Morgunblaðið - 13.05.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 13. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í MBL. 8. maí sl. reyna framkvæmdastjórar lyfsölukeðjanna tveggja Lyfja
og heilsu annarsvegar og Lyfju hinsvegar að bera hönd yfir höfuð sér með
því að reyna að leiða umræðuna frá því sem máli skiptir í þróun lyfsölu hér á
landi og bera m.a. ósannindi á undirritaðan. Undirritaður
stendur við allt sem hann sagði í viðtali við Mbl. 7. maí sl.
Til að mynda leitaði undirritaður aldrei til Lyfju né Lyfja
og heilsu um sölu á Apóteki Suðurnesja heldur hafa keðj-
urnar verið í stöðugu sambandi sl. 2–3 ár um kaup á apó-
tekinu.
Keðjurnar ryðja öðrum apótekum út af markaðnum í
krafti fjármagns og einokunar. Ef apótekarar eru ekki til-
búnir að selja apótekin sín til keðjanna setja þær einfald-
lega upp apótek við hliðina á þeim og undirbjóða þá þar til þeir gefast upp.
Verki þessu er næstum lokið, einungis eru nokkur apótek með sæmilega
veltu eftir í landinu sem eru ekki í eigu keðjanna.
Frjáls samkeppni á þessum markaði snýst ekki um fákeppni tveggja lyf-
sölufyrirtækja einsog lesa má að sé skoðun keðjuframkvæmdastjóranna í
umræddu viðtali við Mbl. En varamaður í stjórn Lyfja og heilsu tjáði undirrit-
uðum í janúar sl. að keðjurnar væru búnar að „markera sér borgina“.
Í greinargerð með núverandi lyfjalögum segir: „Rétt þykir að takmarka
hvert lyfsöluleyfi við faglega ábyrgð á rekstri einnar lyfjabúðar til að sam-
keppni fái betur notið sín og komið verði í veg fyrir einokun og hringamynd-
un.“ Þetta hljómar eins og brandari í dag, því einokunin og hringamyndunin
er næstum því algjör í rekstri apóteka enda eru keðjurnar með um 90% af
markaðnum á höfuðborgarsvæðinu. Apótekskeðjurnar ráða til sín lyfjafræð-
inga eftir þörfum sem er síðan úthlutað lyfsöluleyfum eftir þörfum apóteks-
keðjanna.
Það er umhugsunarefni fyrir stjórnvöld hvort ekki sé orðið tímabært að
endurskoða lyfjalög þar sem sú staða er augljóslega að koma upp hérlendis
að tvær keðjur eru að leggja undir sig markaðinn og koma á fákeppni sem
getur ekki talist viðunandi en ríkið greiðir stóran hlut í þeim lyfjum sem seld
eru í lyfjabúðum.
En hvað er til ráða? Lausnin er einföld: Breyta þarf lyfjalögum þannig að
lyfsöluleyfishafinn beri bæði faglega og fjárhagslega ábyrgð á apótekinu.
Með þessari einföldu breytingu á lyfjalögum myndi nást það markmið lag-
anna sem um getur í greinargerðinni sem getið er um hér að ofan, „að sam-
keppni fái betur notið sín og komið verði í veg fyrir einokun og hringamynd-
un“. Þetta yrði sambærilegt við það sem átt hefur sér stað erlendis þar sem
frjálsræði var aukið í lyfsölu eins og t.d. á Nýja Sjálandi en þeir fóru þessa
leið. Einnig má nefna að breytingar á lyfjalögum hafa verið til umræðu í
Danmörku sl. ár og þar var lagt til að lyfsöluleyfishafinn hefði bæði faglega
og fjárhagslega ábyrgð á apótekinu en mætti ekki eiga fleiri en 3–5 apótek.
Áhersla er lögð á að ekki er verið að tala um að fara aftur í gamla úthlut-
unarkerfi apóteka einsog keðjuframkvæmdastjórarnir reyna að halda fram,
því lyfjafræðingar munu geta opnað apótek ef þeir kjósa það, í samræmi við
lyfjalög um stofnun lyfjabúða og lyfsöluleyfi.
