Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.1991, Blaðsíða 3

LESBOK
[mJ ® Sl (ö) E1] H'E H @ a [U H ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Réykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Aðstoðarritstjóri: Björn Bjarna-
son. Ritstjórnarfulltr.: Gisli Sigurðsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Dulvitundin
Svið dulvitundarinnar eru í samanburði við
meðvitundina líkust þeim sviðum jarðar, sem
liggja utan sjónvíddar hvers og eins. Heimar
dulvitundarinnar eru óræðir og hrikalegir heim-
ar og öfl þeirra birtast sem tákn, draumtákn
og frumgerðir, sem geta valdið afdrifaríkum
atburðum, fjöldasefjun og blindu. Um dulvit-
undina skrifar Siglaugur Brynleifsson.
Dario
Á síðunni hér til vinstri er tækifæri til að kynn-
ast lítillega suður-amerísku skáldi, sem flestum
mun ókunnur hér: Ruben Dario. Hann er frá
Nigaraqua, hefur verið víða í Suður-Ameríku
og París. Um þetta skáld úr spænska heiminum
skrifar Berglind Gunnarsdóttir.
Forsíðan
Málverkið á forsíðunni er eftir Daða Guðbjörns-
son listmálara og birt í tilefni sýningar hans á
olíumálverkum og skúlptúrum í listhúsinu Ný-
höfn, sem opnuð verður í dag og lýkur 26. þ.m.
Daði hélt síðast einkasýningu í FIM-salnum
1988. Myndin heitir „Svartur Venus“, 200x180
sm, ogerfrá 1989.
Ljósmynd: Brynjólfur Jónsson.
„Hálist“-
„láglist“
Um áhrif markaðslistar á nútímalist skrifar
Hannes Sigurðsson listfræðingur og er þetta
síðari hluti. Hannes gerir að umtalsefni ein-
kennilega söguskoðun þeirra, sem stóðu að
geysistórri sýningu í New York um áhrif hinna
óæðri lista á verk þeirra, sem baða sig í frægð-
inni.
'twv: r
BJARNI JÓNSSON
Úr Aldasöng
Allt hafði annan róm Frek er nú tolla tekt,
áður í páfadóm, tvöföld þar lögð við sekt,
kærleikur manna í milli, hús drottins hrörna og falla,
margt fór þá vel með snilli, hrein eru stundum varla,
ísland fékk lofið lengi, klauftroðnar kúabeitir
Ijótt hér þó margt til gengi. eru kristinna manna reitir.
Hér guðhrætt flest var fólk, Er það ei aumt að sjá
firrt þó guðs orða mjólk, þá einn kristinn fellur frá,
fiskalag, fuglaveiði, hann jarðast eins og hræið
fjöllin og sjávar heiði, án söngs sem fuglar dæi,
er skráð í annáls letri: asnar guðs akri granda,
ísland var Noreg betri. upp úr jörðu bein standa.
Kirkjur og heilög hús Þá goðanna villan var
hver vildi byggja fús, vissu ei af guði par,
gljáði á gullið hreina, heiðnir sér hauga gjörðu,
grafnar bríkur og steina, höfðu sín fylgsni í jörðu,
klerkar á saltara sungu, grófu þar granna fróma,
sveinar og börnin ungu. gerðu þeim meiri sóma.
Lénsfénu ólust á AIIs konar eymd og stríð
óríkra börnin smá, angrar þinn kristinn lýð,
nú eru þau öll á róli, heilagt guðs orð þó hljóðar,
einu fæst varla skóli, hér fylgja bækur góðar,
ef óðul að erfðum bæri allfáir um þær sinna,
öll þau til kennslu færi. oss vill heimurinn ginna.
Allt skrif og ornament Heimurinn að þeim hlær,
er nú rifið og brennt, sem heilaga vitran fær,
bílæti Kristí brotin, dreissugir djöflar hneigja
blöð og líkneski rotin, draumana, sem menn segja,
klukkur kólflausar standa, mig skal því ekki mæða
kenning samt fögr að vanda. margt um sjónirnar ræða.
Bjarni Jónsson, kallaður Borgfirðingaskáld, f. um 1560 — d.um 1640, ólst upp
á Húsafelli, en bjó að Fellsöxl og í Bæ fyrstu Ijóðlínur fyrsta og fimmta erindis. Borgarfirði. I ræðu og riti er oft vitnað í

B
B
MALHRAÐI
Ef bornar eru saman tvær
prentaðar sonnettur,
önnur íslenzk og hin
ensk, vekur það undir
eins athygli, hve letur-
fletir þeirra eru ólíkir í
laginu, enda þótt gerð
bókstafa sé sú sama og
annað, sem að prentun lýtur, sé eins. Má
næstum einu gilda hvaða sonnettur eru
valdar á hvoru máli um sig. Sú íslenzka
virðist mjóslegnari en sú enska, sem verður
öll breiðleitari og fyrirferðarmeiri. Línur
þeirrar ensku taka sem sé meira rúm á
lengdina, enda þótt atkvæðafjöldi sé hinn
sami og í íslenzku línunum. Þetta stafar að
sjálfsögðu af því, að Engilsaxar eru örlátir
á bókstafi í stafsetningu, langt umfram ís-
lendinga og ýmsar aðrar þjóðir.
