Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1998, Blaðsíða 4

SIGLINGAR OG LANDAFUNDIR
ÍSLENDINGA Á ÞJÓÐVELDISÖLD
I. Fyrsto hafsiglingaþióðin EFTIR GUÐMUND HANSEN
Islendingar voru fyrsta þjóðin sem lagði stund ó úthafs-
siglingar, fyrsta hafsiglinggþjóðin eins og Jón Dúason
orðaði það. Gunnar Karlsson prófessor hefur sett fram
skoðanir í Morgunblaðinu, sem hér er andmælt. Vilj-
andi eða óviljandi tekur hann undir stórnorska stefnu
gegn Islandi, stefnu sem Noregur hefur rekið ó annað
hundrað ór og gerir enn.
Ljósm. greinarhöf.
GARÐAB í Einarsfirði á Grænlandi. Þar var þingstaður og biskupsstóll.
Nokkuð er um liðið síðan
forsætisráðherra landsins,
Davíð Oddsson, skipaði
nefnd til að gera tillögur
um hvernig standa skuli
að hátíðahöldum þegar
minnst verður þúsund ára
afmælis siglinga íslend-
inga til Vesturheims og landafundanna miklu
þar. Við þessa nefndarskipan gerði Gunnar
Karlsson, prófessor í sagnfræði við Háskóla
íslands, harðar athugasemdir í Morgunblað-
inu með fyrirsögninni ,, Forsæ tisráðh erra
bannar þekkingu“. Þar eru settar fram skoð-
anir sem hér verður hreyft nokkrum andmæl-
um við og eru þá söguleg sjónarmið höfð í
huga en ekki umdeilanleg verk forsætisráð-
herra enda hlýtur þeim að vera ætlað að
sanna gildi sitt á öðrum vettvangi.
Grein Gunnars hefst þannig: „Færa má
sterk rök að því að norrænir menn hafí fyrst-
ir Evrópumanna kannað austurströnd Norð-
ur-Ameríku um aldamótin 1000“. Mér brá
nokkuð er ég las þessi orð hans vegna þess
að ég tel þau að miklu leyti ósönn. Það er
rangt að kenna þessi afrek íslendinga á
þjóðveldisöld við norræna menn, (Jnorse-
men“, þar sem vitað er að það voru Islend-
ingar einir sem fundu og byggðu Grænland
og ekki er vitað um neina menn af öðru þjóð-
erni er þátt hafi tekið í landaleitan þeirri og
landkönnun sem hér um ræðir. I tilvitnaðri
setningu hefði átt að standa íslendingar í
staðinn fyrir „norrænir menn“ en rétt er
hins vegar að segja að norrænir menn hafí
fundið og numið Island.
I þessu sambandi skal á það bent að ætla
verður að þeir þrír menn sem fyrstir sáu eða
fundu Grænland hafí verið íslenskir en það
voru þeir Gunnbjöm Ulfsson, Snæbjöm galti
Hólmsteinsson og Eiríkur rauði Þorvaldsson.
í Sturlubók Landnámu er hins vegar gert lík-
legt að Gunnbjörn hafi verið maður norrænn
og þeir feðgar Eiríkur rauði og Þorvaldur Ás-
valdsson era þar ranglega sagðir hafa komið
til íslands eftir landnámstíð frá Jaðri í Noregi
fyrir víga sakir og Sturla holar þeim niður á
Homströndum í landnám sem þar var fyrir.
Þama er á ferðinni innskot eða viðbót Sturlu
Þórðarsonar við Styrmisbók, landnámurit
Styrmis fróða Kárasonar sem ekki er lengur
tíl. Trúlega er þetta til þess gert að slíta
Grænland frá íslandi, úr íslenskum lögum, í
þágu Magnúsar konungs lagabætis með því
að gera þá annarrabræðra', Gunnbjörn og Ei-
rík, að norrænum mönnum.
I Grænlendingasögu vantar fyrsta kaflann
þar sem vænta mátti að gerð væri ítarleg
grein fyrir Eiríki rauða og ættartengslum
hans. í stað hans er komin áðurgreind ritsmíð
úr Sturlubók. Sömu sögu er að segja um Ei-
ríks sögu rauða; þar vantar tvo fyrstu kaflana
og er það skarð fyllt með efni sem rekja má til
Sturlubókar. Hver trúir því að þessir þrír
kaflar hafi dottið framan af bókunum? Hér er
Sturla Þórðarson sterklega „granaður um
græskur“!
Eitthvað svipað gæti hafa gerst í sambandi
við Bjama Herjólfsson í Grænlendingasögu.
Þvert á fyrri frásagnir: „og inn síðasta vetur,
er hann (Bjarni) var í Noregi... „ og „Fór
Bjami nú til fóður síns og hættir nú sigling-
um ... ,„ er sagt að hann færi til Noregs og
gerðist hirðmaður Eiríks jarls. Þetta innskot
opnar Noregskonungi, hér Magnúsi lagabæti,
leið til að gera landakröfur sem varða Islend-
inga, t.d: 011 þau lönd sem Bjami Herjólfsson
fann og sá fyrstur manna fyrir vestan og
sunnan Grænland eru lögleg eign Noregskon-
ungs! Þannig hirtu Noregskonungar þessa al-
menninga af Islendingum.
