Morgunblaðið - 10.03.2001, Blaðsíða 46

MENNTUN
46 LAUGARDAGUR 10. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
E
itthvert fyrirbæri,
sem sumir vilja
kalla alþjóða-
samfélagið, hefur
verið tinandi af
reiði undanfarna daga. Ástæðan
er sú ákvörðun íslömsku hreyf-
ingarinnar Taliban í Afganistan
að eyðileggja líkneski í landinu,
þar á meðal risavaxin, tvö þús-
und ára gömul Búddhalíkneski í
Bamiyan-héraði í miðhluta
landsins.
Talibanar í Afganistan ætla
sér að eyða
öllum stytt-
um í landinu,
smáum sem
stórum, og
bera það fyr-
ir sig að
skurðgoða-
dýrkun sam-
rýmist ekki lögmálum íslams.
Þeir hófust handa í söfnum
landsins og mölvuðu þar ýmsa
fornmunina. Það var hins vegar
ekki hlaupið að því að eyði-
leggja Búddhalíkneskin risa-
vöxnu og þurfti að beita
sprengjum við verkið.
Alþjóðasamfélagið reiddist
heiftarlega og sendimenn voru
gerðir út af örkinni til að reyna
að bjarga Búddha. Reynt var
bæði með góðu og illu, tilboðum
og hótunum. Hótanir um efna-
hagsþvinganir, sem oft duga svo
ágætlega, hrökkva reyndar af
talibönum eins og vatn af gæs.
Metropolitan-safnið í New York
lýsti sig reiðubúið til að flytja
stytturnar frá Afganistan. Jap-
anir, sem flestir eru fylgjendur
Búddha, lýstu hryggð sinni
vegna verknaðarins og reyndu
allt hvað þeir gátu til að hindra
frekari skemmdir á styttunum.
Múslímar í öðrum löndum for-
dæmdu skemmdirnar og lýstu
margir því áliti sínu að túlkun
talibana á íslam væri oft úr
takti við viðurkenndar trúar-
skýringar. Í Egyptalandi líta
menn t.d. öðruvísi á hlutina og
benda á að fornminjarnar þar
dragi að ferðamenn og efli þar
með efnahag landsins. Þær telj-
ist seint skurðgoð sem gangi
gegn trúarlífi landsmanna, held-
ur einfaldlega minjar um liðna
tíð. Talibanar sögðu að þessar
yfirlýsingar væru nú bara til að
halda friðinn við vestræn ríki og
héldu sínu striki.
Eldgömul búddhalíkneski eru
án efa hinir merkilegustu gripir.
Heiftarleg viðbrögð títtnefnds
alþjóðasamfélags, þar sem menn
náðu vart andanum af hneyksl-
un yfir barbarismanum, eru
samt hin áhugaverðustu. Ein-
faldlega vegna þess að talibanar
hafa farið illa með aðra en
skurðgoð. Talibanar eru þeir
sem leyfa hryðjuverkamann-
inum Osama bin Laden að leyn-
ast í landi sínu. Þeir banna sjón-
varp og tónlistarflutning og
krefjast þess að afganska þjóðin
fylgi ströngustu skilyrðum íslam
um klæðaburð, nafngiftir, hár-
skurð og fleira af því taginu frá
því að þeir komust til valda árið
1996.
Alþjóðasamfélagið hefur
reyndar hrist höfuðið yfir of-
stækinu í talibönum og vissu-
lega hefur framkoma þeirra við
konur vakið athygli, þótt hún
hafi skánað, enda svo margt
annað sem glepur.
Konur í Afganistan mega ekki
lengur gegna störfum utan
heimilis. Einstaka læknir eða
hjúkrunarfræðingur hefur feng-
ið undanþágu frá þessu banni til
að vinna á sjúkrahúsum í Kabúl
en þessar konur geta hvenær
sem er átt von á að vera vísað
heim.
Konur í Afganistan mega ekki
víkja út af heimilinu nema í
fylgd karlmanns í fjölskyldunni,
bróður, föður eða eiginmanns.
