Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1997, Blaðsíða 9

STEVE Reeves í hlutverki Herkúlesar
Novarro og Francis X Bushman í frægum kappakstri f fyrstu Ben Húr myndinni
Sá lét smíða 100 rómverskar galeiður. Tólf
þúsundir ítalskra hermanna fengu hlutverk
í myndinni. Þúsund líbanskir hirðingjar voru
neyddir til að leika Karþagómenn í orr-
ustunni við Zama. Áttu þeir fótum fjör að
launa því að ítölsku dátarnir lifðu sig inn í
hlutverk sitt af miklum eldmóði. Stórmynd-
in kostaði tuttugufalt andvirði venjulegrar
myndar.
Sá var galli á gjöf Njarðar að margir
leikarar báru úr á úlnliðnum. Einnig gaf
að líta símastaura í bakgrunni orrustunnar
við Zama. Myndin gekk fyrir tómum húsum,
líkt og afkomendum Rómveija hefndist fyr-
ir að Karþagó skyldi hafa verið lögð í eyði.
Ben Hur
Ben Hur var ein mesta stórmynd allra
tíma. Sagan segir frá Gyðingi einum sem
Rómverjar leika grátt. Myndin var gerð
árið 1926. Hjartaknosarinn Ramon Novarro
lék aðalhlutverk. Voru konur svo hugfangn-
ar af goðinu að þær tóku vart eftir hinni
íburðarmiklu leikmynd myndarinnar. Ben
Hur var síðan endurgerð árið 1959. Lék
Charlton Heston söguhetjuna að þessu
sinni. Slíkar stórmyndir hafa ekki sést í
áratugi. Ástæða þessa er að hluta til sú
að kostnaður við gerð venjulegra mynda
hefur hækkað upp úr öllu valdi. Framleið-
endur hafa veigrað sér við því að ráðast í
Draba
gerð stórmynda í anda gömlu Hollywood-
myndanna.
Hverl er feróinni heitió?
Quo vadis (Merkir „Hvert ferðu“ á latínu)
var dæmigerð Rómverjamynd. Myndin er
næstum þijár klukkustundir að lengd og
stór í sniðum. Skáldsagan var fyrst kvik-
mynduð árið 1912, síðan árið 1924 og loks
árið 1951. Segir þar frá herforingja einum
í her Nerós keisara sem fellir hug til kris-
tinnar stúlku. Myndina prýddi mikill
stjörnufans; var ekkert sparað til gerðar
hennar. Aðrar frægar Rómveijamyndir eru
Merki krossins (The Sign of the Cross),
Síðustu dagar Pompeiborgar (The Last
Days of Pompeii) Klæði Krists (The Robe)
Andrókles og ljónið (Androcles and the Lion)
Silfurkaleikurinn (The Silver Chalice) og
Mark heiðingjans (The Sign of the Pagan).
Engin tilviljun er að stórmyndir af þessum
toga voru framleiddar á nýjan leik um miðj-
an sjötta áratuginn. Hinn skæði óvinur, sjón-
varpið, hélt innreið sína á öll heimili, fyrst
í Bandaríkjunum, síðan í Evrópu. Bíógestum
fækkaði óðfluga. Framleiðendur urðu að
láta krók koma á móti bragði. Mótleikurinn
var sá að framleiða fyrirferðarmiklar stór-
myndir í anda þöglu myndanna.
Ljóóraenir Rómverjar
Helsti galli þessara mynda var sá að hand-
ritshöfundar tóku sér óhóflegt skáldaleyfi.
Sjaldan hefur heyrst þvílík skrúðmælgi og
hátíðlegri orð vart hrotið af vörum nokkurs
lifandi manns. Ræðuskörungar fornaldar
gátu vissulega samið flúraða texta en hið
hálfa væri nóg. í Rómveijamyndum talar
hver ambátt eins og lesið sé upp úr ungæðis-
legri ljóðabók á dögum rómantísku stefn-
unnar. Söguhetjan heldur langa ræðu við
minnsta tilefni og gerist málglöð úr hófi
fram. Oft töfðu búningasýningar og alls
kyns pijál framvindu myndanna. Söguper-
sónur féllu í skuggann á pompi og prakt.
