Morgunblaðið - 22.04.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2001 33
u
a
i
a
r
r
t
r
g
r
g
g
a

g
l
u
g
i
i
i
i
i
t
i
a
f
g
þeir eru meira og minna allir tengdir Sölufélagi
garðyrkjumanna og hliðarfyrirtækjum, geta
ekki boðið viðskiptavinum sínum alla vörulínuna
nema hluta úr ári. Verndartollarnir valda því, að
þeir eru upp á náð og miskunn þeirra, sem ráða
aðgangi að framleiðendum, komnir.
Það er mikið hagsmunamál fyrir stórmark-
aðina að hið rétta komi fram að því er þá varðar.
Viðskiptavinir þeirra eru áreiðanlega enn þeirr-
ar skoðunar, að þeir skili til þeirra þeim verð-
lækkunum, sem þeir ná fram með því að knýja
birgja í krafti mikilla viðskipta til þess að lækka
sitt verð. Það er sú hugmyndafræði, sem frum-
kvöðlarnir Pálmi heitinn Jónsson og Jóhannes
Jónsson byggðu á. Ef í ljós kæmi, að birgjar
væru knúnir til verðlækkana, sem ekki skiluðu
sér til neytenda yrði því ekki vel tekið.
Mál stjórnmála-
manna en ekki
embættismanna
EFTIR að skýrsla
Samkeppnisráðs var
lögð fram er ljóst að
hinn almenni borgari
á Íslandi horfist í
augu við einhverja
mestu tilraun, sem gerð hefur verið áratugum
saman til þess að koma á einokun í mikilvægri
grein viðskiptalífsins með aðferðum, sem menn
satt að segja óraði ekki fyrir að notaðar væru í
viðskiptalífinu hér. Ef í ljós kemur, að stórmark-
aðirnir eigi að einhverju leyti hlut að þessu máli
verður það enn verra.
Það er hægt að skilja afstöðu margra lítilla
framleiðenda, sem telja hagsmunum sínum bezt
borgið með því að sameinast í sölufélagi. Það er
ekkert nýtt að slíkt gerist og þeir þurfa að
hugsa um það, sem að þeim snýr. Að sumu leyti
má segja, að það, sem hefur verið að gerast af
hálfu framleiðenda á ávöxtum og grænmeti á Ís-
landi og söluaðila þeirra sé svipað því sem gerð-
ist fyrir meira en hundrað árum í Bandaríkj-
unum, þegar maður að nafni John D.
Rockefeller barði saman í ein sölusamtök mik-
inn fjölda olíuframleiðenda, sem fram að þeim
tíma höfðu lækkað verð hver fyrir öðrum til
þess að ná sölu. En það er ástæða til að minna á,
að olíueinokun Rockefellers var brotin á bak aft-
ur með lagasetningu og einokunarhringur hans
leystur upp að verulegu leyti.
Guðni Ágústsson, landbúnaðarráðherra, hefur
skipað nefnd valinkunnra manna til þess að fara
ofan í saumana á þessum málum og gera tillögur
um úrbætur. Það er hefðbundin aðferð að skipa
slíka nefnd. En það er áleitin spurning, hvort
þetta mál er stærra en svo að nefndarskipun
dugi til í þessu tilviki.
Fjölmiðlar hafa kynnzt því vel, að þeir koma
yfirleitt að lokuðum dyrum hjá aðilum þessa
máls. Framleiðendur tala yfirleitt ekki. Hið
sama á við um þá, sem annast heildsöludreif-
ingu. Upplýsingagjöf þeirra er takmörkuð. Hið
sama má segja um talsmenn stórmarkaðanna,
þótt Baugur hafi opnað dyr sínar töluvert með
þeim upplýsingum, sem fram komu hér í blaðinu
sl. fimmtudag. Þessir aðilar bera fyrir sig nauð-
syn á viðskiptaleynd.
Að fenginni reynslu skal dregið í efa, að nefnd
landbúnaðarráðherra fái allar þær upplýsingar,
sem hún þarf á að halda.
Í Bandaríkjunum hefur verið þróuð upp sú
vinnuaðferð á löngum tíma, að þingnefndir kalla
fyrir sig hagsmunaaðila, þegar tilefni er talið til.
Þar sem þeir eru eiðsvarnir í vitnisburði fyrir
þingnefndum hugsa þeir sig um tvisvar áður en
þeir fara með rangt mál frammi fyrir þingnefnd.