Konur í Afganistan mega ekki
eiga viðskipti við karlkyns versl-
unareigendur.
Konur í Afganistan mega ekki
leita sér lækninga hjá karlkyns
lækni.
Konur í Afganistan mega ekki
stunda nám við skóla landsins.
Reyndar er bannið ekki algjört,
sögur fara af því að þær megi
stunda skóla fram að 8 ára
aldri.
Konur í Afganistan verða að
hylja líkama sinn frá hvirfli til
ilja. Ef út af þessari reglu
bregður geta þær átt von á bar-
smíðum eða að verða grýttar á
götum úti.
Konur í Afganistan verða að
hylja alla glugga í húsum sínum
svo enginn karlmaður sem fram
hjá gengur sjái þær.
Konur í Afganistan mega ekki
nota snyrtivörur. Dæmi eru um
að fingur hafi verið skornir af
konum sem notuðu naglalakk.
Konur í Afganistan mega ekki
hlæja hátt, því enginn ókunnur
má heyra rödd þeirra.
Konur í Afganistan mega ekki
ganga á hælaháum skóm, m.a.
vegna þess að þá heyrist fótatak
þeirra. Karl má ekki heyra fóta-
tak konu.
Konur í Afganistan mega ekki
sækja opinbera viðburði. Þær
mega ekki stunda íþróttir. Þær
mega ekki ferðast á hjóli eða
mótorhjóli, jafnvel þótt í fylgd
karlkyns ættingja sé. Þær mega
ekki klæðast skrautlegum föt-
um, þær mega ekki láta sjá sig
á svölum húsa sinna eða í görð-
um, þær mega ekki ferðast í
sömu almenningsvögnum og
karlmenn.
Það er ekki nema jákvætt að
alþjóðasamfélagið svokallaða
fyllist heilagri reiði þegar menn-
ingarverðmæti eru eyðilögð vís-
vitandi. En ef þetta sama al-
þjóðasamfélag nær í krafti
þeirrar heilögu reiði að finna
einhver ráð til að hafa áhrif á
stjórnarherra í Afganistan, þá
væri óskandi að þeim áhrifum
væri frekar beitt til þess að hafa
jákvæð áhrif á örlög afganskra
kvenna en skurðgoða.
Líkneski
og konur
Eldgömul búddhalíkneski eru án
efa hinir merkilegustu gripir. Heiftarleg
viðbrögð títtnefnds alþjóðasamfélags,
þar sem menn náðu vart andanum
af hneykslun yfir barbarismanum,
eru samt hin áhugaverðustu. Einfald-
lega vegna þess að talibanar hafa farið
illa með aðra en skurðgoð.
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
hkfridriksson
@ucdavis.edu
FYRIR hálfum mánuði ræddiég um mikilvægi þess aðnemendur skilji talnakerf-ið sem alls staðar er notað í
heiminum. Nefnd voru dæmi um
hvernig þessi skilningur getur birst
og áréttað mikilvægi
þess að hlusta á börn
þegar þau eru að þróa
þennan skilning. Sú
ábending á bæði erindi
til heimila og skóla.
Mörg börn geta romsað
upp töluheitum talsvert
hátt upp en þau geta
ekki fundið fjölda í
fimm barna hópi vegna
þess að þau átta sig ekki
á samhengi milli heit-
anna og hvers einstaks
barns í hópnum. Skiln-
ingur á fjöldahugtakinu
er mikilvægari forsenda
reiknings, og skyn-
bragðs yfirleitt á tölur,
en heitin eru. Heiti taln-
anna skipta auðvitað máli en duga
skammt ein og sér og geta villt fólki
sýn á hver skilningur barns sé.
Þetta er ekki sagt að ástæðulausu
heldur hefur það komið í ljós í fjöl-
mörgum rannsóknum á skilningi
barna og námi þeirra stærðfræði.
En einnig hljóta sumir lesenda að
taka undir með mér að heilbrigð
skynsemi geti sagt okkur fullorðnum
að eitt sé heiti (nafn tölu) og annað
hugtakið (fjöldinn sem talan segir til
um).
