Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1967, Qupperneq 4
BONNARD
frá föður sínum: „Ómögulegt ... ég er
farinn áð vinna fyrir mat mínum ... ég
hætti námi.“ Bonnard lætur slag standa,
laumast inn á Académie Julien og teikn-
ar nektarmódel. Vegna uppburðarleysis
forðast hann að láta nokkurn kennara
sjá myndir sínar og fær enga tilsögn.
Alla ævi sína sem málari kvartar hann
undan því að hafa ekki haft neinn kenn-
ara, engan Ingres eða Gustave Moreau,
að hafa aldrei lært annað en það, sem
hann gat tileinkað sér með sjálfsnámi.
Skyldi það hafa verið rétt athugað hjá
honum? Það gæti verið, að skólunar-
leysið sé sú gúðsgjöf, sem við getum
þakkað þann Bonnard, sem við þekkj-
um og dáumst að. Hið hjartahreina. Sjón
hans hefur ekki hneppzt í viðjar vana-
skynjunar. Ósnortin snilligáfa æskunn-
ar þróast ótrufluð og heldur ferskleika
sínum allt til dauðadags málarans á átt-
ugasta aldursári. Bonnard fékkst við þau
viðfangsefni, sem á vegi hans urðu.
Barnshugur hans stafar þau gulli og lyft-
ir þeim í ævintýraheim. Lofsöngvar hans
til lífsins, til barna í kátum leik við
hundana sína, til konunnar, sem stígur
upp úr baðinu fyrir framan spegilinn,
— vatnadísir í baðvatninu, mjúkar lín-
ur kvenlegra líkama, sem snyrta sig til,
eins og þegar værukær dýr snyrta feld
sinn. Konur hans eru útgeislun alheims-
guðdómsins, sem umbreyta öllu í kring-
um sig. Lökum, óumbúnum rúmum,
vösum, krukkum, veggjum og blaktandi
gluggatjöldum breytir hann með töfra-
sprota í dýrindis djásn, smaragða og
túrkisa. Ger’ð úr rauðgulum, ryðrauðum,
purpura og blágrænum lit. Bjartir hita-
sóttarkenndir draumar litaunnandans.
B onnard kvartar stöðugt undan
kunnáttuskorti, vöntun á fræðara og
leiðbeinanda og finnst hann vera gjör-
samlega fákunnandi listmálari. Samt
varðveitir hann fáfræði sína ósnortna,
þrátt fyrir breytilegar stefnur innan
málaralistarinnar. Hann er kominn und-
ir fertugt, þegar Cézanne andast 1906,
á árunum milli 1916 og 1923 blómgast
dadaisminn og fútúrisminn, og súrreal-
isminn fylgir í kjölfarið. Hann fylgist
með þessu af áhuga, en þetta eru að-
eins mýraljós fyrir Bonnard. Hann get-
ur ekki afsalað sér litla töfrandi hljóð-
færinu sínu, ótrauður leikur hann léttar
trillur á panflautu sína í borgarum-
hverfi Prousts og Pauls Bourgets í loft-
lausum herbergjum, þar sem úir og grú-
ir af útsaumuðum púðum, hilluborðum
með alls kyns smáum skrautmunum.
Afstaða hans til kúbismans er platónsk,
og þýzki expressjónisminn hrífur hann
ekki. Kapphlaupið um að vera sem
frumlegastur hefst, hver listmálari á
helzt að heyja stríð með sinni einka-
fallbyssu, finna upp nýjan isma. Bon-
nard sér, heyrir og heldur til haga. En
hann er fangi eigin takmarkana, háður
hlutunum í kringum sig, sem öðlast
ljóðræna töfra fyrir hugarsjónum hans.
