Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1987, Blaðsíða 13

H O R F T
H E I M I N N
EFTIR GABRIEL LAUB
Gleraugu
frá ýmsum
sjónarhornum
Með aldrinum gerast á
manni furðulegustu
breytingar. Tildæmis
eru handleggirnir á
mér alltaf að styttast.
Að vísu ná þeir ennþá
utanum konuna mína
þegar karlmennskan
hleypur í mig — en langi mig tilað lesa þá
eru þeir orðnir of stuttir. Það eru bara örfá-
ir mánuðir síðan það nægði mér að rétta
úr þeim með bókina eða dagblaðið í höndun-
um, og þá gat ég lesið jafnvel smáleturs-
dálkana — nú duga þeir ekki lengur nema
ég sé með lestrargleraugu.
Gleraugu við fjarsýni eru þó nokkuð heim-
spekilegt vandamál. Áratugum saman lifði
ég í þeirri blekkingu að manneskjan hlyti
að vera fjarsýn. En skyldi það nú vera hag-
kvæmast? Trúlega er það betra fyrir
svonefnt samfélag og hægara fyrir le-
sendann, einkanlega blaðalesendur, að horfa
ekki á þetta úr altof miklum fjarska.
Af gleraugum má hafa mörg önnur not
en þau að sjá betur með þeim og greina 3
frá 8 í símaskránni. Gleraugun eru þesslags
fyrirbæri — líkt og eldspýtur ellegar lyklar
— sem maður þarf einlægt á að halda en
hefur þá undantekningarlaust lagt frá sér
annarstaðar.
Gleraugnaleit er þjálfun fyrir lappirnar
en engu síður en minnið og rökhugsunina:
þegar búið er að rölta þrem, fjórum sinnum
herbergi úr herbergi um gjörvalla íbúðina
og gleraugun sjást hvergi þá er ráð að setj-
ast niður, einsog rabbíinn forðum, og grufla
svolítið í huganum: „Það eru víst engin gler-
augu á borðinu, inní bókinni eru þau ekki,
ég var búinn að gá að því,“ tuldraði hann.
„Við skulum nú sjá. Enginn hefur tekið þau
því menn sem þurfa gleraugu þeir eiga gler-
augu, enda getur enginn notað mín gleraugu
nema þurfa alveg samskonar gleraugu. Nú
er ég búinn að leita alstaðar og finn ekk-
ert. Af sjálfu leiðir að þau hljóta að vera
upp á enninu á mér.“ Svo þreifaði hann upp
á ennið, og viti menn: þar voru þau. „Lofað-
ur sé Drottinn," sagði þá rabbíinn. „Hann
færði okkur ritninguna sem aftur hefur
kent okkur að hugsa rökvísi — öðruvísi
hefði ég aldrei fundið gleraugun mín!“.
Vitaskuld er það ergilegt að finna ekki
gleraugun sín strax, en hinar jákvæðu hlið-
ar leitarinnar bæta manni það upp. Verst
er þetta náttúrlega fyrir þá sem eru svo
nærsýnir að þeir geta ekki fundið gleraugun
gleraugnalaust.
Svo eru gleraugu líka til prýði. Sonur
minn sem hefur óbrigðulan smekk á flott-
heitin valdi umgjörðirnar, enda segja allir
að þau fari mér vel. Þegar manni skilst að
gleraugun punta útlitið og gera mann stór-
um gáfulegri þá vex náttúrlega sjálfstraus-
tið að sama skapi.
Ur því gleraugun mín eru bara til lestrar
höfðum við þau bara „hálf“. Gler í neðrihlut-
anum, enginn efrihluti. Byrjandi einsog ég
ræður ekki strax við það að líta upp með
berum augum en horfa svo niður með gler-
augum. Þetta getur orsakað misskilning —
tildæmis sýnist krónupeningur verða fimm-
kall í gegnum gleraugun, en fimmkallinn
verður einsog tíkall. Þetta reyni ég að láta
mér vel líka og gleðjast af því — meðan
það endist: Held mig þá ríkari en ég raunar
er.
