Morgunblaðið - 22.04.2001, Blaðsíða 14

LISTIR
14 SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Aðalfundur Hlutabréfamarkaðarins hf.
verður haldinn þriðjudaginn 24. apríl nk.
í höfuðstöðvum Íslandsbanka-FBA á
Kirkjusandi og hefst kl. 17.30.
Dagskrá
1. Skýrsla stjórnar um starfsemi félagsins árið 2000.
2. Ársreikningur félagsins fyrir liðið starfsár.
3. Ákvörðun um meðferð hagnaðar félagsins á
reikningsárinu.
4. Ákvörðun um þóknun til stjórnarmanna og til
endurskoðanda fyrir liðið starfsár.
5. Kosning stjórnar.
6. Kosning endurskoðanda og endurskoðunarfélags.
7. Tillaga um heimild til félagsins vegna kaupa á
eigin hlutabréfum.
8. Önnur mál.
Stjórn Hlutabréfamarkaðarins hf.
Hlutabréfamarkaðurinn hf.
AÐALFUNDUR 2001
Rekstraraðili Hlutabréfamarkaðarins hf.
er Verðbréfamarkaður Íslandsbanka, Kirkjusandi,
sími 560 8900, fax 560 8910, www.vib.is.
K
VIKMYNDIN
hefur löngum ver-
ið hálfgerður bast-
arður í saman-
burði við aðrar
göfugri listgreinar
enda hafa tengsl
hennar við iðnframleiðslu, fjölda-
menningu og alþýðuskemmtun
löngum áunnið listforminu sem slíku
mikið virðingarleysi. Með kvik-
myndinni varð nefnilega til ný teg-
und listaverks eins og Walter
Benjamin benti á í frægri ritgerð
sinni, hið fjöldaframleidda listaverk
sem boðaði jafnframt komu fjölmiðl-
unar og fjöldamenningar. En þó svo
að Benjamin hafi litið á þennan nýja
miðil sem vettvang óþrjótandi
möguleika til að miðla list og hug-
myndum á nýj-
an hátt til
fjöldans hefur
einmitt sá eig-
inleiki kvik-
myndarinnar
áunnið henni
flokkun utan viðtekins ramma lista-
verksins. Það eru í mesta lagi þær
afurðir miðilsins sem hvað einarðast
skipa sér í andstöðu við hina við-
teknu afþreyingarkvikmynd sem fá
inni í húsi listanna.
Aðgreiningin milli afþreyingar og
listrænu liggur til grundvallar öllum
skilningi okkar á kvikmyndum. Hún
er svo sem ekki úr lausu lofti gripin
þar sem stór hluti kvikmynda hefur
frá því í árdaga kvikmynda-
tækninnar verið framleiddur í
stórum stíl með allt annað en listræn
markmið í huga.
En ef nálgast á kvikmynda-listina í heild af einhverrialvöru er nauðsynlegt aðrýna nánar í þessa að-
greiningu. Þegar hugtakið afþreying
er notað í sinni neikvæðustu mynd
felur það í sér skírskotun til menn-
ingarefnis sem er ekki til þess fallið
að örva eða auðga vitund viðtakand-
ans heldur þvert á móti til að gera
honum kleift að drepa tímann með
óvirkri viðtöku á sögu sem hann
þekkir í raun út í gegn og kemur
honum í raun ekkert á óvart nema
kannski á yfirborðinu og þá án dýpri
eftirþanka. Sú kvikmynd er sögð
vera „ágætis afþreying“, er vænt-
anlega ekki talin kalla á eða fela í sér
einhverjar dýpri skírskotanir til
samfélagsins, tilverunnar eða list-
arinnar. Hugtakinu er einmitt skip-
að í andstöðu við það sem við lítum á
sem list.
En þegar farið er að bera hug-
takið nánar við þær menningar-
afurðir sem settar eru undir hatt af-
þreyingarmenningar stenst þessi
skilgreining illa. Vísindaskáldsögur
og teiknimyndasögur eru dæmi um
menningarform sem óhikað eru
flokkuð sem afþreyingarmenning þó
svo að þar sé að finna verk sem
miðla áhugaverðum hugmyndum
sem leggja til nýjar víddir í lista-
landslagi nútímans. Það sama er að
segja um kvikmyndina, þar sem fjöl-
margar áhugaverðar kvikmyndir,
sem eru e.t.v. svo óheppnar að koma
frá Hollywood, hljóta afgreiðslu eins
og hver önnur andlaus og hug-
myndasnauð formúluframleiðsla frá
sama stað. Jafnvel í formúlunni og
lágkúrunni, s.s. subbuhrollvekjum,
getur opnast rými til endurskoðunar
og kollvörpunar á ýmsum viðteknum
gildum samfélagsins, en þennan flöt
umræðunnar hefur Úlfhildur Dags-
dóttir bókmenntafræðingur verið
einna ötulust við að benda á hér á
landi.