Hriktir ■ stoóum Rómaveldis
Kvikmyndir af þessum toga guldu mikil
afhroð á sjöunda áratugnum. Árið 1960
gerði leikstjórinn Stanley Kubrick Spartac-
us. Lék Kirk Douglas uppreisnarmanninn
og strokuþrælinn. Árið 1962 lék Elizabeth
Taylor Kleópötru drottningu og eiginmaður
hennar Richard Burton Markus Antóníus.
Myndin hlaut vonda dóma og dræma að-
sókn. Þess ber að gæta að leikarahjónin
voru frægustu kvikmyndastjörnur veraldar
er stórmynd þessi var gerð. Gagnrýnendur
töldu myndina dýrustu mistök kvikmynda-
sögunnar. Þekktustu ummælin voru höfð
eftir Charles nokkrum Addams. „Ég kom
bara til að sjá höggorminn.“
Rómverska heims-
veldió snýr aftur
Samuel Bronston framleiddi ekki margar
kvikmyndir. Aftur á móti var hann upphafs-
maður margra stórmynda, til að mynda E1
Cid og Fimmtíu og fimm dagar í Peking (55
Days in Peking). Mynd hans Hrun róm-
verska heimsveldisins (The Fall of the Ro-
man Empire) var síðasta Rómverjamyndin
sem bar nafn með rentu. Var leikmynd og
kvikmyndataka til fyrirmyndar og margt til
að gleðja augað. Segir þar frá hruni Róma-
veldis að Markúsi Árelíusi keisara gengnum.
Nafn myndarinnar dregur dám af verki
breska sagnaritarans Edwards Gibbons
Saga hnignunar og hruns Rómaveldis (The
History of the Decline and Fall of the Ro-
man Empire). Að öðru leyti á myndin lítið
skylt við rit Gibbons.
Dýró Grikkja og veldi Rómverja
Heimur Forn-Grikkja hefur mun sjaldnar
orðið kvikmyndagerðarmönnum að yrkis-
efni. Grisku harmleikina eftir Sófókles,
Evrípídes og Æskylos töldu framleiðendur
of torræða, e.t.v. með réttu. Engilsaxnesku
stórveldin, fyrst Bretar, síðar Bandaríkja-
menn, litu á sig sem arftaka hins rómverska
heimsveldis. Lá því beint við að gera Róm-
veijum og Grikkjum skil í kvikmyndum.
Velski leikarinn Richard Burton lék Alex-
ander mikla í samnefndri mynd árið 1956.
Fillipus Makedóníukóng lék Frederic March.
Síðar meir reit Mary Renault frábæran þrí-
leik um þennan unga stríðsmann sem lagði
heiminn að fótum sér. Þær bækur hafa því
miður aldrei orðið að bíómynd. Árið 1962
var gerð mynd um orrustuna við Lauga-
skarð, 300 Spartveijar (300 Spartans). Arið
480 fyrir Krist vömuðu þijú hundruð Spart-
veijar undir forystu Leónídesar her Xerxes-
ar Persakonungs Laugaskarð og börðust til
síðasta blóðdropa. Símónídes frá Cenos orti
frægan kviðling um hina föllnu kappa:
Flyt heim til Spörtu þá frep, þú ferðalangur, að trúir
löpnum hvílum við hér hjúpaðir gróandi mold.
(Þýðing Helgi Hálfdanarson)
Skáldið, rithöfundurinn og kvikmynda-
gerðarmaðurinn Pier Paolo Pasolini kvik-
myndaði Medeu eftir Evrípídes. Lék óperu-
söngkonan María Callas aðalhlutverk.
