Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1985, Blaðsíða 4

Smásaga eftir
BERTOLD BRECHT
BALDUR INGÓLFSSON
íslenskaði
Krítar-
hringurinn
Augsburg
Iþrjátíu ára stríðinu átti svissneskur mótmæl-
andi, Zingli að nafni, stóra sútunarstöð ásamt
leðurverzlun í hinni frjálsu ríkisborg Ágsborg
við ána Lech. Hann var kvæntur konu frá
Ágsborg, og þau áttu eitt barn saman. Þegar
hersveitir hinna kaþólsku sóttu fram í átt til
borgarinnar ráðlögðu vinir hans honum ein-
dregið að flýja. Hvort heldur það var nú litla fjölskyld-
an hans, sem hélt í hann, eða að hann vildi ekki yfirgefa
sútunarstöðina sína, gat hann ekki ráðið við sig að fara
í tæka tíð. Því var hann ennþá í borginni, þegar liðs-
sveitir keisarans tóku hana með áhlaupi, og um kvöldið,
þegar ruplað var, faldi hann sig í gryfju í húsagarðin-
um, þar sem leðurlitirnir voru geymdir. Kona hans átti
að fara með barnið til ættingja sinna í úthverfi borgar-
innar, en henni dvaldist of lengi við að láta niður dót
sitt, föt, skartgripi og sængur, og þá sá hún skyndilega
út um glugga á annarri hæð flokk af hermönnum keis-
arans ryðjast inn í húsagarðinn. Skelfingu lostin skildi
hún allt eftir og hljóp út um bakdyrnar út af lóöinni.
Þannig varð barnið eftir í húsinu. I stóru anddyrinu lá
það í vöggu sinni og lék sér að trékúlu, sem hékk í bandi
neðan úr loftinu.
Aðeins ung vinnukona var ennþá í húsinu. Hún var að
sýsla með koparílát í eldhúsinu, þegar hún heyrði háv-
aða frá götunni. Þegar hún þaut út að glugganum, sá
hún, að hermenn voru að henda alls konar ránsfeng út á
götuna ofan af annarri hæð hússins andspænis. Hún
hljóp fram í anddyrið, og í því er hún ætlaði að taka
barnið úr vöggunni, heyrði hún hávaða af þungum
höggum bylja á útihurðinni, sem var úr eik. Hún varð
gripin ofsahræðslu og þaut upp tröppurnar. Drukknir
hermenn fylltu anddyrið og brutu allt og brömluðu.
Þeim var ljóst, að þeir voru staddir í húsi mótmælanda.
Eins og fyrir hreint kraftaverk rákust hermennirnir
ekki á vinnukonuna Önnu, þegar þeir leituðu að verð-
mætum í húsinu og rændu. Herflokkurinn hélt á brott,
og þegar Anna klöngraðist út úr skápnum, sem hún
hafði falið sig í, fann hún barnið heilt á húfi í anddyr-
inu. í flýti greip hún það í fangið og læddist með það út
í húsagarðinn. Það var orðið dimmt, en rauður bjarmi
frá brennandi húsi í nágrenninu lýsti upp húsagarðinn,
og skelfingu lostin sá hún þar illa útleikið lík húsbónd-
ans. Hermennirnir höfðu dregið hann upp úr gryfjunni
og vegið hann.
Nú fyrst varð vinnukonunni ljós sú hætta, sem hún
stofnaði sér í, ef hún yrði gripin á götunni með barn
mótmælanda. Henni var þungt í hug, þegar hún lagði
það í vögguna, gaf því svolitla mjólk að drekka, vaggaði
því í svefn og lagði síðan af stað til hverfisins, þar sem
systir hennar, sem var gift, átti heima. Klukkan að
verða tíu þetta sama kvöld tróð hún sér ásamt mági
sínum í gegnum þvögu hermanna, sem voru að fagna
sigri sínum, til þess að hafa upp á frú Zingli, móður
barnsins, í úthverfi borgarinnar. Þau börðu að dyrum á
gríðarstóru húsi, og þær opnuðust eilftið eftir drykk-
langa stund. Frændi frú Zingli, lágvaxinn maður, rak
höfuðið út um gættina. önnu var mikið niðri fyrir,
þegar hún skýrði frá því, að Zingli væri látinn, en
barnið væri hins vegar í húsinu, heilt á húfi. Gamli
maðurinn virti hana fyrir sér með köldum fisksaugum
og sagði, að frænka sín væri farin þaðan og sér kæmi
þessi mótmælendakrói ekkert við. Að þessum orðum
töluðum lokaði hann dyrunum. Þegar þau fóru burt, sá
mágur Önnu gluggatjöld hreyfast og sannfærðist um,
að þar væri frú Zingli. Hún blygðaðist sín augsýnilega
ekki fyrir að afneita barninu sínu. Nokkra hríð gengu
þau þegjandi hlið við hlið, Anna og mágur hennar. Þá
sagði hún honum, að hún ætlaði að fara aftur til sútun-
arstöðvarinnar og sækja barnið. Mágur hennar, sem var
rólegur og traustur maður, hlýddi skelfdur á hana og
reyndi að fá hana oían af þessari hættulegu fyrirætlan.
