gagnvart öllu þvi, sem samfélagiö
veröur aö krefjast af einstaklingun- /
um til þess aö geta orðiö viö óskum
þeirra um útlát og athafnir, flýtir
ekki beinlínis fyrir framförum og
jákvœöri þróun t þjóöfélaginu. —

h. j. h.

er þrælbundið af eftirtektarverðum en
skáldlega séð ónothæfum efnaskipti-
vandamálum.
Maðurinn (eins og ég lifi sjálfan mig
og umheim minn) hefur slitið sig lausan
— hræðilega svimandi lausan. Trúmálin
og listin eru varðveitt af tilfinninga-
ástæðum, einskonar vanabundin kurteisi
við hið liðna, velvilji gagnvart sifjölg-
andi fórnardýrum frelsisvandamálsins.
Ég er hér ekki með annað en mitt
eígið, persónulega álit. Ég vona, og er
reyndar sannfærður um, að aðrir hafi
aðra hlutlægari og jafnvægari skoðun.
Ef ég nú, að allri þessari eymd
athugaðri, held því samt fram, að ég
ætli að halda áfram að framleiða list,
þá stafar það af aðeins einni ástæðu. (Ég
sleppi hér því hagsmunalega).
Og það er FORVITNI. Takmarkalaus,
óseðjandi sí-endurnýjuð, óþolandi for-
vitni, sem rekur mig áfram, lætur mig
aldrei í friði, og kemur fullkomlega í
staðinn fyrir félagslífið, sem ég þráði
einusinni forðum daga.
Mér finnst ég vera lífstíðarfangi, sem
brýzt snögglega út í öskrandi, dunandi
og hvæsandi líf. Ég er gripinn stjórn-
lausri forvitni. Ég krota hjá mér og tek
eftir, ég hef augun hjá mér og allt er
óraunverulegt, svimandi, hlægilegt —
eða hræðilegt. Ég gríp svífandi rykkorn,
kannski er það kvikmynd — hvaða þýð-
ingu hefur nú það? Yfirleitt enga, en
mér sjálfum finnst það eftirtektarvert,
þessvegna er það kvikmynd. Ég hring-
sóla kringum þetta nýgripna, persónu-
lega viðfangsefni, og er kátur eða hrygg-
ur í huganum.
Ég iða innan um hina maurana, við
framkvæmum gífurlegt verk. Höggorms-
hamurinn er á hreyfingu.
Þetta og aðeins þetta er sannleikurinn
í mínum augum. Ég óska ekki eftir, að
það verði neinum öðrum sannleikur, og
sem huggun fyrir eilífðina, er það auð-
vitað á lægsta stigi. En sem grundvöllur
að listagtarfi tvö ár fram í tímann, er
það fullkomlega nægilegt, að minnsta
kosti mér.
Að vera listamaður, sjálfs sín vegna,
er ekki alltaf jafnþægilegt. En það hefur
einn mikinn kost: listamaðurinn deilir
lífskjörum með hverri lifandi veru, sem
einnig er aðeins til sjálfrar sín vegna.
Að öllu samanlögðu verður þetta víst
sæmilega frjálslegt bræðralag, sem
þannig lifir í eigingjörnu samfélagi við
hina hlýju, óhreinu jörð, undir köldum
og tómum himni.
SMÁSAGAN
Framh. af bls. 3
saanihland af guðræikilegutm þakkarorð-
um og formælingum fram á varir
Ulriohs. Georg, sem var nærri blindaður
af blóði, er draup í augu hans, hætti
umbrotum sínum augnablik, til að
hlusta, og síðan hló hann stuttum, urr-
andi hlátri.
„Svo að þú ert ékki dauður, eins og
þú ættir að vera, en þú ert fastur samt“,
hrópaði hatnn, „fastur í gildru. Hó,
'hivílí'kt spaug, Ulridh von Gradwitz
flæfctur í sínum stolna skógi. Nú nær
réttlætið fram að ganga!“
Og svo hló 'hann aftur, hæðnislega og
grimmidatrlega.
„Ég er fastur í mínu sfcóglendi“,
hreytti Ulrioh úr sér aftur. „Þegar
menn mtinir koma oktkur tLl hjálpar,
munt þú ef til vil óska þess, að þú
stæðir betur að vígi en að vera staðinn
að veiðiþjófnaði í landi nágrannans,
Skammastu þín“,
Georng var þögull nofckra stund; síðan
svarði hann rólega:
„Ertu viss um, að menn þínir muni
finna mifcið til að hjálpa? Ég hef einn-
ig menn með mér hér í skóginum í
nótt, kippfcorn á eftir mér, og þeir
munu verða fyrstir hingað og sjó um
björgun. Þe'gar þeir draga mig út und-
an þessum bannsettu greinum, mun efcki
þurfa mi'kinn kaufaskap af þeirra
hálfu tiil þess að trjáboiurinn velti með
fullum þunga yfir þig. Menn þínir munu
koma að þér dauðum undir fö'lilnu beyki-
tré. Fyrir siðasa'kir mun ég votta fj'öl-
skýldu þinei samlhryggð mína“.