Listræn tjáning hlýtur alltaf að
kalla eftir því að þær hugmyndir
sem hún reynir að miðla séu með-
teknar og meltar og tengdar stærra
samhengi í menningarumræðu sam-
tímans. Ósjálfráð flokkun listafurða í
hóp afþreyingarmenningar lokar á
þessa umræðu, að minnsta kosti á al-
mennum vettvangi. Hér má því
spyrja hvort komi á undan eggið eða
hænan. Getur ekki verið að það sé
ekki síst í viðhorfinu til afþreying-
armenningar sem hinn eiginlegi
andlegi doði viðhelst?
Okkur Íslendingum virðist hafa
tekist einkar vel til við að halda kvik-
myndinni í nokkurs konar afþrey-
ingarfangelsi, og nægir að staldra
við og líta í kringum sig til að sjá að
hér ríkir mjög óvirk kvikmynda-
menning.
Lítil sem engin hefð er fyrir því að
líta á kvikmyndina sem mikilvægt
menningarform hér á landi og sést
það kannski best á þeirri umfjöllun
sem hvað viðteknust er í fjölmiðlum
þar sem kvikmyndir eru gjarnan
lagðar að jöfnu við tómstundir,
neysluvörur og auglýsingar. Mestur
hluti þeirrar umfjöllunar sem kvik-
myndir almennt hljóta er meira í ætt
við kynningarefni en listaumfjöllun
þótt undantekningar hafi alltaf verið
nokkrar. Þá hefur fræðileg umræða
um kvikmyndir á íslensku og í ís-
lensku samhengi aðeins nýlega num-
ið hér land, en útkoma bókarinnar
Heimur kvikmyndanna er líklega
sýnilegasta skrefið í þá átt.
Sá veruleiki sem blasir við kvik-
myndagestum hér á landi er einnig
heldur kaldranalegur. Í úrvali kvik-
myndhúsanna hafa hinar marg-
umtöluðu Hollywood-kvikmyndir
löngum verið ráðandi og lítur ekki út
fyrir að mikil breyting verði á þeirri
stefnu í rekstri kvikmyndahúsanna
sem hefur verið að safnast á æ færri
hendur. Samkeppnin um sem flesta
bíógesti hefur ekki heldur eingöngu
harðnað heldur beinlínis storknað í
mjög einsleitt kvikmyndalandslag.
Sjálf hrökk ég nokkuð illa við þegar
ágæt frænka mín sem starfar innan
kvikmyndageirans í Noregi leit í ís-
lensku blöðin og hrópaði forviða að
það væru bara Hollywood-myndir
sýndar hér í bíó. Og þótt mér hafi
tekist að tína til tvær eða þrjár und-
antekningar grunar mig sterklega
að þær kvikmyndir hafi borist hing-
að til lands í kjölfar þeirrar athygli
sem þær hlutu einmitt á bandarísk-
um markaði. Samanburðurinn við
Noreg er reyndar áhugaverður þar
sem þar í landi hefur mótast rótgró-
in kvikmyndapólitísk stefna frá því
snemma á síðustu öld, sem hefur
skilað sér í mjög fjölbreyttri og öfl-
ugri kvikmyndamenningu sem nær
til landsins alls.
Nú er ég kannski komin í mótsögn
við sjálfa mig þegar ég tek einræði
Hollywood-kvikmynda sem dæmi
um flatneskjulega kvikmyndamenn-
ingu landsins.
Staðreyndin er samt sú að það
dreifingarkerfi sem varð til í Banda-
ríkjunum og kennt hefur verið við
mettunardreifingu hvetur hreinlega
til umræðu- og umhugsunarleysis.
Miklu fé er eytt, ekki aðeins í gerð
stórmyndarinnar, heldur einnig aug-
lýsingar, þar sem markmiðið er að
hala inn sem flesta áhorfendur á
fyrstu sýningardögunum, burtséð
frá því hvað fólki finnst um myndina.