Arið 1972 var leikrit Evrípídesar Tróju-
konurnar kvikmyndað. Aðalhlutverk léku
Katharine Hepburn, Irene Papas og Va- ’
nessa Redgrave. Fékk myndin lítinn hljóm-
grunn meðal áhorfenda.
Leikrit Sófóklesar um Ödípus konung
hefur þrívegis verið fest á filmu. Árið 1953
kvikmyndaði breski sviðsleikstjórinn Tyrone
Guthrie leikritið í Kanada. Árið 1967 gerði
Pasolini bíómynd um ógæfuprinsinn þar sem
hann studdist við Ödípus konung og annað
leikrit Sófóklesar um sama efni, Ödípus frá
Colonus.
Þriðja myndin eftir verkinu var gerð á
Bretlandi ári síðar. Lék Kanadamaðurinn
Christopher Plummer Ödípus.
Kvikmyndagerðarmenn hafa ekki látið
sjálfan Hómer í friði. Árið 1954 lék Kirk
Douglas hina argversku prýði Ódysseif.
Myndin var brokkgeng en Douglas sómdi >
sér vel í hlutverki hins goðumlíka Ódys-
seifs. Myndin sýndi að kviður Hómers hafa
lítið látið á sjá þótt þær séu nokkuð komnar
til ára sinna.
Bandarísk sjónvarpsstöð hefur látið gera
nýja útgáfu af Ódysseifskviðu. Kvað mynd-
in vera nokkuð lakari en frumtextinn.
Árið 1955 gerðu Bandaríkjamenn mynd-
ina Helenu af Tróju. ítalska leikkonan Ross-
ana Podesta lék Helenu fögru. Þóttu orr-
ustuatriði myndarinnar mikilfengleg en
samtöl fremur stirð. Var talið harla ólíklegt
að handritshöfundar þessarar myndar væru '
afkomendur Hómers.
Grettir hinn gríski
Aflraunamaðurinn og hálfguðinn Herakles
hefur lengi átt hug og hjarta áhorfenda. Á
sjöunda áratugnum voru fjöldaframleiddar á
Ítalíu myndir um þrautir kappans. Kraftajöt-
unninn Steve Reeves lék í samnefndri mynd
árið 1959 og fylgdi hver framhaldsmyndin á
fætur annarri. Myndir þessar fengu viður-
nefnið sandalastórmyndir og áttu miklu fylgi
að fagna um heim allan. Ekki var mikla klass-
íska fágun að fmna í Heraklesarmyndunum
eins og sum nöfnin bera e.t.v. með sér: „Her-
kúles berst við syni sólarinnar", „Herkúles
berst við geimskrímslin“ o.s.frv. Heraklesar-
myndirnar lognuðust brátt út af. Sonur Seifs
var hins vegar ekki dauður úr öllum æðum.
Árið 1970 lék engin annar en Amold
Schwarzenegger Herkúles undir listamanns-
nafninu Arnaldur sterki (Arnold Strong).
Mynd þessi er merkileg fyrir þær sakir að
hún er enn vitlausari en fyrri myndimar, og
er þá mikið sagt. Lou Ferringo, sem gerði
garðinn frægan sem Jötunninn ógurlegi, brá
sér í gervi Heraklesar í tveimur myndum á
níunda áratugnum. Þótti þá nóg komið. Aft-
ur á móti snýr Herakles aftur í teiknimynda-
formi von bráðar. Stendur Walt Disney-sam-
teypan að þeirri mynd.
Franski fjöllistamaðurinn Jean Cocteau
gerði grísku þjóðsögunni um Orfeus skil í
myndinni Orphée og framhaldsmynd, Vitnis:
burði Orfeusar (Le Testament dOrphée). í
myndinni Svartur Orfeus (Orfeu negro) er -
sögusvið hins vegar kjötkveðjuhátíð í Rio de
Janeiro.
Shakespeare iRóm
Harmleikur Shakespeares um Júlíus Ses-
ar hefur tvisvar verið festur á filmu. Árið ^
IJA ROMVERJUM
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. ÁGÚST 1997 9