Með breyttu fyrirkomulagi mun samkeppnin vera virkari, þjónusta við
neytendur mun aukast auk þess sem verð mun lækka.
Með óbreyttu fyrirkomulagi munu keðjurnar halda áfram ætlunarverki
sínu að ryðja öllum einstaklingsreknu apótekunum burt áður en þeir fækka
eigin apótekum og fara að hagræða í skjóli fákeppni. Verð mun hækka og
þjónusta minnka.
„Við erum búnir að markera borgina“
Eftir Þorvald Árnason
Höfundur er lyfjafræðingur í Lyfjavali í Mjóddinni í Reykjavík.
HVATI þessa pistils er úthlutun
Ferðamálaráðs Íslands á tæplega
200 milljóna framlagi ríkisins til
markaðsstarfs í
ferðaþjónustu.
Ég sótti um
samstarf/framlag
fyrir hönd lítillar
en vaxandi ferða-
skrifstofu sem sér-
hæfir sig í þeirri
grein ferðaþjón-
ustu sem minnst er hampað, sjaldn-
ast fjallað um opinberlega en á hvað
mesta möguleika fyrir sér á Íslandi
af þeim geirum sem ferðaþjónust-
unni er skipt upp í. Sú grein sem um
ræðir er íþróttatengd ferðaþjónusta.
Ef Ferðamálaráð væri starfi sínu
vaxið og gerði alvöruúttekt á því ár-
lega hver sé aðaltilgangur með komu
ferðamanna til Íslands kæmi í ljós
hversu margir koma til landsins
fyrst og fremst til að sinna íþrótta-
iðkun, æfingum, keppni, golfleik,
skíðaferðu, sundiðkun eða til að
horfa á íþróttaviðburð. Þannig mætti
skoða aukninguna sem orðið hefur í
þessum risavaxna geira ferðaþjón-
ustunnar á síðustu árum. Hér á landi
hefur íþróttatengd ferðaþjónusta að-
allega miðast við ferðir íslenskra
íþróttahópa og íþróttaáhugamanna
til útlanda á meðan minna hefur far-
ið fyrir því að reynt sé að laða til
landsins erlenda íþróttahópa/
áhangendur. Undirritaður hefur í
sjö ár reynt að opna augu ferðaþjón-
ustunnar og yfirvalda fyrir stórkost-
legum möguleikum á þessu sviði og
virðist sem loks sé skilningur að
aukast á vaxtarmöguleikum þessa
geira.
Aukinn skilningur í orði nægði
ekki til að ÍT-ferðir fengju einnar
milljón kr. mótframlag við framlag
fyrirtækisins að sömu upphæð til
kynningar í N-Ameríku á opnum, al-
þjóðlegum íþróttaviðburðum á Ís-
landi utan háannatíma. Hvers vegna
ekki? Engin skýring barst frá
Ferðamálaráði.
Þegar tilkynnt var að samgöngu-
ráðuneytið/Ferðamálaráð myndi
veita um 200 milljónir til markaðs-
starfs í íslenskri ferðaþjónustu hugs-
uðu margir sér gott til glóðarinnar,
að nú loksins fengist eðlilegur stuðn-
ingur við markvisst markaðsstarf
sem reynist mörgum litlum og milli-
stórum fyrirtækjum þungur baggi
að bera, án utanaðkomandi aðstoðar.
Auglýsing sem birt var í Morgun-
blaðinu af þessu tilefni sló á bjart-
sýnina því ljóst var hvert stefndi. Sú
auglýsing hefði getað verið samin á
skrifstofum Flugleiða. Það var alveg
ljóst að samstarfsramminn var sam-
inn með hagsmuni Flugleiða í huga
og þannig orðaður og upp settur að
erfitt var fyrir minni aðila að upp-
fylla þau skilyrði sem sett voru.
