Vísir - 18.06.1979, Blaðsíða 9

VÍSIR
Mánudagur 18. júnl 1979
Arablsku ollufurstarnir eru miklu mildari I viðskiptunum heldur en fulltrúar þessrikis, þar sem gróðinn er bannlýstur — ioröi.
ROTTERDAMVERÐIÐ Á RÚSSAOLÍUNNI
' 'j'v 'íí-<■
. . 9
oröið við málaleitan um aðra
veröviðmiðun. Þeir vilja sjálf-
sagt halda sinu, eins og aörir.
Þaðer þvi engan veginn vist, að
islensk stjórnvöld hefðu náð
árangri með skjótum hætti. En
þeim bar skylda til að reyna. Og
fengi erindi þeirra ekki undir-
tektir hjá Rússum, þá að byrja
að þreifa fyrir sér um ollukaup
annars staðar frá, enda er stað-
reyndin sú, að okkur hefur
reynst betur að leita liðsinnis
hjá öðrum en Rússum i þeim
málum, sem okkur hafa veist
torsóttust i skiptum viö aðrar
þjóðir.
1
Riíssar geta illa neitað
1 sannleika sagt verður þó
ekki annaö séð en Rússum sé
mjög illa stætt á þvi að neita
verðbreytingu, þar sem aðstæð-
ur hafa svo gjörbreyst frá þvi
að samningur okkar við þá var
gerður.tfyrsta lagi er þaðsiður
en svo óalgengt, bæði I skiptum
einstaklinga og milli þjóða, að
samningar, þótt bindandi kunni
að vera, séu endurskoðaðir,
þegar atvik breytast verulega.
Þeir eru fleiri i viðskiptum, sem
telja það sinn eigin hag, að við-
skiptavinurinn hagnist einnig á
viöskiptunum, en þeir, sem vilja
ganga fram af greiöslugetu við-
skiptavina sinna.
1 öðru lagi er svo þess hér að
gæta, að engin þjóð önnur, sem
um ervitaö, þarf að kaupa alla
sina oliu á uppsprengdu
spekúlantaveröi. Aðrar þjóðir
þurfa I mesta lagi að kaupa lit-
inn hluta sinnar ollu á sliku
verði. Þær þjóðir sem samið
hafa viö harðsviraða olíufursta
ArabarQcjanna, eru miklu betur
neöanmáls
FORSENDURNAR
RROSTNAR
Þó að sú orkukreppa, sem nú
hrjáir þjóðir Vesturlanda, hafi
ekki birst okkur Islendingum I
mynd olluskorts, a.m.k. ekki
enn þá," — og við höfum reyndar
oliukaupsamninga, sem eiga að
fullnægja þörfum okkar út áriö
1980 — skýtur skökku við, að
verð á olluvörum til okkar er
ákveðið á „skortsmarkaöi”,
hinum svokallaða Rotterdam-
markaði. Við höfum langtima-
samninga, fyrst og fremst viö
Rússa, semættuað tryggja okk-
ur heimsmarkaðsverð, eins og
langtímasamningar gera yfir-
leitt, en verðum að greiða fyrir
oliuna, eins og þeir, sem enga
samninga hafa.
I skýrslu, sem Þjóðhagsstofa-
un gerði fyrir ríkisstjórnina I lok
febrúarmánaöar sl. um hækkun
olluverðs I byrjun þessa árs, er
þessum dularfulla olíumarkaöi
nokkuð lýst, og segir þar m.a.:
„Rotterdammarkaðurinn er
það, sem kallað er „þunnur”
markaöur, þ.e. hann speglar
„afgangsframboð” og „skorts-
eftirspurn”, fyrst og fremst i
Vestur-Evrópu, þar sem oliu-
verslun er að mestu i höndum
alþjóöafélaga, sem yfirleitt eru
sjálfum sér nóg. Viðskiptin, sem
um þennan markað fara, eru i
rauninniaðeins litiöbrot af olíu-
versluninni I heild. Þannig geta
tiltölulega litlar breytingar I
heildarframleiðslu og -eftir-
spurn valdið stórfelldum verð-
breytingum á uppboðsmarkaði
um sinn, sem gætu sjatnaö, þeg-
ar „eðlilegt” ástand kemst á að
nýju. Spákaupmennska kemur
hér einnig við sögu. Að svo
stöddu er torvelt að spá um
framvindu þessara mála á
næstunni, en flest bendir þó til
þess, að veröið I Rotterdam
muni lækka, þegar llður á vorið
og kuldakastinu linnir, ekki slst
ef framleiðsla til útlanda kemst
á ný i eðlilegt horf I íran”.
