Morgunblaðið - 18.03.2003, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 18. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SÍÐUSTU árin hefur orðiðnokkur breyting á starfiRannsóknarnefndar flug-slysa, RNF, en lögum um
starfsemi hennar var breytt árið
1996. Fyrir þann tíma var rannsókn
á flugslysum og flugatvikum á hendi
Rannsóknardeildar Flugmálastjórn-
ar og Flugslysanefndar. Í dag heyrir
RNF beint undir samgönguráð-
herra og starfar óháð stjórnvöldum
og öðrum rannsóknaraðilum, ákæru-
valdi og dómstólum.
Rannsóknarnefnd flugslysa skipa
Þormóður Þormóðsson rannsóknar-
stjóri en hann hefur BS-gráðu í flug-
rekstrar- og tæknistjórnun, Þorkell
Ágústsson verkfræðingur er aðstoð-
arrannsóknarstjóri, Kristján Guð-
jónsson, lögfræðingur og fram-
kvæmdastjóri hjá Tryggingastofnun
ríkisins, Steinar Steinarsson, flug-
stjóri hjá Flugleiðum, og Þorsteinn
Þorsteinsson, sjálfstætt starfandi
flugvélaverkfræðingur. Tveir þeir
fyrstnefndu eru í fullu starfi hjá
RNF og ráðnir ótímabundið en hinir
nefndarmennirnir eru skipaðir til
fjögurra ára í senn. Rennur skipun-
artími þeirra út 30. júní á næsta ári.
Þormóður hóf störf í febrúar 2001,
fyrst sem starfsmaður nefndarinnar,
og tók síðar við af Skúla Jóni Sigurð-
arsyni, sem veitt hafði rannsóknar-
nefndinni forstöðu um árabil. Þor-
kell kom til starfa í byrjun síðasta
árs. Auk þeirra starfar hjá nefndinni
Hekla Sörensen fullrúi.
Mikilvægt að fá allar
upplýsingar
Í samtali við Morgunblaðið segja
þeir Þormóður og Þorkell að sjálf-
stæði RNF sé grundvallaratriði.
„,Rannsóknir okkar miða að því einu
að koma í veg fyrir að flugatvik eða
slys endurtaki sig og að auka öryggi í
flugi. Þess vegna er það svo mikil-
vægt að við fáum allar upplýsingar
og að þeir sem koma við sögu í
hverju máli séu fúsir til að greina frá
öllu sem þeir vita varðandi málið.
Þeir verða þá líka að treysta því að
gögn nefndarinnar séu ekki notuð
sem sönnunargögn í opinberum mál-
um enda er tilgangur rannsókna
okkar ekki að draga fram sök,“ segir
Þormóður og leggur mikla áherslu á
þetta grundvallaratriði. „Í kjölfar
lagabreytingarinnar hefur síðan ver-
ið skorið á tengslin við Flugmála-
stjórn og það ásamt auknum fjárráð-
um RNF hefur gert það að verkum
að við teljum okkur nú starfa alveg
sjálfstætt.“
Stefnumótun í kjölfar
breytinga
„Við teljum að RNF njóti almenns
trausts í flugheiminum og við viljum
viðhalda því trausti sem búið er að
byggja upp gegnum árin,“ segir Þor-
kell og nefnir að nokkru eftir að þeir
Þormóður komu til starfa hafi verið
ákveðið að ráðast í stefnumótunar-
vinnu. Hana annaðist rannsóknar-
nefndin en fulltrúi frá samgöngu-
ráðuneyti kom að þeirri vinnu.
Jafnframt kynntu menn sér starf-
semi hliðstæðra nefnda í nokkrum
nágrannalöndunum. RNF hefur að-
setur í húsi Flugbjörgunarsveitar-
innar í Reykjavík við Flugvallarveg
og fær á næstunni viðbótarpláss þar,
m.a. fyrir fundarherbergi. Þá er ver-
ið að leita að aðstöðu fyrir geymslu á
rannsóknargögnum, flugvélum eða
hlutum úr þeim en slík gögn getur
nefndin geymt meðan rannsókn
stendur eða svo lengi sem henni þyk-
ir ástæða til.