Hins vegar eru ákvæði í stjórnarskrá Banda-
ríkjanna, sem gera þeim, sem ekki vilja svara,
kleift að neita því með tilvísun til ákveðinnar
greinar stjórnarskrárinnar. En um leið og það
er gert verður lýðum ljóst að sá hinn sami hefur
eitthvað að fela.
Íslenzkt þjóðfélag hefur tekið örum breyt-
ingum á undanförnum áratugum. Þau viðfangs-
efni, sem við stöndum frammi fyrir á hverjum
tíma eru miklu flóknari en þau voru í eina tíð.
Þetta er nýr vandi, sem stjórnmálamennirnir
standa frammi fyrir. Það sama á við um fjöl-
miðlana, sem þurfa á öllu sínu að halda til þess
að hafa yfir að ráða þeirri þekkingu, sem þarf til
að fjalla um ný og gjörbreytt verkefni.
Menn hugsa sig um tvisvar áður en þeir gefa
Alþingi Íslendinga rangar upplýsingar eða
halda frá Alþingi upplýsingum. Þar sitja kjörnir
fulltrúar þjóðarinnar. Þeirra er hið endanlega
vald fyrir utan þjóðaratkvæði. Það er ekki frá-
leitt að halda því fram, að ávaxta- og grænmetis-
málið sé svo umfangsmikið, og sýni hugsanlega í
hnotskurn enn víðtækari vanda í íslenzku sam-
félagi, að nauðsynlegt sé fyrir stjórnmálamenn-
ina að taka upp og þróa nýjar aðferðir til þess að
fást við vandamál af þessu tagi.
Krafa almennings er sú, að hið rétta sé leitt í
ljós. Eru það verndartollar stjórnvalda, sem
hafa búið til jarðveg fyrir það einokunarkerfi,
sem sýnist blasa við í þessari tilteknu atvinnu-
grein? Hver er raunveruleikinn í samskiptum
framleiðenda og heildsöluaðila? Hver er raun-
veruleikinn í samskiptum heilsöluaðila og smá-
söluverzlunar? Hver er raunveruleikinn í álagn-
ingu þessara aðila allra? Er slík einokunar- og
samráðskerfi að finna annars staðar í viðskipta-
lífinu?
Er hægt að fá viðunandi svör við þessum
spurningum með hefðbundinni nefndarskipan
ráðherra? Það skal dregið í efa.
Þess vegna er full ástæða til að stjórnmála-
mennirnir ræði það í sínum hópi, hvort tíma-
bært og nauðsynlegt sé í nýju og flóknara þjóð-
félagi að þeir þrói upp nýjar vinnuaðferðir til
þess að takast á við mál sem þetta.
Nefndir Alþingis hafa árum saman haft þann
hátt á að kalla fyrir sig ýmsa aðila til þess að
veita upplýsingar um mál, sem viðkomandi þing-
nefnd fjallar um. Það er út af fyrir sig hægt að
hugsa sér að byggja á þeirri vinnuaðferð en
þróa hana betur og hafa slík fundarhöld fyrir
opnum tjöldum í einstökum málum eins og t.d.
þessu tiltekna máli. Að sjónvarpað sé frá fund-
um þingnefndar, sem kallar fyrir sig hagsmuna-
aðila og beinir til þeirra spurningum, sem hafa
það að markmiði að afla upplýsinga, sem orðið
geti grundvöllur að löggjöf.
Alþingi fer hægt í allar breytingar á vinnu-
brögðum eins og vera ber. Þær breytingar, sem
gerðar hafa verið á starfsháttum þingsins á
undanförnum árum eru þó allar jákvæðar og til
bóta. Sjálfsagt er að fara varlega í ný vinnu-
brögð á borð við þau, sem hér hafa verið nefnd,
en þau kunna að vera tímabær.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Á Hveravöllum.
Að sumu leyti má
segja, að það, sem
hefur verið að ger-
ast af hálfu fram-
leiðenda á ávöxtum
og grænmeti á Ís-
landi og söluaðila
þeirra, sé svipað því
sem gerðist fyrir
meira en hundrað
árum í Bandaríkj-
unum, þegar maður
að nafni John D.
Rockefeller barði
saman í ein sölu-
samtök mikinn
fjölda olíuframleið-
enda, sem fram að
þeim tíma höfðu
lækkað verð hver
fyrir öðrum til þess
að ná sölu. En það
er ástæða til að
minna á, að olíuein-
okun Rockefellers
var brotin á bak aft-
ur með lagasetningu
og einokunarhring-
ur hans leystur upp
að verulegu leyti.
Laugardagur 21. apríl