Morgunblaðið - 29.03.2001, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. MARS 2001 37
ríki töluverð þensla í þjóðarbúinu. „Þarna er stigið
eitt skref í þessa áttina og ég tel að það hafi verið
skynsamleg ákvörðun að stíga í átt að minnkandi
vaxtamun milli Íslands og annarra landa. Því
svona mikill vaxtamunur er skaðlegur fyrir hag-
vöxt til lengri tíma litið.“
Í frumvarpi til laga um Seðlabanka Íslands er
kveðið á um að áfram séu bankastjórarnir þrír en í
stað þess að vera skipaðir til fimm ára í senn þá
eru þeir skipaðir til sjö ára og einungis verður
heimilt að skipa sama mann bankastjóra tvisvar
sinnum. Bankastjórarnir verða skipaðir af ráð-
herra sem skipar formann bankastjórnarinnar
sérstaklega. Formaður stjórnarinnar verður tals-
maður bankans opinberlega.
Þórður segir að þetta feli í sér svipað fyrir-
komulag og ríki annars staðar, það er að einn aðili
beri höfuðábyrgðina og stýri þessum málaflokki.
„Þannig að ég tel þessar breytingar alveg nægj-
anlegar og eins og ég hef áður sagt þá var nauð-
synlegt að taka þetta skref til þess að koma skipu-
lagi bankans í nútímalegt horf,“ segir Þórður.
Getur aukið tiltrú á íslenskt atvinnulíf
Hannes G. Sigurðsson, aðstoðarframkvæmda-
stjóri Samtaka atvinnulífsins, segir að Samtök at-
vinnulífsins fagni því að Seðlabankinn hafi tekið
kvörðun um að lækka vexti og að sú ákvörðun
hafi verið orðin tímabær. „0,5% lækkun er varfær-
ið skref og við eigum von á að það verði framhald á
þessari þróun. Við teljum að það séu nægjanlegar
vísbendingar um að það hafi hægt það mikið á
efnahagslífinu að rétt sé að taka upp vaxtalækk-
unarferli fram eftir þessu ári. Staðan er sú að
vextir hér eru afar háir og það er leitun að þeirri
fjárfestingu sem skilar arði við þetta vaxtastig.
Við teljum að vaxtalækkanir séu til þess fallnar að
auka bjartsýni í efnahagslífinu og það ætti til
lengri tíma litið að tryggja undirstöður gengisins.
Það sem skiptir máli er að ekki hægi of hratt á
hagvexti og vaxtalækkanir geta stuðlað að því að
þróunin verði jafnari en annars. Vaxtalækkanir
gætu stuðlað að væntingum um aukna arðsemi í
atvinnulífinu og virkað sem nauðsynleg vítam-
ínsprauta á hlutabréfamarkaðinn.“
Að sögn Hannesar telja Samtök atvinnulífsins
að niðurfelling vikmarka krónunnar hafi verið
tímabær. „Það er vissulega hætta á að gengis-
sveiflur verði meiri en fyrir afnám vikmarkanna
en við teljum hins vegar að gengislækkanir und-
anfarna daga séu ekki af efnahagslegum ástæð-
um. Atvinnulífið hefur ekki kallað eftir frekari
gengislækkun heldur þvert á móti vænst stöðug-
leika á þessu sviði svo verðbólga fari ekki vax-
andi,“ að sögn Hannesar.
Verðbólgumarkmið auðvelda
kjarasamningagerð
Rannveig Sigurðardóttir, hagfræðingur Al-
þýðusambands Íslands, segir ágætt að komin sé
niðurstaða í það sem spáð hafi verið í lengi, þ.e.
hvort markmiðum peningastefnunnar verði
breytt. Þessar breytingar virðist allavega hafa
gefist vel ef hækkun krónunnar í gær er merki um
trú „markaðarins“ á nýjum markmiðum peninga-
stefnunnar. Verðbólgumarkmið muni auðvelda
verkalýðshreyfingunni að semja um laun í kjara-
samningagerð, þegar og ef hægt verði að ganga út
frá því hver verðbólgan verði að hámarki á samn-
ingstímanum. „Það getur hins vegar verið hættu-
legt að miða eingöngu við verðbólguna. Verka-
lýðshreyfingin telur nauðsynlegt að taka einnig
