Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1997, Blaðsíða 15

ERLENPAR BÆKUR
HEIMSENDIR AÐ
AFLOKNU STRÍÐI
Fjörutíu og átta „’48“. Har-
perCollins 1997. 330 síður.
BRESKI spennusöguhöfund-
urinn James Herbert hef-
ur skrifað átján bækur sem
njóta munu mikilla vinsælda í
heimalandi hans og víðar. Þær
hafa selst í næstum því 40
milljónum eintaka um heim all-
an en á meðal titla eftir hann
sem þekktastir eru má nefna
„The Magic Cottage",
„Hunted“ og „Portent". Nýj-
asta sagan hans er heim-
sendatryllir og heitir einfald-
lega „’48“. Vísar heitið til
ártalsins 1948 en sagan ger-
ist í Lundúnum þremur árum
eftir að síðari heimsstyijöld-
inni er lokið. Ef henni lauk
þá nokkurntíman. Styrjöld-
in endaði nefnilega ekki
með þeim hætti sem við
þekkjum, samkvæmt
skáldskap Herberts, held-
ur með tortímingu alls
mannkyns eða svo gott
sem.
Hefnd Hitlers
Adolf Hitler og ódæð-
isverk hans hafa löng-
um verið spennusagna-
höfundum, einkanlega bresk-
um, dijúg náma í gegnum tíð-
ina. Líkt og landi James Her-
berts, Robert Harris, býr Her-
bert til önnur og miklu mun
verri endalok á seinni heims-
styrjöldinni. Harris gaf sér að
Hitler hefði unnið stríðið og
sæti á valdastóli í Þýskalandi
í kringum 1960. Herbert á hinn
bóginn gefur sér að Hitler hafi
séð að stríðið var tapað og til
þess að hefna sín rækilega og
sjá til þess að enginn kæmi út
úr því sem sigurvegari fór hann
út í verulega stórtækan sýkla-
hernað. Hann skipaði að settur
skyldi banvænn blóðsjúkdómur
í V-2 eldflaugarnar, sem hann
miðaði á London. Sjúkdómur-
inn var svo bráður að mannkyn
allt þurrkaðist út þannig að
þegar sagan hefst árið 1948
eru aðeins þeir eftir á lífi sem
eru í hinum sjaldgæfa blóð-
flokki AB mínus; sýklahernað-
urinn hafði engin áhrif á þá.
Einnig eru nokkrir verulega
sjúkir Svartstakkar enn á ferli,
sem halda að þeir geti bjargað
lífi sínu frá Blóðdauðanum svo-
kallaða með blóðflutningum og
elta uppi lifendurna.
Engu er líkara en James
Herbert hafi horft á Mad Max-
myndirnar þijár þegar hann
skrifaði þessa heimsendahroll-
vekju; hún er einn eltingarleik-
ur frá upphafi til enda í gegnum
gereyðilagða Lundúnaborg,
sem orðin er einn stór og
óhugnanlegur kirkjugarður. Og
ekki aðeins Lundúnir heldur
mun veröld öll hafa orðið fyrir
barðinu á síðustu eitursendingu
Hitlers. Aðalsöguhetja Her-
berts er bandarískur ævintýra-
maður og flugmaður sem kom-
ið hafði til Bretlands í byijun
stríðs að beijast við nasistana
og lifði af V-2 árásina í stríðs-
lok og er ágætlega haldinn lík-
amlega með sinn sjaldgæfa
blóðflokk í æðum en útbrunn-
inn andlega. Á einum af mörg-
um æsispennandi flóttum sín-
um undan blóðþyrstum Svart-
stökkum rekst hann á tvær
ungar konur, þýskan öðling,
sem hinn hatursfulli Ameríkani
hyggst myrða með tímanum,
og gamlan lestarstjóra og þau
halda hópinn um hríð en Svart-
stakkarnir eru sífellt á hælum
þeirra með nálarnar á lofti.
Skelfilegl sögusvið
Þegar hópurinn getur loks
hvílst og tími er fyrir samtöl
svarar Herbert spurningum
eins og þeim hvað varð um
konungsfjölskylduna, hvernig
fór fyrir Churchill, hvernig fór
fyrir restinni af veröldinni og
af hveiju Ameríkaninn hefur
ekki komið sér burt frá Lund-
únum ennþá. Leikurinn berst
um eyðilegar og eyðilagðar
sögulegar byggingar eins og
Buckinghamhöll og Savoyhót-
elið og Herbert nýtir sér ágæt-
lega vel skelfilegt sögusviðið.
