Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1993, Blaðsíða 10

sögn í lifanda lífi
Lágfiðlan var frá upphafi stjúpbarnið í fjölskyldu
strengjahljóðfæranna, staðsett mitt á milli fiðl-
unnar og sellósins. Það er ekki einn einasti
konsert fyrir lágfiðlu í öllum tónbókmenntum
rómantíska og klassíska tímabilsins, ef litið er
Vor
Sporléttir fákar
hrista makkarm
í eltingaleik um himinhvolfið
bláir þíðvindar
hríslast um hlíðina
og vefa grænt teppi
í grábrúnar lautir
langsofin börð
Ijúka upp rauðbleikum augurn
á Bæjarholtinu
> Bið
Gamla grenitréð í horninu
hristir af sér vetrarslæðu
og réttir fram grein
móti vorþeynum
hlustar eftir vængjaþyt
úr blámanum.
Einn daginn
koma þau
með strá í nefi
halla undir flatt
og horfast í augu —
Höfundur vínnur á skrifstofu í Reykjavík.
SIGRÍÐUR
ÓLAFSDÓTTIR
Lífið
Á grænum grundum
dansar berfætt barn
og brosir á móti
lífinu.
Á myrku malbiki
stíga þreyttir fætur
trylltan dans.
Á bónuðum flísum
tifa hægfara fætur
í flókaskóm
sem lífið hefur úthlutað
þeim eftir erfiði
dagsins.
Á hvítum dúk
hvíla kaldir fætur
uppí loft.
Höfundur býr í Reykjavík.
Leiðréttingar
í grein Konráðs Bjarnasonar um skipsstrand
í Selvogi 1896 og þijú íbúðarhús í Ölvusi
t og Selvogi, sem birtist í Lesbók 20. febrúar
sl., stóð réttilega í myndatexta, að Friðrik
konungur 8. kom hingað árið 1907 og gisti
í Arnarbæli. I kynningartexta við greinina
á sömu síðu stóð hinsvegar ranglega, að
þar hafi Kristján konungur 9. verið á ferð.
Leiðréttist það hér með.
í næstu Lesbók þar á undan, 13. febr-
úar, birtist röng mannsmynd vegna ókunn-
ugleika með grein Helgu Siguijónsdóttur
um nýskólastefnuna. Myndin átti að vera
af Wolfgang Edelstein, sem var yfirvöldum
menntamála innan handar um mótun nýrrar
skólastefnu. í myndasafni Morgunblaðsins
var mynd af manni með þessu nafni, sem
var notuð, en reyndist vera af öðrum Wolf-
gang Edelstein, nefnilega föður þess sem
myndin átti að vera af. Wolfgang yngri býr
og hefur lengi búið í Berlín. Eru hann og
lesendur beðnir velvirðingar.
Þessi rússneski snillingur
hefur hafið lágfiðluna til
vegs og virðingar sem
einleikshljóðfæri og
tónskáld hafa samið yfir
40 verk sérstaklega fyrir
hann.
Eftir RUTH HERMANNS
40 tónskáld hafa samið tónverk sérstak-
lega fyrir Yuri Bashmet, sem nú er
bókaður mörg ár fram í tímann.
fram hjá „symfóníuconcertante“ eftir Mozart,
sem nær þó ekki markinu nema að hálfu leyti.
Það er ekki fyrr en á þessari öld, sem tón-
skáld á borð við Bela Bartok og Wiliam
Walton fara að veita lágfiðlunni gaum og
meta dularhljóm hennar að verðleikum.
Þá bregður svo við, að fram á sjónarsviðið
kemur tónlistarmaður, alveg óforvarandis,
sem gefur þessu hljóðfæri byr undir báða
vængi og lyftir því í æðra veldi, frá því að
vera liðtækt milliraddarhljóðfæri í hljómsveit,
upp í að verða eftirtektarvert einleikshljóð-
færi. Sá meistari hljóðfærisins er Yuri Bas-
hmet. Þessi rússneski tónlistarmaður, sem
býr yfir fitonskrafti í list sinni en sekkur sér
þess á milli niður í þunglyndislega dulúð, fer
nú sigurför um tónlistarheiminn og sigrar
meira að segja hvem tónlistarsalinn af öðrum
með stormáhlaupi.