Þetta varð mér enn frekar ljóst eftir
samtal við ferðamálastjóra, til að fá
nánari upplýsingar um útfyllingu
umsóknar.
Nú er það svo að fjármagn til
markaðsstarfs nýtist best þegar því
er markvisst veitt í ákveðinn farveg,
á ákveðin markaðssvæði eða til að
styrkja vissa tegund starfsemi, t.d.
íþrótta- og/eða heilsutengda ferða-
þjónustu. En það á ekki að þýða að í
hvert skipti sem íslenska ríkið, í
gegnum samgönguráðuneytið,
ákveður að veita fjármagn í næst-
stærstu gjaldeyrisskapandi atvinnu-
grein landsins, þá fari allt það fjár-
magn, eða því sem næst, til stærsta
fyrirtækis landsins í greininni.
Vissulega gera Flugleiðir, þetta
flaggskip íslenskrar ferðaþjónustu,
marga hluti vel og nýlegar fréttir um
batnandi afkomu fyrirtækisins eru
öllum fagnaðarefni. Mér finnst þó
miður að svo virðist sem nokkurrar
tvöfeldni gæti í afstöðu Flugleiða til
stöðu sinnar á íslenska markaðnum
og gagnvart ferðaþjónustunni á Ís-
landi.
Á stundum má heyra (lesa) frá
forráðamönnum Flugleiða að fyr-
irtækið starfi í harðri samkeppni,
hafi eingöngu skyldum að gegna
gagnvart hluthöfum og sé engin
„regnhlífarsamtök íslensku ferða-
þjónustunnar“ (orðalag er grein-
arhöfundar) né hafi það skyldum að
gegna gagnvart öðrum fyrirtækjum
í ferðaþjónustu á Íslandi. Hins vegar
þegar fjármagn skal veitt til ís-
lenskrar ferðaþjónustu er allt gert
til að komast yfir sem mest af því
fjármagni, sjálfsagt vegna þeirrar
skoðunar að fjármagn til markaðs-
starfs og/eða annarra aðgerða nýtist
best í höndum Flugleiða.
Mér var kennt að það er ekki bæði
hægt að eiga kökuna og borða hana.
Um leið og Flugleiðir eða önnur
fyrirtæki þiggja fjármagn frá ís-
lenska ríkinu af skattpeningum okk-
ar borgaranna þurfa þessir aðilar að
gangast undir auknar skyldur og
ábyrgð. Það vantar mikið upp á að
svo sé.
Það er og gagnrýnivert í okkar
litla samfélagi hve mikil tengsl eru
milli stærsta fyrirtækisins í ferða-
þjónustu og hinna opinberu stofnana
sem fara með ferðamál, þ.e. Ferða-
málaráðs og samgönguráðuneyt-
isins. Ég heyri víða að Flugleiðir séu
með þessar stofnanir í vasanum.
Legg ekki dóm á hvort satt sé, en
finnst orðrómurinn skaðlegur fyrir
atvinnugreinina, hvað þá ef hann er
sannur.
Mörgum aðilum sem í ferðaþjón-
ustunni starfa finnst sem yfir-
burðastærð Flugleiða á íslenska
markaðnum sé greininni hættuleg.
Ekki síst þar sem fyrirtækið sinni
illa skyldum sínum gagnvart smærri
aðilum í ferðaþjónustu á Íslandi. Í
ljósi stöðu sinnar og stuðnings frá
ríkinu ættu Flugleiðir að hlúa að
þeim fjölmörgu ferðaþjónustuaðilum
sem vinna gott starf víða um land,
eru með fínar hugmyndir sem oft
þarf ekki nema lítilsháttar stuðning
við eða samstarf um til að úr verði
arðbær eining, mörgum til heilla.
Ferðamálaráð ætti eðli málsins
samkvæmt að sinna slíkum hlutum,
en gerir ekki.