Að nota hluti til talnaskilnings
Undanfarin ár hefur stærðfræði-
próf verið lagt fyrir íslenska nemend-
ur í byrjun 4. bekkjar
grunnskóla. Er ég skoð-
aði niðurstöður þessara
prófa fyrir tveimur ár-
um beindist athygli mín
fljótt að villum sem
tengdust vanskilningi á
talnakerfinu sjálfu.
Talsvert var um þessar
villur og geta þær birst í
ýmsum myndum.
Það er óhugsandi að
reikningur geti orðið
einstaklingum þjált
tæki í lífinu ef þessi
þáttur er í ólagi. Börn,
sem aldrei nota neina
hluti í uppbyggingu
talnaskilnings, teikna
engar myndir í þá veru
og eiga aldrei viðræður við sér eldra
fólk um tölur og talnasamhengi, búa
við alvarlega skertar aðstæður. Þeim
er ætlað að ná einum og sér skilningi
á grundvallaratriði þess að reikning-
ur getur verið almenningseign (upp-
byggingu talnakerfisins) því að þeir
sem skoða önnur talnakerfi, eins og
t.d. rómverska talnaritun, sjá hvílíka
yfirburði sætiskerfið, sem við notum,
hefur varðandi skilning á fjölda og all-
an reikning. Með notkun barna á hlut-
um er ekki aðeins lagður grundvöllur
að skilningi þeirra heldur geta full-
orðnir, foreldrar og kennarar, um leið
áttað sig betur á því hvað og hvernig
barnið skilur, brugðist raunhæft við
og styrkt skilning þess með viðfangs-
efnum sem gefa barninu kost á að
endurskoða hugmyndir sínar og átta
sig betur. Þessir hlutir geta verið
margvíslegir, sérhannaðir kubbar,
talnagrindur og ýmislegt heimalagað
efni eins og myndirnar sýna. Þeir
koma ekki aðeins að gagni við skiln-
ing á fjölda og talnakerfi heldur þurfa
þeir ekki síður að vera innan seilingar
til þess að börn skilji reikniaðgerð-
irnar samlagningu, frádrátt, marg-
földun og deilingu og geti framkvæmt
þær af fullum skilningi í huganum eða
á annan hátt.
Fingrareikningur
og aðrar aðferðir
Tvennt er ástæða til að staðnæm-
ast við. Annað er notkun „puttanna“
við reikning. Þeir geta komið í stað
hluta en þess eru líka mörg dæmi að
þeir verða að eins konar „hækjum“ í
reikningi sem fylgja fólki og hindra að
athygli beinist að mikilvægum eigin-
leikum talnakerfisins. Við slíkar að-
stæður þróast lipur og skjótvirkur
hugareikningur illa. Dæmi um þetta
er þegar einstaklingur veit að 7+5 er
jafnt og tólf en grípur til fingra og tel-
ur á þeim 88, 89, 90, 91, 92 til að finna
svar við 87+5.
Hitt atriðið sem vert er að minnast
á er að börn eru ótrúlega glögg að
átta sig á mörgu. Foreldrar verða
stundum hissa á því hvar barnið hafi
kynnst einhverju. Margir þekkja
dæmi um börn sem urðu einfaldlega
læs án þess að nokkur settist niður
með þeim og allmarga foreldra hef ég
Líf í tölum X/Hvernig á að kenna börnum stærðfræði?
Með orðum, með tækjum? Anna Kristjánsdóttir segir frá
aðferðum í kennslu og veltir fyrir sér nýrri nálgun.
Stærðfræðikeppni Flensborgarskólans fyrir grunnskólanema í 8. 9. og 10. bekk er haldin árlega. Hér eru þrír
efstu frá 1999. Eyvindur Ari Pálsson, Bjarni Björnsson og Orri Tómasson. Ný verðlaun eru veitt í dag.
Skilningur barna á
stærðfræðihugtökum
 Sérhannaðir kubbar, talnagrindur
o.fl. er gott í kennslu.
 Hve oft get ég borðað 2 mandarínur
ef ég á 10 stykki?
Anna
Kristjánsdóttir