Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1965, Blaðsíða 15

land, þar er hann vi'.di. I>á bar hann
íyrir borð kirkjuviðinn allan og bað
þar koma >-,em Ásólfur vildi. En Aust-
menn komu vestur í Vaðil. En III nótt-
urn síðar kom viðurinn á Kirkjusand
að Hólmi, nema 2 tré á Raufarnesi á
Mýrum. Haíldór lét gera .kirkju 30 álna
og viðiþakta og helgaði Kolumkilla með
iguði.“
c .
krm heilags Ásólfs einsetumanns
hefur staðið í kirkju heilags Kolumba
á Hólmi; hafa þar margir beygt hné
sin í bæn og hlotið bót meina sinna.
Hin unga íslenzka kirkja eignaðist hér
dýrling, sem hefur verið tilbeðinn í
nærliggjandi sveitum. Heimildir skortir,
hve víðtæk heigi Ásólfs hefur verið, en
frændur hans á Hólmi munu hafa haldið
henni á lofti eftir föngum og munkarn-
ir í Bæ, lærisveinar Hróðólfs biskups
sem dvaildi hér til ársins 1049 eða 19
ár frá því u.m 1030 og virðist bæði hafa
haldið kóaustur og skóla í Bæ. Hann var
náinn frændi engilsaxnesku konunganna
é Englandi og gerðist að lokinni ís-
lándsdvöl sinni ábóti í hinu fræga Ab-
irígdon-klaustri á Englandi. Mætti teljá
heilagan Ásólf ármann byggðarinnar við
Hvaifjörð; kann vera að írskra áhrifa
gæti þar enn í 'dag.
Guðsmenn í kirkjurri heilags Kbluirii-
ba á Hólmi (Innra Hólmi) og Esjubergi
og í Jörundarholti (Görðum) hafa ákall
að heilagan Ásólf og Kolumba, læri-
meistara hans; svo mun einnig hafa
veí'iö í kirkjunni í ,3æ. Lýkur hér frá-
sögu atf Ásólfi alskik Konálssyni.
A
1 »■ nruar maður, er hér var helgur
kaulaður, var Þorlákur ábóti Loftsson
í Þykkvabæ í Álftaveri. Hann var son
Lofts Helgasonar ráðsmanns í Skálholti,
bróður Árna Helgauonar Skálholtsbisk-
ups (d. 1320), þess sem reisti veglega
dómkirkju í Skálholti eftir bruna kirkj-
unnar á þorra 1309. Einnig er getið að
Árni ha.fi sett elliheimiii presta í Gaul-
verjabæ í Flóa. Kona Lofts og móðir
Þorláks var Borghildur, dóttir Eyjóifs
ofsa Þorsteinssonar og Þuríðar Sturlu-
dóttur á Sauðafelli Sighvatssonar. Loft-
ur var ráðsmaður í tíð Staða-Árna Þor-
láksfjanar Skálholtsbiskups (d. 1298), og
stóð mjög gegn lögleiðing Jónsbókar á
Alþingi 1281. Var landráðasök dæmd á
hendur honum af mönnum konungs. Var
hann lengi í Noregi í þeim málum, kom
út 1287. Seinna eða eftir 1291 bjó hann
í Haukadal í Biskupstungum. Þorlákur
hefur lært a/!lar klerklegar listir í Skál-
holti undir handarjaðri föðurbróður
síns, Árna biskups. Hann hafði forstöðu
Þykkvabæjarklausturs í Veri á sein-
ustu árum Loðmundar ábóta 1307-14
þar. Á því tímabili eða um 12 mánaða
skeið var þar Lárentíus klerkur Kálfs-
son, síðar Hólabiskups, og hélt skóla og
kenndi mörgum klerkum og bræðrum,
meðal annarra Runólfi nokkrum, sem
fékk að skólanafni heitið anima, sem þá
var siður. Þorlákur varð ábóti 1314 og
hélt til dauðadags 1354.
Bræður í Möðruvaliiaklaustri í Hörg-
árdal höfðu brennt klaustrið af vangá,
komið i druikknir heim at Gáseyri, verzl-
unarstað við Eyjafjörð: Tók síðan Hóla-
biskup undir sig staðinn en skipaði bræð
ur í vistir. Bræður kærðu fyrir erki-
biskupi í Niðarósi og kom bróðir Ingi-
miundur Skútuson af Noregi 1328 með
bréfum erkibiskups í þessum málum
Var sá boðskapur svo látandi, að þeir
herra Jón biskup Halldórsson af Skál-
holti og herra Þorlákur ábóti voru skip-
aðir „judices delegati“ að dærna á milli
Hólabiskups, er þá var Lárentíus Kálfs-
son, og bræðra á Möðruvöiilum. Átti
Þorlákur ábóti í ferðum með Skálholts-
biskupi norður í land í málum þessum.