Þess vegna er sama myndin sýnd í
sem flestum sölum við frumsýningu
þannig að þegar í ljós kemur að við-
komandi kvikmynd er ekkert sér-
lega góð hafa flestir hvort sem er
þegar séð hana. Þessi dreifingar-
aðferð kallar í sjálfri sér á sem
minnsta vitræna umfjöllun um kvik-
myndir, slík umræða stríðir gegn
hagsmununum. Auk þess er enginn
tími til þess að staldra við og velta
hlutunum fyrir sér, næstu helgi er
ný mynd komin í bíó fyrir fólk að
flykkjast á.
Þannig eru það ekki aðeinssjálfar myndirnar semsýndar eru í kvikmynda-húsunum, sem við er að
sakast, þegar talað er um skort á
kvikmyndamenningu. Virðingar-
leysið og ómenning í garð þessa
menningargeira króar hann ekki síð-
ur út í horn andlausrar afþreying-
armenningar. Það gildir um kvik-
myndina eins og aðra list, að að
henni þarf að hlúa, í markaðs- og
neyslumiðuðu samfélagi nútímans.
Frumforsendan er líklega sú að yf-
irhöfuð sé litið á kvikmyndina sem
menningarmiðil, og mótuð sé menn-
ingarpólitísk stefna í landinu. Þá við-
horfsbreytingu getum við ekki búist
við að sjá hjá sjálfum rekstraraðilum
kvikmyndahúsanna þar sem mark-
aðsleg sjónarmið eru þar einkum
ráðandi. Reyndar hafa fram-
kvæmdastjórar Háskólabíós og
Sambíóanna lýst því yfir að með
stofnun sameiginlegs innkaupa-,
markaðs- og dreifingarfyrirtækis
muni fyrirtækin leitast við að þjóna
betur mismunandi hópum kvik-
myndaunnenda og er það vel ef kvik-
myndahúsin geta tekið á sig þessa
ábyrgð að einhverju leyti. Þó hlýtur
einkanlega stuðningur stjórnvalda
við vöxt og viðgang ekki aðeins kvik-
myndagerðar, heldur einnig kvik-
myndamenningar og -menntunar, að
skipta meginmáli. Í viðtali við Sig-
urjón Baldur Hafsteinsson, safn-
stjóra Kvikmyndasafns Íslands, sem
birtist í Morgunblaðinu 18. mars síð-
astliðinn, má sjá vísi þess að nú horfi
til betri tíðar í þessum málefnum. Í
nýju frumvarpi til kvikmyndalaga er
gert ráð fyrir raunhæfari fjárveit-
ingum til starfsemi Kvikmynda-
safnsins og Safnabíós í Bæjarbíói
sem mun koma til með að leggja
rækt við íslenska og erlenda kvik-
myndaarfleifð og sinna sýningum
kvikmynda á breiðari grundvelli en
nú er um að ræða.
Ekki er ástæða til að ætla annað
en að jarðvegurinn fyrir slíka starf-
semi sé frjór þar sem kvikmynda-
áhugi er og hefur verið gríðarlega
mikill hér á landi um árabil. Sjá má á
góðri aðsókn á ýmsa einstaka kvik-
myndaviðburði, sem ekki falla innan
ramma hinnar ráðandi kvikmynda-
flóru, s.s. Kvikmyndahátíð Reykja-
víkur, að áhuginn er breiður. Þá er
velgengni Filmundar í rekstri sínum
undanfarið ár mjög góðs viti. Ekki
má gleyma því að íslensk kvik-
myndaframleiðsla stendur nú í mikl-
um blóma og eru fjárveitingar rík-
isins til þess rekstrar að skila sér
ríkulega. Það er því ekki við öðru að
búast en mótun sterkrar menningar-
pólitískrar stefnu varðandi kvik-
myndir á breiðum grundvelli muni
koma til með að leiða af sér mjög já-
kvæða þróun í kvikmyndamenningu
hér á landi.
Menning eða ómenning?
Kvikmyndin hefur löngum verið hálf-
gerður bastarður í samanburði við
aðrar göfugri listgreinar, og eru það í
mesta lagi þær afurðir miðilsins sem
hvað einarðast skipa sér í andstöðu
við hina viðteknu afþreyingarkvik-
mynd sem fá inni í húsi listanna.
AF LISTUM
Eftir Heiðu
Jóhannsdóttur
heida@mbl.is