Lífið og Ijóðrænan eru samofin, eins
og dyggðin og lösturinn. I hans augum
eru nýjar stefnur aðeins fátækt, mæli-
kvarði, tilraunir, æfingar, sem eru leiði-
gjamar. Hann vill leika verkin í heild,
lætur ekki spila því auðþekkjanlega út
úr höndunum á sér. í málverkum hans
getur fleira og meira verið sagt en
skáldið gerir í löngu kvæði. Hann hefur
yndi af því að segja sögu, smáskrítlu
úr daglega lífinu. Himinn og haf, dýr og
manneskjur, allt er þrungið lífi. Það má
búa til skopsögu, nota efnivið úr goða-
fræði, mannkynssögu eða hverju því,
sem andinn innblæs. Nótnaborð málara-
listarinnar er fjölþættara en tónlistar-
innar, næmt auga skynjar meira en eyr-
að. Bonnard heldur sínu striki og lætur
ekkert glepja sig.
T il tólfta febrúar sl. ríkti Picasso í
Petit Palais, aðeins 100 metrum frá
L’Orangerie, þar sem sýning Bonnards
var. Það gat verið einkennileg tilvilj-
un eða með ráðum gert. Á öðrum staðn-
um voru sýndar furðulegar og töfrandi
dásemdir hinna einföldu hluta. Undir
hvolfþökum hinnar byggingarinnar etur
Picasso af skilningstrénu. Hann tætir
náttúruna í sundur me’ð ógnvekjandi
brandi skynseminnar. Andstæð skaut
listarinnar: Ijómandi lofgjörð til lífsins
og niðurrif. Af þolinmóðri nákvæmni,
eins og þegar hjartað slær, dregur Bon-
nard hvern skínandi pensildráttinn ofan
á annan, og skapar heim töfra og fegurð-
ar, en dregst óhjákvæmilega aftur úr
eldflaugahraða okkar tíma. Bonnard
hefur skrifað hjá sér á vasabókarblað:
„Málari, sem var að mála rimlagirð-
ingu, sagði í dag: Fyrsta yfirferðin geng-
ur af sjálfu sér, hr. Bonnard. Það eru
hinar, sem á eftir koma, sem skipta
máli.“ í Petit Palais fara hin myrku
öfl hamförum, rista sundur lifandi ver-
ur, breiða úr þeim, og hengja þær
snyrtilega til þerris á málverkastriga og
járnstandmyndir. Þetta hagar sér eins og
eldgos, hver sundurlimun er dagsett,
allar á sama degi. Næsta dag verður
Picasso sér úti um eitthvað nýtt til
ni'ðurbrytjunar.
Hinn formyrkvaði meistari er afkasta-
mikill, finnur upp og skapar. Nýjustu
afrek hans fara eins og eldur í sinu um
gjörvallan heiminn, sem gleypir við
þeim. En hvað Bonnard viðkemur, er
það fyrst nú, hundrað árum eftir fæð-
ingu hans, að heimurinn gerir sér ljóst,
að hann hafi verið til. Það kann að
vera, að sá sem lifir lífi sínu í kyrrþey,
lifi góðu lífi. Það á sennilega við um þá,
sem hafa komið ár sinni vel fyrir bor’ð,
ekki óuppgötvaða snillinga.
B onnard var að eðlisfari ákaflega
hæverskur maður, og það sem merki-
legra var, hann gerði ekki veður út af
hæversku sinni, sem hefur þó reynzt
mörgum kostadrjúgt. Hann faldi sig,
eins og hann væri landflótta, í tveimur
smáhýsum, öðru í hverfinu Eure, hinu
í Le Cannet í Alpes-Maritimes. Hvort
tveggja voru híbýli, sem einungis al-
mennur verkamaður með láglaunatekjur
hefði gert sér að góðu. Um líf Bonnards
gat ekki skapazt nein goðsögn. Hann
skar ekki af sér eyrað, eins og Van
Gogh, eða bjó sem jafningi meðal gleði-
kvenna og melludólga, eins og sá end-
emafrægi hertogi og alkóhólisti, sérvitr-
ingurinn Lautrec. Það var ekki um neitt
að ræða, sem gat leitt athygli heimsins
— þess heims, sem alltaf þyrstir í lista-
mannarómantík — að Bonnard. Aftur
á móti var Bonnard fullur óendurgold-
innar ástar á heiminum. En hann stóð
utan dyra, tyllti sér á tá við þröskuld
fyrirheitna landsins og teygði sig til
þess að sjá betur inn fyrir.