Því verður að mínu mati að fara
fram endurskipulagning á starfsemi
Ferðamálaráðs ef það á að gegna
hlutverki sínu í þágu ferðaþjónust-
unnar í landinu.
Hér er mikið í húfi.
Eftir Hörð Hilmarsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
ÍT-ferða.
Um Ferðamála-
ráð, Flugleiðir og
íslenska ferða-
þjónustu
LANDLÆKNIR og for-
stöðumaður manneldisráðs rita ný-
lega grein hér í blaðið og lýsa þar
vantrú sinni á því að
Atkins-kúrinn sé
vænlegur til árang-
urs, vilji fólk grenn-
ast til frambúðar.
Þau viðurkenna að
vísu að þær fæðuteg-
undir, sem tengjast
matarfíkn, þ.e. stjórnlausu ofáti með
tilheyrandi fitusöfnun, séu afar kol-
vetnisríkar og jafnframt viðurkenna
þau að kolvetnisrýrar fæðutegundir
tengist ekki átfíkn, þar sem lang-
flestir eigi í erfiðleikum með að torga
meira en 1300–1400 hitaeiningum á
dag af slíku fæði. Hvort sem þessar
tölur eru nákvæmar eða ekki er ljóst
að það er sjaldgæft að menn geti
torgað 8–10 eggjum í einni atrennu,
þótt allir þekki dæmi um fólk sem
klárar allar smákökurnar upp úr
kökubauknum, sem var verið að
fylla. Og fær sér einn lítra af mjólk
til að skola þessu niður. Eða sturtar í
sig hálfu kílói af M&M og fær sér svo
tvö súkkulaðistykki í eftirmat. Þann-
ig að ekki eru þetta góðar ástæður
fyrir árangursleysi í kolvetnasnauðri
megrun.
Hvað er þá að? Jú, kolvetnasnauð
fæða er einhæf fæða að sögn land-
læknis og forstöðumanns manneld-
isráðs. Hinar kolvetnaríku mat-
jurtir, hveiti, sykur, maís, hrísgrjón
og kartöflur, eru víst sniðgengnar í
þessum kúr. Þetta er hins vegar ekki
rétt. Eftir að kjörþyngd er náð með
aðferðum Atkins er miðað við að
dagleg kolvetnisneysla sé á bilinu
50–150 grömm, þ.e. 200–600 hitaein-
ingar eða um 10% af daglegri kalor-
íuþörf. Þessi kolvetni geta komið úr
hverri sem er af ofangreindum mat-
jurtum og því þarf ekki að sniðganga
neina þeirra. Það er þó mælt með að
fólk haldi sig helst við kolvetni sem
hafa lágt sykrugildi, þ.a. hvítt hveiti
og hvítur sykur er nánast á bann-
lista, ekki þó vegna þess að það séu
lélegri næringarefni en hver önnur,
heldur vegna þess, að þau kveikja
fremur átfíkn en þau kolvetni sem
hafa lægra sykrugildi. Þar með er
Atkins-fæði, eftir að kjörþyngd er
náð, nánast jafn fjölbreytt og hvert
annað fæði, en hlutföllin á milli nær-
ingarefnanna eru önnur.