mið af atvinnustiginu í landinu og hagvaxtarhorf-
um. Við teljum nauðsynlegt að það verði gert við
peningamálastjórnunina. Þá teljum við einnig
nauðsynlegt að aðgangur verði að þeim forsend-
um sem liggja munu fyrir við ákvörðun vaxta-
breytinga.“
Rannveig segir að hagstjórn undanfarinna ára
hafi einvörðungu hvílt á Seðlabankanum og segist
telja að bankanum hefði ekki tekist betur upp þótt
hann hefði haft verðbólgumarkmið sem höfuð-
markmið. Mestu skipti að fleiri hagstjórnartæki
séu notuð samtímis í því ástandi sem verið hafi.
Boðaðar breytingar á lögum um Seðlabanka Ís-
lands eru mjög til bóta að mati Össurar Skarphéð-
inssonar, formanns Samfylkingarinnar. Hann
segir að Samfylkingin hafi verið málsvari slíkra
breytinga og að ekki séu nema um tíu dagar síðan
hann hafi látið þess getið í ræðu á Alþingi að þessa
leið ætti að fara.
„Varðandi það sem mér finnst þó að betur
mætti fara er að það væri meiri taktur við aukið
sjálfstæði Seðlabankans í yfirstjórn hans,“ segir
Össur. „Ég hefði viljað sjá einn bankastjóra.
Sömuleiðis vildi ég sjá í frumvarpi til laga um
breytingu á lögum um bankann skýrar kröfur um
hæfni þess sem gegnir slíku starfi. Þá held ég að
það hefði verið farsælt að sjá í frumvarpinu
ákvæði um sérstaka peningastefnunefnd, svipað
og er t.d. í Finnlandi. Þetta er ákaflega flókið mál
og menn þurfa að greina mikið magn af upplýs-
ingum. Í þessari nefnd gætu verið yfirmenn helstu
peningamálasviða í Seðlabankanum. Þetta yrði þá
sú nefnd sem tæki hina mikilvægu ákvörðun um
vextina og þyrfti síðan að rökstyðja hana með sem
gagnsæjustum hætti. Að öðru leyti held ég að boð-
aðar breytingar séu mjög til bóta, en forverar
Samfylkingarinnar hafa áður lagt til breytingar af
þessu tagi.“
Össur segist telja það jákvæða þróun, sem hefði
átt að fara í fyrr, að miða peningastefnuna við að
halda verðbólgu innan ákveðinna marka í stað
þess að miða hana við að halda gengi krónunnar
innan vikmarka. Nauðsynlegt hafi verið að láta
gengið fljóta og afnema vikmörkin til þess að unnt
væri að fara leið vaxtalækkana. Án þessara breyt-
inga hefði það ekki verið hægt því gengið hafi leg-
ið við vikmörkin og erfitt að lækka vexti án þess að
það hefði áhrif. Það sé því jákvætt að Seðlabank-
anum verði sett verðbólgumarkmið, enda sé þá
búið að gera bankanum kleift að nota þau tæki
sem hann hefur til að halda verðbólgunni innan til-
settra marka.
„Ég held einnig að með þessu sé verið að hverfa
réttilega frá þeirri leið að ætla að ráðast gegn við-
skiptahallanum í gegnum gengisfall og verðbólgu.
Ég tek því heilshugar undir breytingar í þessum
efnum.“
Að sögn Össurar kom það mörgum á óvart að
boðuð vaxtalækkun Seðlabankans skyldi koma
fram í sama mund og greint hafi verið frá kerf-
isbreytingu á bankanum. Margir hafi talið að
vaxtalækkunin myndi fylgja í kjölfarið. Þá heyrist
nokkuð af því að aðilum í atvinnulífinu þyki vaxta-
lækkunin koma of seint og að hún sé of lítil. „Ég
tel að svo sé ekki og tel ágætt að tekið sé lítið skref
í byrjun. Vextir hafa verið hækkaðir sjö sinnum á
síðastliðnum tveimur árum og ég held að það sé
jákvætt að taka frekar fleiri skref, þegar betur
kemur í ljós hver þróunin er í hagkerfinu. Mér
sýnist að það sé að draga úr þenslunni og að það sé
heppilegt að byrja örvunarað-
gerðir, eins og þessar gagnvart