Nokkrum mánuðum fyrir dauða sinn
málaði Bonnard sjálfsmynd. Augun
urðu ekki annað en dimmar holur. Það
er eins og sólin hafi brennt augun úr
málara ljóssins, en augnaráð Picassos
er ennþá hvasst og dáleiðandi á 85.
aldursári hans.
Picasso, hryllings- og véfréttamálar-
inn dansa’ði á rósum, lifði lífinu í frægð-
arljóma, allt hlóðst að honum, auðævi,
hallir, fagrar ástmeyjar, hann var dáð-
ur og hylltur af öllu mannkyni. Það er
betra að vera hraustur og ríkur en sjúk-
ur og fátækur. Bonnard, hamingjumál-
arinn, aðeins vesæll draumóramaður,
heilsutæpur, óframfærinn, og útlitið var
ekkert til þess að falla í stafi yfir. Báð-
ir voru þeir börn aldarinnar og synir
sömu móður. En það var Bonnard, sem
hún elsk^ði.
Þýtt úr Politiken.
EFTIR H. E. BATES
„Ég er oft að hugsa um, hvort ekki væri hægt að gera það með því að halda
niðri í sér andanum í fimm mínútur," sagði stúlkan. „Ég býst við, að það væri
kvalaminnst."
Sumsstaðar þar sem ekki voru til varnar hinar sævidrifnu, löngu sandöldur
hafði fjaran haldið innreið sína á golfvöllinn. Stór svæði hans voru sendin og
hrjóstrug og þar seigluðust sultarlegir grastoppar við að spretta eins og gulgrá
hár.
Annarsstaðar höfðu vindar liðinna vetra hrúgað upp smásteinum. Sumir voru
gráir, aðrir brúnir, nokkrir eins og Ijósbleik egglaga sápustykki, en flestir snjó-
hvítir, sjávarfáðir, nákvæmlega eins og egg, sem löngu horfnir fuglar höfðu verpt
í óreglulegar hrúgur.
Einhversstaðar innan um eggin hafði Phillips týnt golfkúlunni sinni. Hann var
alltaf að týna þeim einmitt þar. Það var svo fjári erfitt að koma auga á þær
og þegar þetta kom fyrir aftur og aftur, var það nóg til að gera mann vitlausan.
„Þær eru líka svo fjandi dýrar,“ sagði hann. Þess vegna hafði hann komið í
annað skipti til að leita þetta sumarkvöld, þegar allir voru annaðhvort að
skemmta sér í félagsheimilinu eða löngu farnir heim.
„Ég meina, það gerir allt svo ..
„Hvenær týndirðu henni?“
„í morgun. Um klukkan hálftólf. Auðvitað gat ég ekki hætt þá, var enn að
leika. Ég býst ekki við, að þú hafir verið hér þá?“
„Ég er búin að vera hér í allan dag.“
„Ég meina, ég býst ekki við, að þú hafir séð nokkuð eða heyrt á þeim tíma.
Mér datt í hug, að þú hefðir kannske heyrt eitthvað.“
„Ekki hljóð.“
Á hverjum sunnudagsmorgni lék hann átján holur við sömu þrjá mennina,
Robinson, Chalmers og Forbes. Hann minnti, að þeir hefðu leikið þannig í tíu,
kannske tólf ár, að minnsta kosti síðan í stríðinu, nema þegar þeir höfðu leikið
í keppni og þá auðvitað við annað fólk, sem alls ekki var það sama.
„Þú gætir ekki hafa slegið hana í sjóinn?“ sagði hún.
Hann leit hvasst á hana. Hún lá ennþá á nákvæmlega sama stað og hann hafði
rekizt á hana og í sömu stellingum, samanhjúfruð, ljósir, naktir handleggirnir
spenntir aftan við brúnt hárið, allur líkami hennar samanhnipraður í hvítu sand-
fanginu. Augu hennar voru mjög dökk og kyrr eins og hún væri hálfsofandi, þar
sem hún horfði upp í himininn. Honum fannst áhugaleysið í svip hennar næstum
nálgast fyrirlitningu. Ungt fólk var oft þannig á svipinn, og hann hélt, að hún
væri aðeins nítján eða tuttugu ára.