En hvers vegna vilja þá land-
læknir og forstöðumaður manneld-
isráðs að hlutfall kolvetnis sé hærra
en 10% í fæðunni, ef slíkt fæði er
ekki að ráði fjölbreyttara? Jú,
ástæðuna er að finna í bandaríska
landbúnaðarráðuneytinu. Þar er gef-
inn út svonefndur fæðupíramídi, en
það eru leiðbeiningar um hlutfalls-
legt magn fæðuflokka í mat. Neðsti
og stærsti flokkurinn er kolvetnarík-
ur matur, í miðjunni eru próteinrík-
ar vörur og efsti og minnsti flokk-
urinn eru fituríkar vörur. Í nýlegum
sjónvarpsþætti á Skjá einum kom
fram hjá andstæðingum Atkins-
kúrsins, að þessi flokkun væri byggð
á áratugalöngum rannsóknum, en í
sama þætti kom einnig fram, að það
vantaði allar langtímarannsóknir á
áhrifum kolvetnarýrs fæðis á
mannslíkamann. Hvernig gátu menn
fundið út rétt hlutfall fæðuefnanna,
ef þeir höfðu aldrei í sínum áratuga-
löngu rannsóknum athugað áhrif af
mismiklu kolvetni í fæðunni? Jú,
ástæðan fyrir þessari undarlegu
þversögn er sú, að þessi píramídi er
einfaldlega byggður á hagsmunum
bandarískra bænda. Þeir stunda
mikla akuryrkju til manneldis, öfugt
við íslenska bændur, og það eru ríkir
hagsmunir til þess að tískusveiflur í
því hvað fólk lætur ofan í sig hafi
ekki afkomuáhrif á bændur. Því er
gefinn út þessi staðall, sem ætlast er
til, einnig hér á landi, að fólk fari eft-
ir. Herraþjóðin lætur ekki að sér
hæða, hún heimfærir upp á okkur
sína staðla, þótt þeir eigi alls ekki við
hér á landi.
Í gegnum aldirnar hafa Íslend-
ingar lifað á kolvetnarýru fæði. Mér
er í minni saga af afa mínum og
nafna, sem var unglingur um 1915
sendur í kaupstaðinn að sækja heim
varning, þ.á m. eitt pund af sykri. Á
leiðinni heim freistaðist hann til að
smakka á sykrinum og þótt hann
vissi að hann yrði barinn fyrir gat
hann ekki stillt sig um að klára hann.
Þegar hann kom heim var hann bar-
inn. Mér er sagt að „gamla fólkið“
hafi forðast að tína upp í sig kræki-
ber og bláber. „Þau éta innan úr
manni,“ sagði það og lýsti þar með
hvernig kolvetni valda fyrst hækkun
blóðsykurs og síðan í kjölfarið lækk-
un hans fyrir tilstilli insúlíns sem
veldur þar með svengdartilfinningu,
en þessi svengdaráhrif kolvetna eru
helsti offituvaldurinn hjá átfíklum.
Stella, vinkona mín, hafði áhyggjur
af því hvað dóttir hennar var lyst-
arlaus og sendi hana því út fyrir
kvöldmatinn að tína upp í sig ber af
rifsberjarunnanum. Langamma mín,
Þorbjörg Pálsdóttir, varð 102 ára.
Hún var fædd árið 1849. Hún óx upp
í mikilli fátækt og oft var matarlítið í
búi hjá foreldrum hennar. Hún lýsti
því hvernig Nonni bróðir hennar
grét af hungri þriggja ára gamall, og
móðir þeirra greip þá glerhart fisk-
stykki sem hún geymdi í skúffu,
vafði því inn í tusku og gaf honum til
að sjúga. Nonni hætti að gráta, en
Þorbjörg, stóra systirin, öfundaði
Nonna af þessari sælu.
Það hefur verið sýnt fram á, að
áunnin sykursýki og hjarta-
sjúkdómar fylgja í kjölfarið á auk-
inni neyslu einfaldra kolvetna. Þess-
ir sjúkdómar námu hér land fyrir
alvöru upp úr 1940, en tuttugu árum
áður höfðu Íslendingar hafið stór-
aukna neyslu þessara fæðuefna. Or-
sakasambandið virðist augljóst.
Af hverju ekki að viðurkenna það?
Fjölbreytni og
fábreytni
Eftir Baldur Pálsson
Höfundur er kerfisfræðingur.
MÁNUDAGURINN 7. apríl 2003
var mikill tímamótadagur í íslenskri
björgunarsögu. Þann dag var skrifað
undir samstarfs-
samning milli Flug-
málastjórnar Ís-
lands, Neyðar-
línunnar hf.,
Landhelgisgæslu
Íslands, Ríkislög-
reglustjórans, Sigl-
ingastofnunar Ís-
lands og Slysavarnafélagsins
Landsbjargar um starfrækslu sam-
eiginlegrar leitar- og björg-
unarmiðstöðvar að Skógahlíð 14 í
Reykjavík.