Af þessu má sjá að gleraugu bæta fleiri
en sjón manns. Eg er skelfing feginn að
vera kominn með þau. Verð líka að vera
feginn því gleraugnalaust get ég ekkert les-
ið — þó ég gæti það alveg þangað til ég
fékk þau. Auðveldlega.
Mér finnst að sumir bókmentagagnrýn-
endur ættu strax að fá sér gleraugu: Til
þess að geta lesið, hugsað rökrétt og sýnst
miklu gáfaðri en þeir eru.1'
1) Þetta er vitaskuld ekki við hérlenda gagnrýnendur.
K M
Blátt flauel
Nýjasta kvikmynd
bandaríska leik-
stjórans Davids
Lynch vekur mikla
athygli
EFTIR SÓLVEIGU
ANSPACH
„Blue Velvet" — eða „Blátt flauel" — er
í senn ógnvekjandi, skelfileg, fáránleg, kími-
leg, ógeðsleg, aðlaðandi og afar sérstæð
kvikmynd. Enginn megnar eiginlega að vera
hlutlaus í afstöðu sinni til þessa kvikmynda-
verks — sem sagt ósennilegt, að það láti
nokkurn ósnortinn. Kvikmyndin leiðir áhorf-
andann inn í veröld, sem um margt svipar
til þess heims, er Baudelaire skóp í kvæði
sínu Correspondance („Samsvörun"): Öll
skynjun tekur að blandast, heimar dýra og
mannvera tengjast og fléttast saman, aldir
og stund renna saman í eitt. Eftir þá ákaft
dýrkuðu kvikmynd „Eraserhead“, sem Stan-
ley Kubrick bar geysimikið lof á, eftir
„Fílmennið“, þar sem ægileg vansköpun er
ekki lengur talin vera þrúgandi martröð,
og „Dune“, tekur kvikmyndaleikstjórinn
David Lynch okkur sér við hönd og leiðir
okkur inn í furðulegan, framandi umheim,
sem teljast verður fáséður í bandarískum
kvikmyndum, þar sem einkennandi and-
blær, sjálft megininntak hluta og ofbeldið
í daglegu lífi eru stef, sem birtast aftur og
aftur.
SÚRREALÍSKUR SÖGUÞRÁÐUR
Kvikmyndagagnrýnendur í New York
bera mikið lof á þessa óvenjulegu og mót-
sagnakenndu kvikmynd og telja hana beztu
mynd ársins. Hún hefur alveg nýlega hlotið
sigurverðlaunin á Avoriaz-kvikmyndahátí-
ðinni, sem helguð er furðulegum kvik-
myndaverkum og haldin árlega í Frakklandi.
Sagan gerist í Lumberton, friðsælu, kyrrl-
Kvikmyndaleikstjórinn David Lynch.
átu þorpi skógarhöggsmanna í Norður-
Karólínufylki í Bandaríkjunum.
Jeff (leikinn af Kyle MacLachlan), einkar
prúður og ráðvandur ungur maður, finnur
dag nokkurn, þegar hann er á gangi úti á
engi, eyra af manni, alþakið flugum. Þetta
óvænta og tilviljunarkennda atvik verður til
þess, að fundum hans og kabarett-söngkonu
einnar ber saman... Kona þessi, klædd
bláu flaueli, Dorothy að nafn (leikin af Isa-
bellu Rosselini), dregur hann svo inn í heim
martraða, ofskynjana og ímyndana, þar sem
ungi maðurinn kemst í tæri við hið illa.íbúð
konunnar hefur á sér skuggalegan blæ,
andrúmsloftið er óheillavænlegt og staður-
inn virkar allur lokaður og óraunverulegur.