Hann fann einnig til óljósra leiðinda. Nýlega hafði hópur fólks notað golfvöll-
inn til alls mögulegs: Hafði lagt þar bílum sínum, fengið sér að borða, elskazt í
sandinum, viðrað hunda sína og gert allan fjandann. Gæzlumaðurinn hafði gert
alvarlegar tilraunir til að stöðva þetta, en það var fjári erfitt, þar sem fjaran og
völlurinn lágu svo vfða saman.
„í sjóinn?" sagði hann. „Nei, bíddu nú við, svo lélegur er ég ekki.“
„Ég hefði nú haldi'ð, að það væri heilmikið afrek að slá hana alla leið út í sjó.“
Hún hafði greinilega ekkert vit á leiknum. Raunar var það fremur eftirtektar-
vert á þessum tímum, þegar svo margar konur slógu kúluna jafnkröftuglega og
karlar.
„Jæja, ég ætla að leita betur,“ sagði hann. „Ég ætla að finna fjandans kúluna,
þó að það gangi af mér dauðum."
Hún lá ennþá og starði upp í himininn, hálfsyfjuleg og samanhnipruð og sagði:
„Ef þú verður ekki dauður eftir fimm mínútur, skal ég hjálpa þér að leita.“
Hann gekk burtu án þess að svara.
f lægðum sandaldanna var kvöldlofti’ð ennþá hlýtt. Þungur hvítur sandur sog^
aði að sér skóna hans, og frá sjónum barst þessi létti sumarblær, sem er svo
skemmtilegur, unz hann verður leiðigjarn.
Er hann gekk eftir fjörunni, voru dreifðar steinahrúgurnar alveg eins og hvít
egg stöðugt að gabba hann. Einu sinni eða tvisvar var hann að því kominn að
hlaupa af stað til að taka upp kúluna sína.
Honum féll alltaf mjög illa að týna kúlu. Þó ekki væri litið á kostnaðinn, snerti
það heíður hans. Einu sinni áður hafði það hent hann að koma aftur og aftur
þrjú kvöld í röð til þess að leita að kúlu, sem allir aðrir hefðu fyrir löngu gefið
upp á bátinn. Hann hafði líka verið svo heppinn að finna þrjár, sem einhverjir
aðrir áttu. Það sýndi bezt, að það borgaði sig ekki að gefast upp.
Eftir að hafa þrjóskast vi'ð að leita aðrar tuttugu mínútur í sandöldunum, fann
hann allt í einu til ákafrar þreytu. Hann var farinn að þyngjast, ekki þó eins
mikið og Chalmers og Forbes, sem báðir voru með ístru, en meira en Robinson,
sem var fimmtíu og fimm ára og þremur árum eldri en hann.
Þegar hann kom aftur í sandöldurnar, þar sem stúlkan var, sá hann hvar hún
var hálfsetzt upp og beygði knén. Að öðru kné sér hafði hún ofurlítið silfurbréf,
sem hún sléttaði úr með hægum strokum. Við bjarmann af silfurbréfinu í kvöld-
sólinni sá hann í fyrsta skipti greinilega litinn á kjólnum hennar. Hann hafði
haldið hann einfaldlega brúnan. Nú sá hann, að í honum blönduðust tveir litir
dökkrauðbrúnn og bláraúður.
Kné hennar voru fagurlöguð, þar sem þau komu niður undan kjólnum. Tá-
broddunum hafði hún borað niður í sandinn. Hún sléttaði silfurbréfið á næstum
vélrænan hátt. 1 raun og veru horfði hún alls ekki á það.
„Fannstu hana?“
„Nei,“ sagði hann. „Ég verð líklega að koma aftur á morgun. Þetta er nóg til
þess að koma manni til að drekka eða fremja sjálfsmorð eða hvorttveggja.“
„Er það svo slæmt?“
„Gremjulegt, það gæti gert mann vitlausan."
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15. október 1967