Hann segir í stuttri orðsend-
ingu í lok bókarinnar að hann
hafi lagst í talsverðar rann-
sóknir á því hvernig umhorfs
var í Lundúnum þegar sagan
gerist og hélt sér „við stað-
reyndir þegar það var unnt“.
Hann dvelur nokkuð við lýsing-
ar á afskræmdum líkum sem
liggja eins og hráviði í hinum
mikla kirkjugarði sögunnar og
fremur er það óhugguleg lesn-
ing. Frásögnin er sögð í fyrstu
persónu frá sjónarhóli flug-
mannsins úrræðagóða og er
nokkuð kaldhömruð og full af
smáatriðum. Hvimleiður er sá
siður höfundarins að setja
margar athugasemdir sögu-
manns innan sviga. Herbert
leggur alla áherslu á hraða í
frásögninni en getur auðveld-
lega týnt sér í smáatriðunum.
Einkanlega verður þess vart
um miðbik sögunnar þegar
hann gerir hlé á Mad Max-elt-
ingarleiknum. Þá dettur damp-
urinn niður hjá honum og frá-
sögnin sniglast áfram áður en
kemur að lokaviðureigninni við
Svartstakkana.
Fjörutíu og átta er engin
sérstök skemmtilesning heldur
myrk og drungaleg hrollvekja
þar sem dauði og afskræming
blasir við á hverri síðu og þeir
örfáu sem lifað hafa af útrým-
ingu mannkyns eygja varla
nokkra von. Herbert nær
stundum að vekja upp raun-
verulega spennu innan um
rotnandi líkamsleifarnar í
rústum Lundúna en missir tök-
in á henni þess á milli. Sagan
er miðlungsgóður tryllir er ger-
ist í sýndarveruleika og hentar
sjálfsagt ágætlega sem tölvu-
leikur, ef ekki verður gerð úr
henni bíómynd.
ARNALDUR INDRIÐASON
IVIÐJUM VINSÆLDA
TONLIST
Sígildir diskar
BARBER
Samuel Barber: Music for Solo Piano.
Leon McCawley, píanó. Virgin
Classics 7243 5 45270 2 9. Upptaka:
DDD, Bristol, 199[?]. Útgáfuár: 1997.
Lengd: 69:57. Verð (Skífan): 1.999 kr.
SUM tónskáld lenda í því að semja
svo yfirgengilega vinsælt tónverk,
að það skyggir á allt sem síðar frá
þeim kemur, hvort
heldur með réttu eða
röngu. Um tíma leit
þannig út fyrir að svo
færi með Septett Beet-
hovens, enda leið ekki
á löngu áður en hann
bókstaflega þoldi ekki
tónsmíðina, en sem
kunnugt er náði hann
að rífa sig upp úr sjálf-
heldunni.
Nokkru öðru máli
gegndi með Samuel
Barber (1910-81), því
hið víðkunna Adagio
hans fyrir strengjasveit
frá 1936 (upphaflega
þáttur úr 1. strengja-
kvartettinum) náði snemma þvílíkri
yfirburðastöðu á kostnað eftirfar-
andi verka hans, að hið
„ný-rómantíska“ am-
eríska tónskáld varð
fyrir vikið fábreyttara í
vitund almennings en
ella hefði orðið.
Barber, sem varð
náinn vinur óperuhöf-
undarins Menottis og
góðkunningi Vladimirs
Horowitz, hlaut góða
barýtonrödd í vöggug-
jof og hugðist framan
af leggja höfuðáherzlu
á söngferilinn. Er þar
e.t.v. að fmna eina af
ástæðum þess að la-
grænt tóntak hans vék
aldrei að ráði fyrir
framsæknibylgju eftirstríðsára. Þó
hann hafi alizt upp við píanóleik og
farið að semja fyrir það hljóðfæri
snemma á unglingsaldri, urðu heild-
arafköst hans fyrir einleikspíanó
ekki mikil, enda að mestu saman
komin á þessum eina diski. Auðheyr-
anleg gæði þeirra virðast samt benda
til sjálfsgagnrýni, er gæti hafa leitt
til verulegra affalla, áður en tónaf-
urðirnar komust alla leið á prent,
enda kvað Barber hafa verið lítillát-
ur með afbrigðum.