„Þetta er gagnleg ábending", sagði
Ulrioh grimmdarlegia. „Menn mínir hafá
skipanir um að fylgja mér eftir að tíu
mínútum liðnum, og af þeim hljóta
sjö að vera liðnar, og þegar þeir ná mér
út, Skal ég muna eftir ábendingunni. Þó
held ég ekki, að mér muni finnasf
viðeigaindi að sýna fj'ö'lsikyldu þinni
neinn vott um samhryggð, þar sem þú
munt hafa dóið drottni þínum við veiði-
þjófnað í minni landareign“.
„Gott“, hvæsti Georg, „gotit. Við berj-
umst þar til yfir lýfcur, þú og ég og
skógarmenn okkar, án neinna bölvaðra
milligöngiumanna til að skilja okkur að.
Dauðinn og djö'fuillinn hirði þig, Ulridh
von Gradwitz“.
„Ég óska þér hins satma, Georg
Znaeym, skógarræningi og veiðiþjófur".
Báðir mennirnir tö'luðu af beizfcju
þesis mö'guileika að eiga ósiguir framund-
an, því að hvor um sig vissi, að langur
tími gæti liðið, óður en menn hans
leituðu hans eða fyndu hann, og tilvilj-
un ein réð því, hvor hópurinn yrði fyrst-
ur á slyiss'taðinn.
E áðir höfðu nú haett hinu tilgangs-
lausa brölti til að losna undan viðar-
farginu, sem á þeim hvíldi; Ulrich tak-
markaði tilrauinir sínar við átafc til að
koma frjálsari handleggnum svo nálægt
ytri frakkavasanum, að hann gæti dreg-
ið vínpela sinn upp úr honum. Jafnvel
eftir að honum hafði heppnazt þeissi
aðgerð, leið langur tími, áður en honum
tókst að skrúfa tappann úr og koma
vöfcvanum ofan í sig. En hvílíikar guða-
veigar, fannst honuim! Þetta var mildur
vetur og snjólétt enn; því þjáðust fangarn
ir ekki eins mjög af kulda og árstíminn
annars gaf tilefni til; engu að síður var
vínið hlýja og hressing særðum mann-
inum, og hann leit með einhverju, sem
lí'ktisit mieðaumfcunarsting, þangað yfir
sem óvinur hans lá og gat með naum-
indum haldið niðri í sér kvala- og
þr ey tus tumunum.
„Gætirðu náð í þessa flösku, ef ég
fleygði henni til þín?“ spurði Ulridh
skyndilega; „í henni er gott vín og við
getuim reynt að gera otobur dvölina hér
bærilega. Látum okkur drekka, jafnvel
þótt annair hvor okkar verði að deyja í
mótt“.
„Nei, ég get varla séð neitt; svo mikið
Móð hefur storkinað kringum augun á
mér“, sagði Georg, „og aufc þess drekfc
ég heldur ekki vín með fjandmanni".
Ulridh var þöiguil um stund og lá og
hluisitaði á þreytulegt ýllfur vindisins.
Hugmynd var að fæðast hægt og vaxa
í beila hans, hugmynd, sem jóikst styrk-
lei'ki í hvart skipti, sem bonum var
litið yfir til mannsins, er barðist svo
grimmilega við sársauka og magnleysi. I
kvöl þeirri og doða, sem Ulridh fann til
sjálfur, virtisí garnia grimmdarlhatrið
vera að fjara út.
„Náigranni", sagði hann ioks, „gerðu
eins og þér býður við að horfa, ef menn
þínir koma fyrstir. Þetta var sammgjarn
sá'ttmáli. En bvað mér við'VÍkur, þá hef
ég breytt uim skoðun. Ef mínir menn
verða á undan, þá mun þér verða hjálp-
að fyrst, eins og þú værir gestur minn.
Við höfum slegizt eins og brjálaðir
menn aiilt okkar líf um þessa ómerki-
legu dkógarræmu, þar sem trén eru
ekki einu sinni nógu sterk til að þola
vindgust. Þar sem ég hef legið hér í
nótt og hugsað, bef óg komizt að þeirri
nið'urstöðu, að við höfum hagað oktouir
heimskulega; það er margt eftirsókn-
arverðara í lífinu en að vinna sigur í
landamæradeiiu. Nágranni, ef þú vilt
hjálpa mér að grafa gömilu stríðsöxina,
þá — þá ætla ég að biðja þig að verða
vinur minn".