Þarna kemur fram fyrsti spá-
dómurinnum laátkandi olíuverð
með vorinu.
Oliuforstjórar spáðu
verðlækkun
En það var ekki aðeins Þjóð-
hagsstofnunin, sem var vongóð
um verðlækkun á oliuvörum
með hækkandi sól. 1 byrjun
marsmánaðar sl. sendu for-
stjórar hinna þriggja oliufélaga
frá sér yfirlýsingu um oliumál-
in, þar sem sagði m.a.:
„Liklegt má telja, að verð-
hækkun sú á oliuvörum, sem
orðið hefur að undanför nu, verði
ekki varanleg, nema að hluta.
Engu skal þó spáð um það hér,
hvenær verðið á hinum frjálsa
markaði muni lækka og að
hvaða marki”.
Og I erindi, sem önundur
Asgeirsson forstjóri Olíuversl-
unar tslands h f. flutti slöar I
sama mánuði sagði hann m.a.:
„Hin mikla sveifla, sem orðið
hefur á verði á Rotterdam-
markaði nú undanfarnar vikur,
mun væntanlega ekki standa
langan tlma. Það hlýtur að telj-
allir þessir spádómar eða góðu
vonir hafi verið látnar I ljós
samkvæmt bestu vitund. En
þær hafa brugðist — og meira en
það.
Verðiö hefur ekki lækkaö aft-
ur, það hefur ekki einu sinni
staðið I staö, það hefur haldið
áfram að stórhækka. Sam-
kvæmt skráningum á Rotter-
dammarkaðnum föstudaginn 8.
júnl sl. er bensintonnið komiö i
400 doliara (var 196 dollarar i
ársbyrjun), gasoliutonniö i 364
dollara (var 170.50 dollarar) og
svartollutonnið I 147 doUara
(var 84.50 dollarar).
Aðrir spá hækkunum.
Nú þorir vist enginn að spá
lækkun á Rotterdammarkaðn-
um ibráð. Þó að ekki hafi staðið
steinn yfir steini I lækkunarspá-
dómum oliufélagaforstjóranna,
hefurþaðþó engan veginn nægt
til þess að lækka rostann I sum-
um þeirra, sem enn tala, eins og
þeir einir hérlendra manna hafi
Breytingar á Rotterdamskráningunni frá þvi i
ársbyrjun 1978 (allt i bandariskum dollurum).
3/1/78 2/1/79 23/2/79 8/6/79
Bensin 130.25 196.00 335.00 400.00
Gasolia 120.00 170.50 284.00 364.00
Svartolia 82.20 84.50 108.00 147.00
ast mjög ósennilegt, aö Iran geti
haldið uppi svonefndum „spot”
sölum á hráoliu um langan
tlma. Þaö er útilokað, aö hægt
séaðsenda 250 þús. tonna tank-
skip frá Evrópu til Persaflóa án
þess að það hafi samning fyrir-
fram um að fá farm I sig. Þann-
ig mun væntanlega innan tiðar
komast jafnvægi á þessi mál
aftur og með komandi vori og
minnkaðri notkun mun Rotter-
dam-markaðurinn sjá fyrir þvi,
að verð komist aftur i eðlilegt
horf her”.
Ekki skal þaö dregið I efa, að
rétt eða vitsmuni til þess að
ræða um olluverð, að sjálfsögðu
að undanskildum oliumálaráð-
herranum Svavari Gestssyni,
einkavini rússnesku olíu-
seljendanna.
Ekki ætla ég mér þá dul að
bætast i hóp spámanna um olíu-
verðsþróunina. En fýrir nokkr-
um dögum las ég i erlendu við-
skiptariti viðtal við einn
spekúlantinn á Rotterdam-
markaðnum, þar sem sá góöi
herra kvaðst ekki sjá nokkur
likindi til varanlegrar verð-
ladikunar á þeim markaöi 1 ná-
inni framtið, a.m.k. allt þetta
ár, svo framarlega sem riki
Efnahagsbandalagsins grípu
ekki inn i. Og annars staðar
hafa komið fram spádómar um
það, að verð á gasoliu á Rotter-
dammarkaði muni fara hækk-
andi með haustinu og bensin-
verðið muni a.m.k. ekki lækka I 1
sumar.