Þeir Þormóður og Þorkell segja
að fengist hafi nokkurt fjárframlag
til að bæta við ýmsum tækjum og
búnaði. „Þá eigum við bæði við tölvu-
búnað og annan skrifstofubúnað sem
orðið var nauðsynlegt að endurnýja
og ýmis fleiri verkfæri, búnað og
tæki sem við notum við rannsókn-
irnar en ýmis sérhæfð tæki leigjum
við síðan eftir því sem þarf,“ segir
Þormóður.
Við rannsóknir getur þurft að
greina og lesa úr ýmsum sérstökum
atriðum t.d. varðandi málma eða
önnur efni sem getur verið til að
varpa ljósi á tiltekin atriði og hefur
RNF í því skyni samið við Iðntækni-
stofnun um að hafa aðgang að sér-
fræðingum á ýmsum sviðum. Í þessu
sambandi má einnig nefna
in hefur samið við Flugbj
sveitina um að koma ran
mönnum á slysavettvang o
öryggi þeirra þar.
Rannsóknir flugslysa o
eiga sér iðulega stað í sam
slíkar nefndir í öðrum löndu
Þormóður að á síðasta ári h
aðstoðað rannsakendur e
átta tilvikum sem íslenskar
komu við sögu atvika erl
nokkur minni háttar atvik
lendar flugvélar á Íslandi s
rannsakaði. Þormóður seg
vægt að geta líka átt erlen
sakendur að þegar viðamik
til rannsóknar hjá RNF
vegna höfum við samið við
erlendar rannsóknarnefn
bresku, dönsku og norsku o
viðræðum við bandarísk
göngurannsóknarnefndina,
Þessir samningar ganga ú
kvæma aðstoð og þrátt fyr
aðstoð sé veitt án slíkra sam
betur um hnútana búið m
hafa þá formlega.“
Þorkell segir þá Þormóð
Segja sjálfstæði Rannsóknarnefndar flugslysa
Rannsóknir í þágu
en ekki til að sak
Frá vinstri: Þormóður Þormóðsson, Þorkell Ágústsson og Hekla
Rannsóknarnefnd
flugslysa skráði í fyrra
93 atvik í flugi ís-
lenskra loftfara hér-
lendis og erlendis og
erlendra loftfara um
íslenska lögsögu og ís-
lenska flugstjórnar-
svæðið. Jóhannes
Tómasson ræddi við
forráðamenn RNF.
ÁKVEÐIN vinnubrögð eru viðhöfð
þegar mál er tekið til formlegrar
rannsóknar. Skipaður er rann-
sóknarstjóri fyrir hvert mál sem
stjórnar rannsókninni og skrifar
rannsóknarskýrslu. Málin eru mis-
jafnlega viðamikil og ólík eftir því
hvort um atvik er að ræða eða slys
þar sem flugvél hefur farist með
hugsanlegum dauðsföllum.
En hvernig gengur frumrann-
sókn fyrir sig á slíkum vettvangi?
Fyrsta atriðið segja þeir Þor-
móður og Þorkell vera að bjarga
fólki og tryggja öryggi. Eftir það
hefjast rannsakendur handa og
stjórnandi rannsóknar skipar
mönnum til verka. Fyrst þarf að
skoða vettvang og fara sér hægt
við það enda segja þeir eitt mik-
ilvægasta atriðið að gæta þess að
spilla ekki gögnum. Einnig er ljós-
myndað og myndbandstökuvél
komið fyrir til að nema allt sem
gert er á staðnum. Skráning á því
sem ber fyrir augu er mikilvæg og
gögn eru merkt áður en hreyft er
við þeim. Jafnframt þarf að
tryggja að fáanleg séu afrit af sam-
skiptum flugvélar og flugumferð-
arstjórnar og aðrar utanaðkom-
andi upplýsingar. Menn reyna að
gera sér grein fyrir hvernig flug-
vélin hefur farið í jörðina, kanna
stöðu allra stjórntækja, stýrisflata,
vængbarða, mæla o.s.frv.
Eftir vettvangsrannsókn er leit-
að viðbótarupplýsinga með
tölum við þá sem komu við
eftir því sem unnt er, úr áð
urnefndum gögnum af sam
við flugvélina, hjá sjónarvo
hugsanlega þeim sem kom
að. Í þessu sambandi segja
mikilvægt að t.d. björguna
lögregla og slökkvilið hafi
að þeir geti veitt mikilvæg
lýsingar og hefur RNF í þv
áætlað/haldið námskeið m
um aðilum varðandi umga
slysavettvangi. Þeir ítreka
björgun fólk sé hins vegar
forgangsatriði – annað kom
farið.