Var aftur sett klaustur á Möðruvöllum.
Fór Þorlákur tvisvar í þeim erinda-
gjörðum norður í land. í Lárentíusar
sögu Kálfssonar er ekki getið mikið uim
hans hlut í málum þessum, en geta má
þess til, að það hafi helzt verið til frið-
arstili'.is.
Erfiðleika hefur Þorlákur átt í klaust
urstjórn sakir óhlýðni bræðra. Getið
er í Lögmannsannál 1343: „Item þá kom
út Jón biskup Sigurðsson. Tók hann
Arngrím og Eystein ad correctionem,
bræð'ur í Veri í Þykkvabæ, fyrir það, er
þeir börðu á Þorláki ábóta sínum. Var
Arngrímur settur í tájárn ea Eysiteinn 1
hálsjárn."
Árið áður, 1342, hafði Þorlákur orð-
ið að flýja klaustrið, en tók völd aftur
þar eftir aðgerðir Jóns biskups Sigurðs-
sonar. Annar hinna óhlýðnu kanúka var
enginn annar en Eysteinn Ásgrímsson
skáld, er kvað hið fræga helgikvæði
Lilju og átti einnig í óvægum deilum
við Gyrð ívarsson biskup í Skáliholti.
Hvort þegar í lifanda lífi hafi farið
orð af heilagleik Þorláks ábóta, eru
engar heimildir fyrir. Hefur hann sjálf-
sagt sýnt mikla og virðingarverða still-
ingu í deilum sínum við klaiusturbræð'-
ur jafnframt göfugu liferni og bæn-
rækni. Var hr.nn heilagur talinn og bein
hans upptekin 1360, sex árum eftir
dauða hans. Hafa jarteinir gerzt af hon-
uim'sem öðrum helgum mönnum, þó nú
sé fennt í þau spor.
Helgur dómur hans hefur prýtt
Þykkvabæjarkíausturkirkju og margir
heitið á hann sér til árnaðarorðs, þó ei
væri hann kanoníséraður frekar en aðr-
ir íslenzkir dýrlingar.
Hér lýkur frásögn af heilögum Þor-
láki ábóta Loftssyni í Þykkvabæ í Veri.
Um þriðja íslenzka dýrlinginn,
sem hér verður getið, eru litlar frá-
sögur. Hann hét Þórður Jónsson, ka.ll-
aður hinn helgi, fæddur um 1340, höggv
inn í Krosshólum í Hvammssveit 1385.
Faðir hans er talinn Jón smiður (d.
1355) Pétursson Sveinssonar Halga-
sonar, prests í Saurbæ á Kjalarnesi (d.
7.175), Skaftasonar, prests að Mosfeúli í
Mosfellssveit, Þórarinssonar, beint aif
Ingólfi Arnarsyni landnámsmanni.
Þórður er sagður hafa búið á 3arða-
strönd.
Á jólum 1385 er þess getið að þeir
riðu, Guðmundur sýslumaður Ormsson
frá Skarði, föðurbróðir Lofts ríka Gutt-
ormssonar, og Eiríkur Guðmundsson,
heim að Þórði og fönguðu hann, og var
hann síðan höggvinn eftir dómi Orrns
sýslumanns Snorrasonar á Skarði á
Skarðsströnd, föður Guðmundar. Segir
Jón laerði að aftakan hafi verið gerð í
Krosshólum, og var honum gefið að sök,
að hann vildi hjálpa bróður sínum, Jóni,
sem höggvinn var sama ár. Eftir víg
Þórðar var gerður aðsúgur að Guð-
mundi og Ormi á A'þingi 1386. Menn
töldu Þórð helgan. Bæði hefur hér ver-
ið talið, að Þórður væri saki’aus réttaður
og á hinni stærsitu hátíð; einnig má vera
að Þórður hafi haft almemningsorð
vegna guðrækni og mannkosta, og hon-
um gefin sú ein sök að vilja hjálpa
bróður sínum. Einnig kann hafa ráðið
óvild til höfðingja þeirra sem stóðu að
drápi Þórðar; annálar segja 1388 að
Guðmundur Ormsson hvarf í Færeyjuun
á dularfullan hátt, og mun alþýða hafla
talið það hefnd fyrir víg Þórðar.
Menn hétu á bein Þórðar, og voru þau
fluitt í Stafholt í Stafholtstungum og
prýddu sem helgur dómur Nikulásar-
kirkju þar.
Nú sést enginn vottur átrúnaðar beirna
eða skrína þcssara þriggja íslenzku dýr
linga, Sankti Ásólfs, heilags Þorláks á-
bóta og Þórðar helga.
(Heimildir: Landnáma, Annálar, ís-
lenzkar æfiskrár Biskupasögur).
29. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15