atvinnulífinu, en í þessum efnum
eigi að ganga hægt um gleðinnar
dyr.
Á heildina litið er ég því mjög
jákvæður gagnvart þessum
breytingum og tel að þær séu
mjög í þeim anda sem við í Samfylkingunni höfum
verið að tala fyrir,“ segir Össur Skarphéðinsson.
Fyrirhugaðar breytingar
í aðalatriðum skynsamlegar
Steingrímur J. Sigfússon, formaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs, segir að hann
eigi aðild að frumvarpinu til laga um breytingu á
lögum um Seðlabankann, því hann hafi verið í
nefndinni sem undirbjó frumvarpið, og því standi
hann að þeirri niðurstöðu sem þar komi fram.
Hann segist þeirrar skoðunar að í öllum aðalatrið-
um séu fyrirhugaðar breytingar á lagaumgjörð
bankans skynsamlegar, í ljósi þeirrar þróunar og
þeirra aðstæðna sem nú séu upp í efnahagsmál-
unum. Ljóst sé að Seðlabankinn geti ekki setið
eftir með lög sem tilheyrðu allt öðrum tíma en nú
sé. Undan því hefði því ekki verið hægt að víkja að
skoða breytingar á stöðu bankans og starfsum-
gjörð hans.
„Varðandi verðbólgumarkmiðið gildir það
sama. Ég tel skynsamlegt að festa það í sessi og
hafa það í forgrunni. Ég vara hins vegar við því að
menn oftúlki þá breytingu, að í henni felist ein-
hver mjög mikil efnisbreyting. Eftir sem áður
hljóta markmið um tiltölulega stöðugt gengi að
vera ofarlega. Ég bendi á að í greinargerð með
frumvarpinu er sérstaklega tekið fram að önnur
markmið, eins og um fulla atvinnu og um hag-
kvæma nýtingu framleiðsluþáttanna í samfélag-
inu, séu jafngild eins og áður. Eins og hlutirnir
hafa breyst eru stjórntæki Seðlabankans ein-
göngu peningalegs eðlis, fyrst og fremst vextirnir,
og þá eru þau markmið sem hann getur tryggt
fyrst og fremst verðstöðugleikamarkmið.
Steingrímur segir að það gildi ekki eingöngu
um ákvarðanir Seðlabankans um vaxtabreyting-
ar, heldur almennt um þær ákvarðanir sem rík-
isstjórn og Seðlabanki hafi tilkynnt um, að þær
séu honum óviðkomandi. Hann segist enga
ábyrgð bera á þeim og vilji ekki að menn skrifi
þær á nefndina sem skilaði af sér frumvarpinu um
Seðlabankann. Það sé alfarið ríkisstjórnarinnar
að svara fyrir það sem gert hafi verið í kjölfarið.
„Ég vil hins vegar segja að ég hafði af því
áhyggjur að það þyrfti að vanda mjög til kynn-
ingar á þessu máli til að skapa ekki óróleika um-
fram tilefni, og þar á meðal þrýsting á gengið. Ég
lagði á það áherslu í nefndarstarfinu á lokasprett-
inum, að við reyndum að draga úr vangaveltum
um að í þessu fælist einhver grundvallarefnis-
breyting. Ég gerði mér grein fyrir því að ella væri
hætta á að menn oftúlkuðu þetta og læsu út úr
þessu ákvörðun um að láta gengið fara í frjálsu
falli. Því miður hefur það að nokkru leyti gerst og
orðið meiri óróleiki en góðu hófi gegnir í kringum
þetta mál. Á það ber vissulega að líta að aðstæður
til að kynna þetta mál voru ekki heppilegar því
það eru veikleikar uppi í stöðunni og óróleiki fyrir.
Þess þá heldur var ástæða til að hafa áhyggjur af
því að þetta gæti valdið truflun. Mér fannst rík-
isstjórnin því fara heldur geyst í sakirnar. Heppi-
legra hefði verið að bíða með vaxtalækkunina og
jafnvel að verja gengið eitthvað lengur innan vik-
markanna og kannski frekar að rýmka þau í
áföngum heldur en að henda þeim, til að undir-
strika að menn sæju þetta ekki fyrir sér sem
grundvallarefnis- eða stefnubreytingu,“ segir