Stjórnandi rannsóknarin
skrifar síðan drög að skýrs
rædd er í nefndinni og þeg
hefur verið samþykkt eru
drög að lokaskýrslu sem se
málsaðilum til umsagnar. E
frest til athugasemda er sk
síðan gefin út.
Í þessu sambandi minna
Þormóður og Þorkell á mi
samvinnu við fjölmiðla. Se
RNF vilja upplýsa um gang
hverju sinni eins og hægt e
slys og flugatvik séu hins v
viðkvæm og oft ekki unnt a
nema lágmarksupplýsinga
rannsókn lýkur. RNF hefu
þessa komið upp nýju vefs
þess að efla miðlun upplýs
almennings.
Tilhögun rannsókn
SÞ OG ÍRAK
Viðræðum um Íraksdeiluna ávettvangi öryggisráðs Sam-einuðu þjóðanna lauk í gær
án þess að samkomulag næðist um
næstu skref. Bandaríkjamenn, Bret-
ar og Spánverjar féllu að lokum frá
því að leggja fram nýja ályktun þar
sem Írökum yrði gefinn lokafrestur
til að afvopnast, ella yrði það gert
með valdi.
Morgunblaðið hefur frá upphafi
lagt áherslu á að Íraksdeilan yrði
leidd til lykta á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna. Mikilvægt væri að þjóðir
heims væru samstiga í þeim ákvörð-
unum sem teknar yrðu vegna Íraks.
Nú er ljóst að sú verður ekki raunin.
Jeremy Greenstock, sendiherra
Breta hjá Sameinuðu þjóðunum,
sagði ástæðu þess að málalyktir
urðu með þessum hætti að Frakkar
hefðu hótað að beita neitunarvaldi
gegn öllum tillögum er fælu í sér
ákveðin tímamörk og þar með væri
ekki grundvöllur fyrir áframhald-
andi samningaviðræðum.
Það voru fyrst og fremst pólitískar
ástæður að baki því að jafn rík
áhersla var lögð á nýja ályktun SÞ,
ekki síst af hálfu Breta.
Þótt ávallt megi deila um túlkun
alþjóðalaga er hægt að færa rök fyr-
ir því að heimild til valdbeitingar í
Írak liggi nú þegar fyrir.
Á undanförnum þrettán árum hafa
verið samþykktar á annan tug álykt-
ana í öryggisráðinu sem Írakar hafa
gerst brotlegir við. Þrjár þeirra
gegna lykilhlutverki í þessu sam-
bandi. Með ályktun 678, sem sam-
þykkt var árið 1990, var valdbeiting
heimiluð til að hrekja Íraksher frá
Kúveit. Í kjölfar Persaflóastríðsins
árið 1991 var samþykkt ný ályktun,
númer 687, þar sem sett voru ströng
skilyrði er Írökum var gert að upp-
fylla í tengslum við vopnahlé. Meðal
annars var þar kveðið á um að þeir
yrðu að láta gjöreyðingarvopn sín af
hendi. Þessar ályktanir eru enn í
fullu gildi og Írakar hafa ekki enn
uppfyllt þau skilyrði sem þeir gengu
að árið 1991.
Í nóvember á síðasta ári var sam-
þykkt enn ein ályktun, númer 1441,
þar sem Írökum var veittur loka-
frestur til að afvopnast. Var tekið
fram í ályktuninni að það myndi hafa
„alvarlegar afleiðingar“ ef þetta
tækifæri yrði ekki nýtt. Þar sem
Írakar eru taldir brotlegir við þess-
ar ályktanir er hægt að færa rök fyr-
ir valdbeitingu með vísan til álykt-
unar 678. Heimildin til valdbeit-
ingar, sem í henni er að finna, féll
aldrei úr gildi, heldur var einungis
frestað með ályktun 687.