Annað sem vakið getur furðu í slíkum
samanburði er það, hve miklu efni enskt
skáld getur komið fyrir í einni þess háttar
ljóðlínu. Að jafnaði virðast vera fleiri merk-
ingarbær orð í ensku línunni en þeirri
íslenzku. Sé það rétt, stafar það af því, hve
mikið er af stuttum orðum í ensku sökum
beygingarleysis, þar sem íslenzk orð þurfa
hins vegar að dragnast með ýmislegar beyg-
ingarendingar og leggja fyrir bragðið undir
sig fleiri atkvæði en þau ensku. Ég býst
við að fiestir, sem reynt hafa að snúa ensku
ljóði á íslenzku, hafi fundið fyrir þeim vanda
að láta sama efni komast af með jafnmörg
atkvæði. Ég hygg að þar gegni nokkuð
öðru máli um t.d. þýzku gagnvart íslenzku.
Hins vegar snýst þetta við þegar Englend-
ingar þýða háttbundinn kveðskap. Til dæm-
is eiga þeir það til að þýða sex jamba línur
úr klassíkinni með fimm jömbum til þess
að efni geti fyllt út í formið.
Þegar þetta tvennt er haft í huga, orð-
lengd og stafsetning enskrar tungu, mætti
e.t.v. telja eðlilegt, að enskur og íslenzkur
texti sama efnis á lausu máli yrði ámóta
margar blaðsíður með sams konar prentun.
Aftur á móti mætti búast við því, að íslenzki
textinn yrði nokkru fleiri atkvæði en sá
enski, jafnvel allmiklu fleiri. Látum dæmi
sýna hvað við er átt:
The boy takes the book from the floor.
Dreng-ur-inn tek-ur bók-in-a af gólf-
in-u.
Þýðingin er orðrétt. Bókstafafjöldinn er
sá sami; en atkvæðin eru þriðjungi fleiri á
íslenzku en á ensku.
Nú er það ekki fjöldi bókstafa né orða,
heldur atkvæðafjöldi, sem ræður mestu um
það sem e.t.v. mætti kalla hraða í máli, eða
öllu heldur þéttni málsins, þ.e. þann tíma
sem það tekur að jafnaði að segja fram
hveija setningu. Og þá kæmi til álita hvort
og þá hvernig komið yrði einhveiju mati á
það atriði, svo sem til samanburðar á text-
um. Til þess að ákveða „málhraðann" í til-
teknum texta mætti e.t.v. hugsa sér þá
aðferð að finna hlutfallið milli heitdarfjölda
atkvæða og fjölda aðalsagna. Aðalsögnin
er eins konar þungamiðja hverrar setningar
sem önnur orð skipast um, eins og hirð
kringum drottningu sína, fá eða mörg eftir
atvikum, löng eða stutt eftir atkvæðafjölda.
Þetta hlutfall ætti þá að segja sína sögu
um það sem hér var kallað „málhraði" eða
„þéttni málsins“ og varðar svo miklu um
áferð textans. Samanburður á þessu hlut-
falli yrði að sínu leyti samanburður á mikil-
vægum eðlisþætti tungumála ellegar þeim
þætti í stíl höfunda sem rita á sömu tungu.
Að óreyndu kynni t.d. að mega ætla, að
þetta hlutfall reyndist lægra í ensku en
íslenzku, og e.t.v. lægra í Njálu en Fjallkirkj-
unni.
Ef þetta þætti reynandi, hlytu að vísu
að koma upp nokkur vafaatriði, svo sem
það hvenær lýsingarháttur skyldi talinn
sagnorð, og jafnvel hvenær sögn skyldi tal-
in hjálparsögn.
Af lauslegri athugun á Gunnarshólma og
báðum sonnettum Jónasar virðist mér sem
í þessum þremur kvæðum séu að meðaltali
11,6 atkvæði með hverri aðalsögn. Sams
konar athugun virðist mér sýna, að í fyrstu
fimm sonnettum Shakespeares séu að með-
altali 8,5 atkvæði með hverri sögn.
En það skal ítrekað, að þessar athuganir
eru mjög lauslegar, og með öllu skal ósagt
látið, hvort tölur þessar eru á nokkurn hátt
marktækar, sömuleiðis hvort sú aðferð, seni
hér er imprað á, er til nokkurs nothæf. Þar
kann að vera á fleira að líta en hér er gert.
Mér dettur í hug, að kannski hefði einhver
málfræðingurinn okkar gaman af að huga
ögn frekar að þessu atriði eitthvert kvöldið,
og því læt ég þessar línur fjúka.
HELGI HÁLFDANARSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. FEBRÚAR 1991 3