Steingrímur J. Sigfússon.
Haldið áfram að mála skrautið á veggina
Mikla nauðsyn ber til að Seðlabanki Íslands
verði sjálfstæður, að sögn Sverris Hermannsson-
ar, formanns Frjálslynda flokksins. „Ég geri hins
vegar ekkert með þá tilburði sem greint hefur
verið frá varðandi bankann á meðan þannig háttar
til í okkar þjóðfélagi að allir ráðamenn, sem undir
ríkisstjórn heyra, verða að anda og depla augum í
takt við æðsta vald,“ segir Sverrir. „Þeir verða
svínbeygðir undir það. Lítum bara á hvernig að-
farirnar eru. Nýjasta tiltækið er þegar þjóðhags-
stofustjóri fer loksins að segja eftir samvisku sinni
frá ástandinu í efnahagsmálunum, þá er Þjóð-
hagsstofnun kennt um óróleika á gjaldeyrismark-
aði og næsta dag er tilkynnt að hún sé óþörf og
verði lögð niður. Þeir vita hvað til síns friðar heyr-
ir, þeir herrar í Seðlabankanum, enda munu þeir
Finnur Ingólfsson og Birgir Ísleifur Gunnarsson
dansa og anda í takt við æðsta vald. Ég geri því
ekkert með þetta.“
Sverrir segir að engu máli skipti varðandi þá
breytingu að seðlabankastjórar verði ráðnir til sjö
ára í senn í stað fimm ára áður. Auðvitað eigi hins
vegar að vera einungis einn bankastjóri. Þá sé
ekkert verra að fjölga eigi bankaráðsmönnum úr
fimm í sjö.
„Sú stefna sem höfð hefur verið uppi varðandi
gengisvik hefur gengið sér til húðar,“ segir Sverr-
ir. „Þeir ráða ekkert við hana vegna hinnar
óstjórnlegu spennu og hins óstjórnlega viðskipta-
halla. Sú nýbreytni að taka upp verðbólgumark-
mið er auðvitað uppgjöf á hinni stefnunni. En eru
þetta ekki glæsilegar umbúðir um gengisfellingu
sem þeir eru að búa til? Má ég spyrja? Ég ætla
ekkert að fullyrða um það en þannig lítur dæmið
út.
Að sögn Sverris er væntanleg vaxtalækkun
Seðlabankans á stýrivöxtum
um 0,5% einskis virði. Hann
segir að svo virðist sem Íslend-
ingar fari ekkert eftir vöxtun-
um. Í Bandaríkjunum sé efna-
hagslífinu stjórnað með
hækkun eða lækkun á vöxtum
um hálft prósentustig en hér á
landi hafi slík vaxtalækkun ekkert að segja.
„Verðbólgudraugurinn dansar hér á landi og
menn hafa ekki áttað sig á gildi vaxtanna, vilja
bara fá peninga handa í milli. En íslenskur iðn-
aður, sem er í samkeppni við erlend fyrirtæki,
stynur undan þessum háu vöxtum. Hálft prósent
dugar honum ekki, fimm prósent hefði verið
myndarlegra. Enda er sannleikurinn sá að hér
taka menn ekki mark á nema stóru stökki í þessu,
ef þeir þá taka mark á nokkru. En það verður að
létta þessum drápsklyfjum vaxta af iðnaðinum al-
veg sérstaklega. Frammámenn í iðnaði hafa lýst
því yfir að góðærinu sé haldið gangandi með er-
lendri skuldasöfnun og þeir töluðu um á síðasta
fundi sínum að stjórnvöld stunduðu háskalegt
blindflug í efnahagsmálum. Samt er haldið áfram
að mála skrautið á veggina,“ segir Sverrir Her-
mannsson.
lánsstofnanir
ækka vexti
abankans er almennt vel tekið í íslensku athafnalífi. Jafnframt telja flestir að ný lög um
g vikmarka gengisvísitölu krónunnar sé af hinu góða og komi efnahagslífinu vel. Grétar
ðrún Hálfdánardóttir ræddu við aðila úr athafnalífinu og fulltrúa stjórnarandstöðunnar.



      
 










 



 



  
 

 
    


    
 


  

Nauðsynlegt var
að láta gengið fljóta og
afnema vikmörkin til
þess að unnt væri að
fara leið vaxtalækkana
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Seðlabanki Íslands.
gretar@mbl.is, guna@mbl.is