Samkvæmt ummælum London Times er
hann óumdeilanlega einn af fremstu tónlist-
armönnum heims I dag.
Yfir 40 tónsmíðar hafa verið samdar sér-
staklega fyrir þennan lágfiðluleikara, sem
fæddist í Rostow við Don-fljótið árið 1953.
Þar á meðal em verk frábærra tónskálda á
borð við Schnittke, Danissow, Kancheli og
Sofia Gubaidulina, sem var nemandi Sjostako-
vitsj. Ásamt píanóleikaranum Sviatoslav Ric-
hter, fiðluleikaranum Gideon Kremer og selló-
leikaranum Mistroslav Rostropovich, er Yuri
Bashmet með allrafremstu hljóðfæraleikurum
Sovétríkjana fyrrverandi. Honum hefur tekizt
að hefja lágfiðluna til vegs og virðingar sem
einleikshljóðfæri og gera hana að uppistöðu-
hljóðfæri fyrir einleikstónleika, en það lánað-
ist fyrirrennurum hans, brautryðjendunum
Primrose og Hindemith, aldrei. I kjölfarið
hefur verulegur fjöldi lágfiðluleikara fylgt
fordæmi hans og hafið einleikaraferil með
góðum árangri.
Yuri Bashmet byijaði að leika á fiðlu þeg-
ar á unga aldri, en því næst varð gítarinn
„hobbý“. Fjórtán ára gamall gerðist hann
leiðandi gítarleikari í rokkhljómsvejt, sem
hann stofnaði sjálfur. Loks ákvað hann að
læra á lágfiðlu, sem bauð hljóðfæra bezt upp
á möguleika til að leika af fingrum fram á
þann hátt, sem hjartað býður, en til þess
fann hann hjá sér óviðráðanlega þörf.
Þegar hann var 18 ára gamall, komst hann
inn í tónlistarháskólann í Moskvu. Þegar
Sviatoslav Richter lék lágfiðlusónötu Sjos-
takovitsj, op. 147 með hinum unga Yuri, varð
það þar með fyrirmynd hins ýtrasta í kröfum.
23 ára gamall vann Bashmét fyrstu verð-
laun í ARD-keppninni í Miinchen og lék þá
lágfiðlukonsertinn eftir Bela Bartok undir
stjórn Rafaels Kubeliks. Við það komst at-
vinnuferill hans á flug og honum var veitt
fullt ferðafrelsi í hinum vestræna heimi. Við
það bættist sá heiður að vera yngsti tónlistar-
maður, sem nokkru sinni hefur hlotnast pró-
fessorsembætti við tónlistarháskólann í
Moskvu. En hvað er það við persónuleika
Bashmets, sem sker sig úr?
Hann fer sínar eigin slóðir, á skjön við
allar hefðir.
„Ég er ekki einn af þeini, sem getur æft
sig klukkustundum saman á hveijum degi.
Það yrði mínum kröftum um megn. Hjá mér
byggist allt á tækni,“ segir þessi grannvaxni
listamaður með hár, sem er biksvait og sveifl-
ast alla leið niður á herðar. „Maður verður
að uppgötva sálina í þessu hljóðfæri og vera
ástfanginn af dularhljómnum, sem í því leyn-
ist.“ Það er í þessu, sem list Bashmets er
fólgin.
Fram úr Testore-lágfiðlunni sinni töfrar
hann fram þann djúpstæðasta boðskap, sem
tónlistin býr yfir. Hafi maður einu sinni heyrt
það, gleymist það ekki aftur.