Vitavert aðgerðarleysi
Strax i febrúar skoruðu blöð
og þingmenná ráðherraaðtaka
upp viðræður við Rússa um
Rotterdamviðmiðunina. Þótt
þessum ábendingum væri vel
tekið i fyrstu, hefur ekkert verið
aðhafst, og nú lætur Svavar
Gestsson viðskiptaráðherra
hafa það eftir sér, aö málinu
veröi hreyft I viðskiptasamn-
ingum við Sovétmenn l_ágúst-
mánuði nk. 1 aðgerðarléysinu
hafa viðskiptaráðherrann og
a.m.k. einn ollufélagsforstjór-
inn mælt olluverðinu til Rússa
bót með sklrskotun til þess, að
flutningskostnaður þeirra á oll-
unni hingað sé okkur mjög hag-
stæður. Þessum ágætu málsvör-
um Rússa skal aðeins á það
bent, að I fyrmefndri skýrslu
Þjóðhagsstofnunar frá i febrú-
armánuði sl. er þaö upplýst, að
farmgjöld á olíu frá Sovétrikj-
unum til Islands séu tengd
heimsmarkaösskráningu á olíu-
farmgjöldum. Er það ekki eins
og það á að vera? Er það ein-
hver sérstöknáöaf hálfu Rússa,
að viöskulum ekki lika þurfa að
bor& þeim yfirverð fyrir flutn-
inginn á oliunni hingað til
lands?
Núverandi stjórnvöld gerðu
ekki þá oliukaupasamninga,
sem i gildi eru við Rússa, og
verða ekki um gerð þeirra sök-
uö. En aðgerðarleysi þeirra,
eftir að I ljós kom, hve óhag-
stæðir þeir reynast vegna gjör-
breytts ástands i ollumálum
heimsins, er með öllu óverjandi.
Auðvitað verður ekkert um það
sagt, hver viðbrögð Rússa hefðu
Hörður
Einarsson
ritstjóri
skrifar
settar en við, sem eigum við-
skipti við þá, er I orði kveðnu
fordæma gróðann.
1 þriöja lagi eru það svo sterk
rök gagnvart Rússum, að þeir
höfðu samiö við aðildarriki
efnahagsbandalags austan-
tjaldsríkjanna um tæplega 18%
hækkun á oliuvörum á þessu ári,
og hafa Rússar þó aldrei þótt
neitt sérlega örlátir i viðskipt-
um við þessi fylgiríki sin. Til
þessa dags er verðhækkunin til
okkar á bensini og gasoiiU hins
vegar oröin yfir 100% frá sið-
ustu áramótum. Og frá ársbyrj-
un 1978 er hækkunin yfir 200%,
sjá nánar meðfylgjandi töflu.
Brostnar forsendur
Þegar svo hrikaleg verö-
breyting verður á stuttum tima,
er það svo sannarlega engin
goðgá að orða það að allar
forsendur séu brostnar fyrir
verðviðmiðuninni i lagalegum
skilningi, sérstaklega þegar
þess er gætt, aö þessar verð-
breytingarerumargfaldar á við
þær breytingar, sem aðrar þjóð-
ir þurfaaðsæta.Þaöveröur þvi
að gera þá kröfu til islenskra
stjórnvalda nú, að þau láti
kanna þaö þegar i stað, hvort
það standist ekki að réttum lög-
um, að forsendur fyrir Rotter-
damverðskráningunni i oliUvið-
skiptum okkar við Sovétrlkin
teljist brostnar og þessi viðmið-
un þvi ógildanleg.
Lifskjör á Islandi batna ekki,
ef við þurfam að greiöa Rússum
allt aö 40-50 milljörðum króna
meira fyrir olluvörur á þessu
ár i hel dur en hin u s iðas ta.heldur
mun þaðhafa iför meösérstór-
fellda kjaraskerðingu fyrir
þjóðina alla. Þaö er þvl ekki
nein beiðni um „efnahagshjálp
af hálfu Rússa” eins og mál-
gagn Framsóknarflokksins
kallar það, þótt krafist sé eðli-
legra viðskiptakjara I samning-
um við þá og menn vilji ekki
láta Rússa aröræna Islensku
þjóðina að nauösynjalausu.
Hins vegar er það einber undir-
lægjuháttur við rússnesku oliu-
furstana að hafa ekki manndóm
i sér til þess að taka upp viðræð-
ur við þá á eölilegum viöskipta-
grundvelli.