Hvað kom þetta fólk henni við? Það hafði ekki einu
sinni komið sómasamlega fram við hana.
Anna hlýddi þegjandi á hann og lofaði að gera ekkert
óskynsamlegt. Þó vildi hún endilega athuga, hvort
barninu liði ekki vel í sútunarstöðinni. Hún ætlaði
þangað ein síns liðs og hafði sitt fram. Mitt í eyðilögðu
anddyrinu lá barnið í vöggu sinni og svaf. Anna settist
þreytt hjá því og virti það fyrir sér. Hún hafði ekki
þorað að kveikja ljós, en húsið í nágrenninu var enn að
brenna, og við bjarmann frá því sá hún barnið allgreini-
lega. Það hafði örlítinn fæðingarblett á hálsinum.
Er vinnustúlkan hafði horft á um hríð, ef til vill
klukkustund, hvernig barnið andaði og saug lítinn
hnefa sinn, gerði hún sér ljóst, að hún hafði setið svo
lengi og virt barnið fyrir sér, að hún gat ekki farið burt
án þess.
Hún stóð þyngslalega upp, og með hægum hreyfing-
um sveipaði hún barnið rekkjuvoð, tók það í fangið og
fór með það út úr húsagarðinum. Hún horfði flóttalega
kringum sig, líkt og maður með slæma samvisku eða
þjófkvendi.
Eftir langar viðræður við systur sina og mág hélt hún
svo hálfum mánuði seinna til þorpsins Grossaitingen,
þar sem bróðir hennar, sem var eldri en hún, var bóndi.
Býlið var eign konu hans, hann hafði einungis kvænzt
inn í fjölskylduna.
Þau komu sér saman um að segja aðeins bróður
Önnu, hverra manna barnið væri, því að þau höfðu
aldrei séð ungu bóndakonuna og vissu ekki, hvernig hún
myndi taka á móti svo hættulegum Iitlum gesti.
Anna kom rétt fyrir hádegi til þorpsins. Bróðir henn-
ar, kona hans og vinnufólkið sátu að hádegisverði. Það
var ekki tekið illa á móti henni en hún þurfti ekki annað
en að líta á hina nýju mágkonu sína til að það gæfi henn
tilefni til að kynna barnið þegar í stað sem sitt eigið. Þá
fyrst, er hún hafði sagt, að maður sinn starfaði í myllu
í fjarlægu þorpi og ætti von á henni þangað eftir nokkr-
ar vikur með barnið, varð mágkonan svolítið vingjarn-
legri, og það var dáðst að barninu eins og vera bar.
Seinna um daginn fór hún með bróður sínum til skóg-
ar að safna eldiviði. Þau settust á trjástubba, og Anna
sagði honum allt af létta. Hún sá, að honum var ekki
rótt. Staða hans á bænum var enn ekki örugg, og hann
hrósaði Önnu fyrir að hafa ekki sagt konu sinni allan
sannleikann. Ljóst var, að hann bjóst ekki við, að kona
sín kæmi stórmannlega fram við mótmælendabarnið.
Hann vildi að blekkingunni yrði haldið áfram. En það
var allt annað en auðvelt til lengdar.
Anna vann við uppskeruna og sinnti barninu „sínu",
þegar tími vannst til, og var sífellt á hlaupum milli
akurs og húss, meðan aðrir hvildust. Sá litli dafnaði vel
og varð meira að segja feitur, og í hvert skipti sem hann
sá Önnu, reyndi hann ákafur að lyfta höfðinu. En svo
kom veturinn, og mágkonan fór að spyrjast fyrir um
mann Önnu.
Það mælti ekkert því í mót, að Anna dveldist áfram á
bænum, hún gat hjálpað til við störfin. Verst var það,
að nágrannarnir tóku að undrast um föður barnsins
hennar Önnu, af því að hann kom aldrei að líta eftir því.
Ef hún gæti ekki bent á neinn barnsföður, myndi ekki
líða á löngu, að slúðursögur um bæinn kæmust á kreik.
Sunnudagsmorgun einn spennti bóndinn hest fyrir
vagn og skipaði Önnu, svo hátt að allir heyrðu, að koma
með sér að sækja kálf í einu nágrannaþorpanna. Á
ósléttum akveginum skýrði hann henni frá því, að hann
hefði leitað að manni handa henni og fundið hann.
Þetta var fársjúkur hjáleigubóndi, sem varla gat lyft
beinaberu höfðinu upp af sóðalegu undirlakinu, er þau
stóðu bæði i lágum kofa hans. Hann var'fús að ganga að
eiga Önnu. Við höfðalag sjúkrabeðsins stóð skorpin
kerling, móðir hans. Hún vildi fá endurgjald fyrir þenn-
an greiða, sem Önnu var gerður.
Það tók tíu mínútur að ganga frá viðskiptunum, og
Anna og bróðir hennar gátu haldið áfram og keypt
kálfinn. Giftingin fór fram í lok sömu viku. Meðan
presturinn tautaði hjónavígsluformálann, leit hinn
sjúki ekki eitt augnablik með sljóum augunum á Önnu.