Þar uppgötvar Jeff holdið, kynlíf, ótta,
svívirðu og blóð. Það er í þessu ógnvekj-
andi umhverfi, sem hann fyrst hittir þann
forynjulega geðsjúkling Frank (frábærlega
leikinn af Dennis Hopper), sem skýtur hon-
um skelk í bringu. Frank er illvirkinn og
ógnvaldurinn; hann heldur eiginmanni og
barni Dorothy föngnum sem gíslum. Til allr-
ar hamingju fyrir Jeff á hann unga og afar
ljóshærða unnustu, í órafjarlægð frá þessu
aumkunarverða lastafulla líferni, sem hann
Máttur hins illa og holdsins veikleiki: Frank og Dorothy (Dennis Hopper og Isa-
bella Rossellini).
hefur kynnzt hjá Dorothy. Unnustan, Sandy
(Laura Dern), er kyrrlát, traust stúlka, sem
bíður hans í fagurleitum, bandarískum un-
aðsheimi, þar sem myndin fær svo giftusam-
legan endi með hæðnislegum undirtóni, sem
ekki fer framhjá neinum. Fallegt, lítið ein-
býlishús með skærgræna grasflöt allt í kring
og bústna, skrautlega túlípana eins og á
póstkorti, stendur vörð um ást þeirra Jeffs
og Sandy; gegnum gluggann sést og hey-
rist kvakandi þröstur á grein; hann vakir
yfir þeim og hamingju þeirra, fuglinn sá,
enn raunverulegri og meir ekta en þrestir
gerast yfirleitt í náttúrunni. Þetta er ham-
ingjan í einu og öllu eins og hinn fullkomni
miðstéttarmaður lætur sig dreyma um hana
og útmála fyrir hugskotssjónum sínum.
Meira Af Slíkum Ofsa Og
Undarlegheitum í Vænd-
UM
Isabella Rosselini, dóttir þeirra Ingrid
Bergmans og Robertos Rosselinis, hefur um
fimm ára skeið verið „andlit Lancóme",
snyrtivörufyrirtækisins heimskunna, í eitt
hundrað og fjörutíu löndum, en með túlkun-
inni á Dorothy í „Bláu flaueli" hefur hún
loksins fengið sitt fyrsta veigamikla og
áhugaverða hlutverk í kvikmynd.
Það hafa vissulega ekki reynzt nein mi-
stök hjá Hollywood að veita Isabellu
Rosselini aðgang að stjörnu-klúbbnum, því
að um leið og hún hafði lokið þessari kvik-
mynd skrifaði hún undir samning um að
leika, ásamt Ryan O’Neal, í myndinni „To-
ugh Guys" („Kaldir karlar"), sem brátt
verður tekin til sýningar.
Að því er viðvíkur David Lynch, þessum
einstæða og á margan hátt ofsafengna leik-
stjóra, hefur hann þegar á pijónunum fleiri
slíkar óþægilegar og óhugnanlegar aðstæð-
ur handa okkur kvikmyndahúsagestum.
Hann hefur ætíð látið heillast af hinu af-
brigðilega og óeðlilega og næsta kvikmynd,
sem hann leikstýrir „Ronnie Rocket", verður
fáránlegur og harla fjarstæðukenndur gam-
anleikur um afskræmdan, bæklaðan dverg
með rautt hár.
„Þegar ég var barn átti ég heima í reglu-
legri paradís garða og blóma undir himni,
sem alltaf var heiður og blár,“ segir David
Lynch. „Og svo hélt ég einn góðan veður-
dag til New York-borgar. Ég varð alveg
agndofa og miður mín. Allt upp frá því
hefur þessi hrikalegi og geigvænlegi heimur
heillað mig og hrifið."
Það er ítalski kvikmyndaframleiðandinn
nafnkunni, Dino de Laurenti, sem standa
mun að gerð næstu kvikmyndar Davids
Lynch, „Ronnie Rocket", með sömu skilmál-
um og hann setti við framleiðslu myndarinn-
ar „Blátt flauel": Lítið fjárframlag til
framkvæmda handa David Lynch, sem á
hinn bóginn fær algjörlega fijálsar hendur
varðandi listræna hlið veksins.
Við þurfum því engan veginn að hafa
áhyggjur af afrakstri þessarar samvinnu,
því að þetta ljóðræna skáld kvikmyndanna,
sem lætur hrífast svo mjög af því furðulega
og framandlega, hefur nú þegar fært sönn-
ur á, að hann kann tökin á Hollywood-
iðnframleiðslunni, án þess þó að bregðast
sinni skuggalegu þráhyggju.
LESBÓK MORGUNBLAÐ.SINS 28. MARZ 1987 13