Á þessum diski eru píanóverkin
Nocturne Op. 33 (1955), Excursions
Op. 20 (1944), Ballaða Op. 46
(1977), Souvenirs Op. 28 (1952),
Interlude Op. posth. (1932) og Pían-
ósóatan Op. 26 frá 1949. Næturljóð-
ið kallaði hann kveðju til Johns Fi-
elds (írska frumheija formsins), í
Ferðalögunum (Op. 20) gerist hann
þjóðlegur á ameríska vísu með notk-
un á búgívúgí, blús, þekktu kúreka-
lagi og „Hoedown“ a la Copland.
Minjagripirnir (Op. 28) eru góðlát-
legar endurminningar frá kaffihúsa-
BÓKABÚÐIN Amazon.com á al-
netinu hefur hafið útgáfu á gagn-
virkri skáldsögu. Sagan verður
skrifuð í samvinnu rithöfundarins
Johns Updike og lesenda á alnet-
inu.
Updike hefur skrifað fyrsta
kafla sögunnar, sem heitir Morðið
í matvörubúðinni, og síðan getur
hver sem er bætt við kafla. Starfs-
fólk Amazon.com mun síðan velja
einn kafla á dag sem bætt verður
við útgefnu söguna á netinu og
greiða höfundinum 1.000 dollara
í höfundarlaun. Updike mun svo
skrifa lokakafla sögunnar í sept-
músík Art Deco tímans í sex þáttum,
og Píanósónatan var samin fyrir
Horowitz eftir pöntun frá ameríska
tónskáldafélaginu.
Erfitt er að heyra ekki ávæning
af einhveiju þekktu hér og þar í
jafn tónalli músík sem þessari, t.d.
af Poulenc í Souvenirs, en í heild
eru stykkin þó furðu fersk, ekki sízt
hin 20 mín. langa Píanósónata. Hinn
spræki ungi brezki píanisti Leon
McCawley er ekkert minna en stór-
talent; leiftrandi vakur spilari, en
samt yfirvegaður í öllu sem hann
gerir, og hljóðritunin er í góðu lagi.
SCHUMANN
Robert Schumann:
Heine Lieder. Thomas
Hampson barýton;
Wolfgang Sawallisch,
píanó. EMI Ciassics
7243 5 55598 2 1. Upp-
taka: DDD, New Jers-
ey, 10/1994. Útgáfuár:
1997. Lengd: 60:15.
Verð (Skífan); 1.999
kr.
SNILLD Schumanns
sem söngljóðahöfundar
hefur verið lýðum ljós
í hálfa aðra öld, og hef-
ur rómur hans í ber-
skjölduðustu grein allra kammertón-
greina sennilega aldrei staðið hærra
en nú á aldarlokaáratugnum, eins
og sjá má af ötulli
plötuútgáfu.
Það þarf því orðið
meira til en vandaðan
flutning, ef vekja á
eftirtekt. Því hefur
bandaríski barýtoninn
Thomas Hampson áttað
sig á. Sjálfur á hann
kringum hálft hundrað
hljómplötuupptökur að
baki á aðeins 12 ára
ferli, bæði ljóð, óperur
og Bach-kantötur, og
kannski var það sam-
starfið við frumhyggju-
menn eins og Hamonco-
urt og Leonhardt í Das
alte Werk-kantöturöðinni (Teldec)
sem kom Hampson á sporið með að
taka sjálfur þátt í heimildarýni tón-
sagnfræðinga, því í seinni tíð hefur
hann nokkuð látið að sér kveða sem
meðhöfundur hljóðritabæklinga á
grundvelli eigin rannsókna. Að vísu
fer æ að verða meira um að söngvar-
ar leiti sjálfír uppi hálfglötuð eða
vanmetin viðfangsefni, eins og einnig
hefur borið á hérlendis, og vekur
eiginlega furðu, að hríðvaxandi efni-
sekla söngvara skuli ekki leiða til
meiri sönglagaframleiðni núlifandi
tónskálda en raun ber vitni, sérstak-
lega í ljóðauðugu landi eins og ís-
landi.
En aftur að eftirtektarvandanum.
í þessu tilfelli virðist Hampson hafa
komizt í feitt, því í samvinnu við
Renate Hilmar-Voit, Carla Maria
Verdino-Siillwold og starfsfólk Rík-
isbókasafnsins í Berlín hefur honum
tekizt að tína saman upphaflegu
gerð Dichterliebe og frumflytja á
hljómplötu. Og þar kemur margt
forvitnilegt í ljós, einkanlega þó sú
ember og einhver höfundanna
mun fá 100.000 dollara í verðlaun
fyrir framlag sitt.