Bróðir hennar efaðist ekki um, að þau fengju dánarvott-
orðið í hendur eftir nokkra daga Þá mætti halda fram,
að eiginmaður og barnsfaðir önnu hefði dáið í ein-
hverju þorpi nálægt Ágsborg á leið til hennar, og eng-
inn myndi undrast, þótt ekkjan yrði um kyrrt hjá bróð-
ur sínum.
Anna kom glöð í bragði til baka úr hinu einkennilega
brúðkaupi sínu, þar sem hvorki hafði verið hringt
kirkjuklukkum né blásið í lúðra, þar sem hvorki voru
brúðarmeyjar né gestir. í stað brúðkaupsmáltíðar borð-
aði hún brauðbita með flesksneið ofaná í matarbúrinu.
Þvi næst gekk hún með bróður sínum að kassanum, sem
barnið, sem loks hafði hlotið föðurnafn, lá í. Hún tróð
lakinu niður með hliðum kassans og hló við bróður
sínum.
En dánarvottorðið lét reyndar á sér standa.
Skilaboð komu hvorki næstu né þarnæstu viku frá
kerlingunni. Anna hafði sagt frá því á býlinu, að nú
væri maður hennar á leiðinni til hennar. Nú sagði hún,
þegar hún var spurð, hvar hann væri, að snjóalögin
tefðu væntanlega ferð hans. En eftir að liðnar voru
þrjár vikur í viðbót, fór bróðir hennar, sem var orðið
mjög órótt, til þorpsins við Ágsborg.
Hann kom aftur seint um nóttina. Anna var enn á
fótum og hljóp til dyra, þegar hún heyrði marra í vagn-
inum á hlaðinu. Hún tók eftir, hversu bóndinn fór sér
hægt við að leysa frá, og hjarta hennar herptist saman.
Hann færði afleitar fréttir. Er hann kom inn í hreys-
ið, hafði hann hitt þar fyrir hinn feiga mann, sitjandi
að kvöldverði, snöggklæddan og tyggjandi með gúlana
fulla. Hann var aftur alheill heilsu. Bóndinn leit ekki
framan í Önnu, þegar hann hélt áfram frásögn sinni.
Leiguliðinn, sem reyndar hét Otterer, og móðir hans
voru, að því er virtist, ekki enn komin að neinni niður-
stöðu um, hvað gera skyldi. Hann sagði, að Otterer
hefði ekki komið illa fyrir. Hann hefði fátt sagt, en þó
hefði hann eitt sinn skipað móður sinni að þegja, þegar
hún ætlaði að fara að barma sér yfir því, að nú ætti
hann eiginkonu, sem hann kærði sig ekki um, og hefði
ókunnugan krakka að dragnast með. Hann hélt áfram
að borða ostréttinn sinn varfærnislega, meðan á sam-
talinu stóð, og var enn að, þegar bóndinn fór.
Næstu daga var Anna að sjálfsögðu mjög hnuggin.
Þegar tími gafst frá vinnunni, kenndi hún drengnum að
ganga. Þegar hann sleppti taki á kembustandinum og
kjagaði í átt til hennar með litlu handleggina útrétta,
kæfði hún niður ekkasog og þrýsti honum þétt að sér, er
hún tók á móti honum.
Einu sinni spurði hún bróður sinn: „Hvers konar
maður er hann?“ Hún hafði aðeins séð hann á dánar-
beðinum og aðeins að kvöldlagi við dauft kertaljós. Nú
fékk hún að vita, að maðurinn hennar væri á sextugs-
aldri og slitinn af vinnu, eins og hjáleigubændur eru
venjulega.
Skömmu síðar sá hún hann. Farandsali hafði fært
henni þau skilaboð með mikilli leynd, að tiltekinn kunn-
ingi vildi hitta hana á tilteknum degi og á tiltekinni
stund við tiltekið þorp, þar sem stígur liggur út af
þjóðveginum í átt til Landsberg. Þannig hittust hin
giftu milli þorpa sinna, eins og hershöfðingjar fornald-
ar milli herfylkinga sinna, á víðavangi, sem þakinn var
snjó.
önnu leist ekki á manninn.
Hann hafði litlar gráar tennur, horfði á hana frá
hvirfli til ilja, þó að hún væri klædd þykkri gæruskinn-
kápu og því ekki mikið sjáanlegt af henni, og tautaði
eitthvað um „sakramenti hjónabandsins". Hún sagði
honum stuttaralega, að hún yrði að íhuga þetta allt
betur og hann skyldi láta einhvern höndlara eða slátr-
ara, sem ætti leið um Grossaitingen, skila til hennar í
viðurvist mágkonu hennar, að hann myndi koma fljót-
lega og hefði aðeins veikst á leiðinni.
Otterer kinkaði kolli á sinn varfærnislega hátt. Hann
var höfðinu hærri en hún og horfði alltaf vinstra megin
á háls hennar. Það gerði henni gramt í geði.
En skilaboðin komu ekki, og Onnu var það ofarlega í