Miðstöðin tekur til starfa þann 31.
maí 2003 og verður þá öll samhæfing í
leit og björgun á sjó, landi og í lofti
komin undir eitt þak. Til þessa hafa
Landhelgisgæsla Íslands og Slysa-
varnafélagið Landsbjörg rekið sína
sjóbjörgunarstjórnstöðina hvor,
Flugmálastjórn hefur haldið utan um
leit að týndum flugvélum og leitir á
landi hafa verið undir forræði við-
komandi lögreglu. Svo má ekki
gleyma samhæfingarstöð Almanna-
varna ríkisins sem hefur verið virkjuð
í meiriháttar náttúruhamförum og
slysum. En sú stjórnstöð fellur núna
undir embætti Ríkislögreglustjóra
eftir flutning starfsemi Almanna-
varna ríkisins undir það embætti.
Með þessu er ljóst að samstarf og
skipulag við allar björgunaraðgerðir
á eftir að aukast og batna. Og tilgang-
urinn er að sjálfsögðu að auka og
bæta þjónustu við þá sem þurfa á
hjálp að halda.
Í nokkurn tíma hefur verið ljóst að
þörf væri á meiri samhæfingu á þessu
sviði. Breytt fjarskipti og aukin tækni
hefur gert þetta auðveldara og jafn-
framt aukið kostnað við rekstur á
fullbúinni stjórnstöð. Einnig hefur
stjórnsýslan á þessu sviði gert málið
erfitt. En þegar stofnanir, fé-
lagasamtök og ráðuneyti dóms- og
samgöngumála tóku höndum saman
um að gera þetta sáu allir ljósið að
lokum. Fyrirmyndir að þessari björg-
unarmiðstöð hafa verið sóttar víða að.
T.d. hefur skipulag þessara mála í
Noregi verið nokkuð mikið til skoð-
unar. Í Noregi eru reknar tvær
landssamræmingarstöðvar fyrir
björgunaraðgerðir í Bodö og
Stavanger. Þó er ljóst að verkefni
þessarar stöðvar verða mun fjöl-
breyttari. Einstök tenging þessarar
stjórnstöðvar við Neyðarlínuna 112
og Fjarskiptamiðstöð lögreglu sér til
þess.
Þennan sama dag setti dóms-
málaráðherra Sólveig Pétursdóttir
reglugerð um leit og björgun á landi
og samstarf lögreglu og björg-
unarsveita. Í þeirri reglugerð er hlut-
verk og skipulag björgunarsveita
skilgreint gagnvart samstarfi við lög-
regluyfirvöld. Stjórnkerfi björg-
unarsveitanna, svokallað Lands- og
svæðisstjórnarkerfi, er staðfest sem
eigið stjórnkerfi og tengiliður við lög-
reglu í leit og björgun.
Slysavarnafélagið Landsbjörg hef-
ur allt frá sameiningu Slysavarna-
félags Íslands og Landsbjargar,
landssambands björgunarsveita árið
1999, barist fyrir samþættingu í
stjórnun björgunaraðgerða. Í huga
okkar er því 7. apríl stór stund í ís-
lenskri björgunarsögu. Stöðug um-
ræða fólks hjá Slysavarnafélaginu
Landsbjörg og annarra sem hafa lát-
ið sig þessi mál varða hefur skilað
þessum merka áfanga. Í okkar huga
eru spennandi tímar framundan í
samvinnu við ofangreinda aðila, að
gera íslensk björgunarmál að fyr-
irmynd um hvernig standa á að fram-
kvæmd stjórnunar og samhæfingar í
leit og björgun.
Tímamót í
íslenskri björg-
unarsögu
Eftir Þorstein Þorkelsson
Höfundur er sviðsstjóri hjá Slysa-
varnafélaginu Landsbjörg.