Georg Znaeym var þögull svo lengi,
að Ulrieh var farinn að halda að hann
myndi hafa liðið í ómegin vegna sárs-
aukans frá meiðslum sínum. En þá tók
hann til máLs hægt og með rykkjum:
„Hve allt héraðið myndi góina og
biaðra, ef við riðum inn á markaðstorgið
saman. Engin lifandi sála mian eftir að
haf'a séð neina af Znaeym- og vom Grad-
wits-æittunuim taila sam-an í bróðerni.
Og hvilíkur friður myndi ríkja milili
Skó'garmannanna, ef við byndum endi á
illdei'lur okkar í n-ótt. Og ef við kjósum
að koima á friði meðail þegna okkair, get-
ur enginn hindrað okikur í því, engar
uitanaðkomamdi Slettireikur ......... Þú
myndir koma og halda heilagt gamliaárs-
kvöld undir mínu þaiki; um aðra hátíð
kæmi ég til veizlu 'hjá þér, éig myndi
aildrei ihleypa af skoti á þinni landa.r-
eign nema sem gestur þinn; og þú mynd-
ir koma á veiðair með mér niðri í mýr-
umum, þar sem villifuiglarnir eru. f allri
sveitinni fyrirfinnst enginn, sem gæti
komið í veg fyrir, að við semdum frið, ef
það vær ósk okkar. Aldrei á ævi minni
hefur mér tii hugar komið að 'hætta að
hata þig, en nú held ég að þennan sein-
asta hálftíma hafi ég einnig skipt um
skoðum. Og þú bauðst mér vínflösku
þína....... Ulrioh von Gradwitz, óg tek
vináttutiiboði þínu“.
Ef m stundarbil voru mennirnir
þögulir, veltu fyrir sér í hugamum þeim
dásamlegu breytingum, sem þessar stór-
brotnu sættir mundu koma af stað.
Þarna í köldum, Skuggalegum s'kóginum,
þar sem vindurinn þaut í snöggum hvið-
um mil'li nafctra greinanna og blés ýlfr-
andi kringuim trjábolina, l'águ þeir og
biðu eftir hjiálpinni, sem myndi færa
þeim báðum frelisi og fróun. Og hvor
þeirra um sig bað þess í hljóðri bæn, að
að hans menn mættu verða fyrstir á
staðinn, svo að hann gæti fyrstur auð-
sýnt óvini sínum virðingu og vinanhót.
Stuttu seinna, þegar hl'é varð á storm-
imuim, rauf Ulrioh þögnina.
„Við skulum kalla á hjálp“, sagði
hann, „í logninu kynnu raddir okkar að
'berast nokikurn veg“.
„Þær bera-st ekki langt gegnum skóg
og kjarr“, saigði Geong, „en við getum
reyrut. Samtaika þá!“
Mennirnir tveir hófu upp rauistina í
langdregnu veiðimannakalili.
„Köllum aftur, báðir í einu“, sagði
Uirioh fáeinuim mínútum seinna, eftir að
haifa hlustað árangurslaust eftir svar-
kalli.
„í þetta skipti heyrði ég eitithvað, held
ég“v sagði Ulrioh.
„Ég heyrði ekkert nema gnauðið í
ólukkans vindinum“, sagði Georg hás-
um rómi.
Aftur var þögn í nokkrar mínútur, en
þá rak Ulriöh upp gleðióp.
„Ég sé einlhverja koma gegnum skóg-
inn. Þeir rekja slóð mína niður hlíðina“.
Báðir mennirnir hrópuðu nú eins hátt
og þeim var mögulegt.
„Þeir hieyira til ökkar! Þeir hafa numið
staðar. Nú sjá þeir ökfkur. Þeir hiaupa
niður brattann í átt til okkar!“ hrópaði
Ulrioh.
„Hve margir eru þeir?“ spurði Georg.
„Ég sé það ekki greinilega", sagði
Ulrioh; „níu eða tíu“.
„Þá eru þetta þínir menn“, sagði Ge-
org. „Ég hafði aðeins sjö með mér“.
„Þeir fara eins hratt og þeir geta;
knáir piitar“, sagði Ulridh glaður í
bragði.
„Eru þetta þínir menn?“ spurði Ge-
org. — „Eru það þínir menn?“ endurtók
hann ðþolinmóður, þegar Ulrioh svaraði
ekki.
„Nei“, sagði Ulridh og hló, dfcjálfrödd-
uðum fábjánahlátri manns, sem er grip-
inn heljiartöikum viðbjóðs og skeHingar.
„Hiverjir eru þeir?“ spurði Georg fljót-
mæltur og hvessti augun í myrkrið til
að reyna að sjá það, sem hinn hefði
fenginn vifLjað óséð.
„ÚLFAR“.
Torfey Steinsdóttir þýddi.
0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
29. tM. 1965