Samkvæmt Hauksbók var Gunnbjöm son-
arsonur landnámsmanns í Tungusveit í
Skagafirði. Faðir Gunnbjarnar hét Úlfur
Hreiðarsson. Hann er ranglega nefndur Úlfur
kráka í Sturlubók en það auknefni bar hins
vegar faðir hans, landnámsmaðurinn Kráku-
Hreiðar. Faðir Hreiðars var Ófeigur lafskegg
sonur Yxna-Þóris Asvaldssonar.
Ari fróði Þorgilsson segir í Isléndingabók
að Eiríkur rauði hafi verið maður breiðfirsk-
ur og fá þau orð Ara stoð í fleiri heimildum,
Historia Norwegiæ og Flóamannasögu. I
þeirri fyrmefndu segir að „íslendingar hafi
fundið og byggt Grænland", Jón Jóhannes-
son íslendingasaga AB, 1956, s. 123, og Flóa-
mannasaga segir: „Þá var með Hákoni jarli
Eiríkur rauði, íslenskur maður, er síðar fann
°g byggði Grænland. Hann var ungur maður
og kurteiss og inn mesti vinur Þorgils“.
Hugsanlega hefur Hákon blótjarl gefið Ei-
ríki setstokkana sem síðar urðu örlagavaldar
í lífi hans og að Hlöðum gæti hann hafa lært
að blóta Frey og Þorgerði Hölgabrúði en um
það vitnar laungetin dóttir sem gefið var
nafnið Freydís. Um þessa setstokka segir
Björn Þorsteinsson, Ný Islandssaga, 1966, s.
158, „að þeir hafi verið „kjörgripir“ og
„væntanlega útskornir" en enginn veit nú
hvers kyns þær myndir hafa verið, ef svo
var.
Sennilegt er nú talið að Þorvaldur Ásvalds-
son Úlfssonar Yxna-Þórissonar, samtíma-
manns Haralds hárfagra, hafi búið á Dröng-
um á Skógarströnd, þar sem barist var um
nefnda setstokka, en ekki Hornströndum,
sbr. Ól. Halldórsson, Sögufélagið, 1978, s. 319,
og að Eiríkur sonur hans hafi verið skyldur
Kjallekingum og Þorbrandssonum í Álftafirði
en móðir þeirra var Þorbjörg (Sturlubók) eða
Þuríður (Eyrbyggja og Hauksbók) Þorfinns-
dóttir frá Rauðamel. Ef hér er um tvær konur
að ræða gæti önnur systirin hafa verið kona
Þorvalds á Dröngum og viðurnefni Eiríks
sagt okkur að hann væri af ætt Rauðmelinga
en ekki rauðhærður. Kona Þorfinns á Rauða-
mel var Jófríður dóttir Tungu-Odds og gæti
það skýrt mikla þátttöku Borgfirðinga í land-
námi á Grænlandi.
Óþarft mun vera að efast um þjóðemi Leifs
sonar Eiríks sem og að fjasa um „vegabréf ‘ í
því sambandi eins og Gunnar Karlsson gerir í
grein sinni, því allir þeir menn sem fæddir
voru og búsettir fyrir vestan mitt haf milli ís-
lands og Noregs á þjóðveldisöld voru í „ís-
lenskum lögum“ nema dæmdir skóggangs-
menn.
Snæbjöm galti var skyldur Þjóðhildi móður
Leifs og Þrándi mjögsiglanda. Hann leitaði
Grænlands „útnorður í haf‘ ásamt Hrólfi
rauðsenska og Styrbirni sem vísuna kvað og
þóttist hafa fundið fésjóð í kumbli í óbyggðum
Grænlands. Það var stolið fé að því er Jón
Dúason hyggur og ef svo var dæmi um tilraun
til peningaþvættis.
Islendingar vora fyrsta þjóðin sem lagði
stund á úthafssiglingar, fyrsta hafsiglinga-
þjóðin, eins og Jón Dúason orðar það réttilega
í ritum sínum og fram kemur í ritsmíð Sigurð-
ar Líndals í Þjóðhátíðarsögunni 1974, I, s.
201. Síðan lærðu Norðmenn þessa list af ís-
lendingum, segir Jón Dúason, og gátu þá farið
í kaupferðir til íslands og Grænlands en þeir
voru þó hræddir við siglingar í ís á þessum
tímum og fóru því ekki í landkönnunarleið-
angra norður í höf eins og Snæbjörn galti eða
til Vesturheims.
Og Gunnar Karlsson heldur áfram: „Tví-
mælalaust gegndi Island úrslitahlutverki sem
áfangastaður á rúmlega aldarlangri ferð nor-
rænna manna vestur yfir Atlantshaf ‘...
Þarna er höggvið í sama knérunn og áður og
tekið undir sögulegar rangfærslur sem koma
fram í áróðri Norðmanna þegar þeir halda því
fram að það hafi verið víkingar frá Norður-
löndum, sem námu Grænland og fundu eyjar
og lönd þar vestur og suður af. Orðaleppurinn
„aldarlöng ferð“ er lítt skiljanlegur en til að
forðast útúrsnúning reyni ég að meðtaka
hann svo að hinir norrænu víkingamir hafi
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 19. SEPTEMBER 1998