Nokkur fordæmi eru fyrir því að
ekki hafi verið talið nauðsynlegt að
leita til öryggisráðsins áður en valdi
hefur verið beitt. Árið 1999 hófu ríki
Atlantshafsbandalagsins árásir á
Serbíu vegna ofsókna Slobodans
Milosevics og Serbíustjórnar á
hendur Kosovobúum. Markmið
þeirra aðgerða var að koma Milosev-
ic frá völdum. Málið hafði verið til
umræðu í öryggisráðinu en ljóst
þótti að Rússar myndu beita neitun-
arvaldi yrði tillaga borin upp í
ráðinu. Því var fallið frá því að bera
hana upp. Aðgerðirnar í Kosovo voru
því ekki í umboði Sameinuðu þjóð-
anna.
Einnig má nefna þá ákvörðun
ríkja í Vestur-Afríku, með Nígeríu í
broddi fylkingar, að fara með her-
afla inn í Sierra Leone til að stöðva
borgarastríðið sem þar geisaði á síð-
asta áratug. Þær aðgerðir hófust án
afskipta Sameinuðu þjóðanna þótt
þær hafi komið að málinu á síðari
stigum.
Þá fóru Frakkar fyrir nokkrum
mánuðum með herlið inn í Fílabeins-
ströndina til að stöðva átök stjórn-
arhersins og uppreisnarmanna. Sú
hernaðaraðgerð Frakka var fram-
kvæmd án þess að um hana væru
greidd atkvæði í öryggisráðinu.
Þrátt fyrir þessi fordæmi hefur á
síðastliðnum mánuðum verið lögð
rík áhersla á að ná samstöðu innan
öryggisráðsins. Þótt um tíma hafi
verið talið að Bandaríkjastjórn
myndi fara í stríð upp á eigin spýtur
tók Bandaríkjastjórn ákvörðun síð-
astliðið haust um að fara með málið í
gegnum öryggisráðið. Það var skyn-
samleg ákvörðun. Mjög skiptar
skoðanir eru uppi í málinu og al-
menningsálitið í mörgum ríkjum er
mjög andsnúið hvers konar hernað-
araðgerðum.
Þá má ekki gleyma þeirri við-
kvæmu stöðu, sem Bandaríkjamenn
eru í. Hernaðarlegir yfirburðir
þeirra yfir aðrar þjóðir heims eru
svo gífurlegir um þessar mundir, að
þeir geta í raun gert það sem þeim
sýnist. Þess vegna, ekki síst, er mik-
ilvægt að aðgerðir þeirra byggist á
víðtækri samstöðu meðal þjóða
heims.
Það er slæmt að ekki náðist mála-
miðlun í deilunni í öryggisráðinu og
augljóst að Frakkar bera þar mikla
ábyrgð. Ekki er hægt að sjá, að sú
afstaða þeirra að beita neitunarvaldi
hvað sem á gengur byggist á mál-
efnalegum rökum.
Um þetta mál hafa farið fram víð-
tækar og lýðræðislegar umræður á
Vesturlöndum. Sjálfsagt hefur eng-
inn vestrænn stjórnmálaleiðtogi lagt
fram jafn sterk rök gegn stríði og
Robin Cook, fyrrverandi utanríkis-
ráðherra Breta, gerði í afsagnar-
ræðu sinni í breska þinginu í gær-
kvöldi er hann sagði af sér
ráðherraembætti í ríkisstjórn Blair.
Rök Bandaríkjastjórnar fyrir því
að ráðast gegn einræðisherrum og
kúgurum á borð við Saddam Hussein
eru sterk en hin siðferðilegu álita-
mál, sem leita á lýðræðisþjóðir við
þessar aðstæður eru líka veigamikil.
Þetta mál hefur veikt öryggisráðið
og Sameinuðu þjóðirnar í heild. Það
vekur einnig áleitnar spurningar um
það kerfi að veita fimm útvöldum
ríkjum neitunarvald í öllum málum.
Skipan öryggisráðsins endurspeglar
ákveðinn veruleika við lok síðari
heimsstyrjaldarinnar. Sá veruleiki
er ekki lengur til staðar. Heimurinn
hefur breyst. Þær breytingar er ekki
hægt að rekja til Íraksdeilunnar.
Hún hefur hins vegar dregið þær
rækilega fram í dagsljósið og gæti
leitt til þess að stokkað yrði upp í
hinu alþjóðlega stofnanakerfi.