Sú frábæra bogatækni, sem hann hefur á
valdi sínu, leyfir honum að magna tóninn
nærri fram yflr það mögulega, og draga svo
úr honum aftur að vild niður í það nær óheyr-
anlega. Og óhræddur klifrar hann upp á
hæstu tóna, sem fiðlutæknin leyfír, en er eig-
inlega ekki réttu lagi innan getutakmarka
lágfiðlunnar, án þess að þrunginn tónninn
gefi nokkurs staðar eftir. Auk þess er meistar-
inn óútreiknanlegur. í dag leikur hann á einn
hátt, en á morgun á allt annan. Eins og hann
segir sjálfur, lætur hann stjómast af stemmn-
ingu augnabliksins.
I nóvember síðastliðnum varð ég þeirrar
ánægju aðnjótandi að hlýða á Bashmet ásamt
píanóleikara hans, Mikhail Muntian, í stóru
tónlistarhöllinni í Hamborg. Mér veittist einn-
ig tækifæri til að eiga orðaskipti við lista-
manninn og verð að viðurkenna, að persónu-
töfrar hans og útgeislun höfðu djúp áhrif á
mig. Tónlistin og manneskjan mynda eina
órofa heild í Bashmet.
Jafnframt spurði ég konuna, sem er um-
boðsmaður hans á ferðalögum, hvort mögu-
leiki væri á því að fá Bashmet til íslands sem
einleikara með Symfóníuhljómsveit íslands.
Svarið kom á óvart. Hún sagðist vel vita, að
„the Iceland Symphony Orchestra" væri mjög
góð hljómsveit. Hins vegar væri Bashmet
bókaður mörg ár fram í tímann, en samt
væri á engan hátt útilokað að sjá til þess
möguleika einhvern tíma í framtíðinni.
Það gladdi mig óumræðanlega að heyra
þannig lof um íslenzku symfóníuhljómsveitina
á þessum stað og það frá fagfólki sem veit
hvað klukkan slær.
Yuri Bashmet er gagntekinn af bezta lágf-
iðlukonsert samtíma tónbókmenntanna, sem
landi hans Alfred Schnittke samdi sérstaklega
fyrir hann og tileinkaði honum að auki. Bas-
hmet frumflutti konsertinn 1986 í Conc-
ertgebouw í Amsterdam.
Um list Schnittke hefur hann það að segja,
að hún sé allt í senn, hæstpersónuleg, ein-
staklingsbundin, og alheimsbundin. Stórkost-
legasta tónlistin verður að hafa til að bera
gagnstæða póla af þesasri gerð: ást og hat-
ur, líf og dauða, æðstu sælu og dýpstu sorg.
Árið 1985 stofnaði Bashmet eigin strengja-
sveit með tuttugu frábærum tónlistarmönn-
um, „Moskvu-einleikurunum". Þau samtök
eru yfir alla samkeppni hafin og leikur þeirra
óviðjafnanlegur, hvað varðar nákvæmni og
sérstæðan eigin hljóm.
En eins og orðið hefur um svo marga Sovét-
listamenn, sem nú sækja á vestræn mið, hafa
Mosvku-einleikararnir fundið sér ný heim-
kynni í Frakklandi. Fyrir þá sök kom til að-
skilnaðar á milli þeirra og meistarans í jan-
úar 1992. En Bashmet hefur til þessa ekki
viljað án heimkynni sinna í Rússlandi vera,
enda heimalandið sá jarðvegur, sem hann
sækir næringu til fyrir anda og sál. Því byggði
hann strax upp aðra einleikarahljómsveit í
staðinn. í henni eru beztu nemendur skólans
í Mosvku og hefur hún nú þegar staðist eld-
skírii í París. Þrátt fyrir það geta aðdáendur
Bashmets andað rólega, því að þessi snilling-
ur hefur engan veginn hugsað sér að skipta
um farveg og snúa sér alfarið að hljómsveitar-
stjórn.
Höfundur var fiöluleikari með Sinfóníuhljóm-
sveit íslands í 29 ár.
Lágfiðlan hafin til vegs og virðingar. Yuri Bashmet á tónleikum.
10