Fyrr á þessu ári var sagt frá
Amazon.com bókabúðinni í Morg-
unblaðinu en hún hefur veitt stór-
um bókabúðum eins og til dæmis
Barnes & Nobles í Bandaríkjunum
harða samkeppni. Fyrrnefnd
bókabúðakeðja hefur brugðið á
það ráð að hefja sölu bóka á alnet-
inu einnig. Amazon.com hefur
svarað þessari samkeppni með því
að bjóða lægra verð og efna til
ýmiss konar uppákoma eins og
ritunar áðurnefndrar skáldsögu.
staðreynd, að þessi nafntogaði bálk-
ur Schumanns frá „söngljóðaárinu"
1840 við kvæði úr Lyrisches Int-
ermezzo, Ljóðræna innskotskaflan-
um í Buch der Lieder eftir Heinrich
Heine - meðal kunnustu laga má
nefna Im wunderschönen Monat Mai
og Am leuchtenden Sommermorgen
- telur ekki 16 ljóð, eins og flestir
hafa haldið til þessa, heldur 20!
Hver stóð fyrir grisjuninni á sínum
tíma? Schumann sjálfur? Útgefand-
inn? Og hvers vegna? Hampson og
félagar varpa spurningunni fram,
en svara henni því miður ekki. Þó
er ástæða til að undrast, því „nýju“
sönglögin fjögur (þau voru gefin út
sér, löngu eftir lát tónskáldsins) eru
hvergi síðri en hin sextán, auk þess
sem heildarsýn bæði ljóðskálds og
tónskálds kemst fyrst í þessari frum-
gerð bálksins til skila á fullnægjandi
hátt. Lögin sem um ræðir eru Dein
Angesicht, Lehn’ deine Wang’, Es
leuchtet meine Liebe og Mein Wagen
rollet langsam. Er að mínu viti ekki
sízt síðastnefnda (og jafnframt
lengsta) lagið gætt ljóðrænum tö-
frum sem jafnast á við beztu ljóða-
söngva Schumanns, þökk sé djúpri
innlifun í tvíræðni Heines, þar sem
hjúpuð skel sjálfsháðs breiðir yfir
enn dýpri sársauka, og undursam-
legum fisléttum píanósamleik, er
sameinar prelúdíutækni Bachs og
næmt hljóm- og hrynskyn róman-
tíska tónskáldsins á svífandi látlaus-
an hátt.
Diskurinn hefur tvo aðra meist-
arabálka að geyma við ljóð eftir
Heine, 9 Iaga Liederkreis Op. 24
(þar á meðal sannkallaða unaðsreiti
eins og Schöne Wiege meiner Leiden
og Berg’ und Burgen schau’n her-
unter) og hinn þriggja laga Der arme
Peter Op. 53 nr. 3, þar sem napurt
háð Heines í rómantískri kápu al-
þýðuljóðsins mætir innlifuðu „þjóð-
laga“-tóntaki Schumanns, er minnir
á yfirborðinu á barnagælur, þó að
meira búi undir, líkt og síðar í með-
ferð Mahlers á kveðskapnum úr Des
Knaben Wunderhorn.
Alls eru lögin á disknum 32, s.s.
meiriparturinn af rúmlega 40 tón-
setningum Schumanns á Heine, lík-
lega þeim ljóðahöfundi sem átti bezt
við hann. Hæfilega nálæg hljóðupp-
takan er nánast vammlaus, og slyng-
ur píanóleikur hins sjötuga en greini-
lega enn eldklára Wolfgangs Sawall-
isch ber vott um aðdáunarvert inn-
sæi og tímaskyn. Thomas Hampson
getur státað af þýðum og björtum
barýton, er slagar upp í tenór á
köflum. Hitt er svo háð persónuleg-
um smekk hvort mönnum líkar port-
ato-söngmáti, er undirrituðum þykir
stundum jaðra við oftúlkun, ef þá
ekki beinlínis tilgerð. En textatúlk-
unin er að öðru leyti góð, þrátt fyr-
ir einstaka dæmi um enskuleitan
þýzkuframburð. Allir frumtextar
ásamt ensku- og frönskuþýðingum
fylgja í bæklingi.
Ríkarður Ö. Pálsson
f----------------------------------------------------------x
"
Rcropriimt.
STIMPILKLUKKUR
Sala og þjónusta
Otto B. Arnar ehf.
ÁRMÚLA 29 • 108 REYKJAVÍK
SÍMI 588 4699 • FAX 588 4696
Gagnvirk skáldsaga
á Amazon.com
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. ÁGÚST 1997 15