Lesbók Morgunblaðsins - 28.12.2002, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. DESEMBER 2002 9
listarstofnana sem mest svigrúm hafa. Þessarar
viðhorfsbreytingar hefur ekki síst orðið vart í
opinberum umræðum um myndlist, hugmynda-
fræðilegt bakland hennar og þá möguleika sem í
henni felast. Raddir þeirra sem telja mögulegt
að skapa markað fyrir íslenska myndlist heyr-
ast æ oftar, enda ekki seinna vænna að huga að
kynningarstarfi og markaðssetningu þeirrar
myndlistar sem hér er sköpuð, bæði hér heima
og erlendis. Hugmyndir um samtímalistastofn-
un, sem stefnumótandi afl á hugmyndafræðileg-
um vettvangi, hafa verið viðraðar af mun meiri
alvöru en áður, m.a. á málþingi sem Listasafn
Íslands stóð fyrir nýverið. Eins og þar kom fram
gæti slík stofnun án efa orðið til þess greiða fyrir
upplýsingamiðlum, markaðssetningu og mark-
vissari fjárfestingu í myndlist, auk þess að koma
umræðu og stefnumótun í faglegra horf en nú.
Hugmyndir um myndlistartvíæring hafa
einnig fengið byr undir báða vængi og það vakti
nokkra athygli þegar Listahátíð í Reykjavík
hafði frumkvæði að því að efna til málþings um
hugsanlegan myndlistartvíæring hér á landi og
þá möguleika sem slík framkvæmd gæti haft í
för með sér fyrir safna- og myndlistarumhverfið
í landinu. Í inngangserindi sínu að þeim um-
ræðum benti Þórunn Sigurðardóttir, stjórnandi
Listahátíðar í Reykjavík, á að menningarstarf-
semi væri vaxandi atvinnugrein um allan heim
og að því hafi verið spáð að vaxtarmöguleikar
greinarinnar muni slá öllum öðrum atvinnu-
greinum við í Evrópu á næstu áratugum. Í því
samhengi er myndlistartvíæringur, eða áþekk-
ur stórviðburður á sviði myndlistar, óneitanlega
áhugaverður kostur sem hugsanlega gæti orðið
hliðstæð lyftistöng fyrir myndlistarlífið og
Listahátíð hefur verið fyrir tónlist hér á landi.
Hér verður ekki sagt fyrir um hvort sá aukni
þungi, sem fylgt hefur ákalli um breyttar
áherslur eða skýrari menningarpólitíska stefnu-
mótun á þessu ári, er vísbending um straum-
hvörf á næstunni. Ákallið er þó óneitanlega mik-
il framför því það er löngu tímabært að
listamenn, listfræðingar, sýninga- og safnstjór-
ar á Íslandi kveðji sér hljóðs og komi sjónarmið-
um sínum á framfæri í uppbyggilegri orðræðu
sem leitt getur myndlistarlífið í landinu fram á
við – þannig er hagsmunum allra sem unna
myndlist best sinnt.
fbi@mbl.is
vera það að veita kvikmyndaáhugafólki aðgang
að því ferskasta og áhugaverðasta sem verið er
að gera á sviðinu í heiminum og dugir ekkert
hálfkák ef starfsemi vill kalla sig kvikmyndahá-
tíð á annað borð. Svo virðist sem dreifing kvik-
mynda sem liggja utan við alfaraleið bandaríska
kvikmyndaiðnaðarins hafi á árinu færst yfir á
hendur framtakssamra einkaaðila, þ.e. kvik-
myndaklúbba er starfa sem undirdeildir stóru
dreifingarblokkanna og annarra aðila sem ein-
faldlega hafa áhuga á kvikmyndum. Það má hins
vegar spyrja sig hvort ekki þurfi að koma hér á
markvissari starfsemi á þessu sviði og ætti
Kvikmyndahátíð í Reyjavík að vera þar flagg-
skip en ekki sökkvandi skip.
En að þessu hrakfallaári afloknu stendur til
að gefa upp á nýtt í kvikmyndamálum á Íslandi,
þegar ný kvikmyndalög taka gildi. Þá verður
skilið á milli Kvikmyndasafnsins og Kvik-
myndasjóðs, sem er þörf viðurkenning á mik-
ilvægi þess að sjálfstæð varðveislu-, rannsókn-
ar- og miðlunarstarfsemi eigi sér stað hér
samfara en þó óháð þeim stuðningi sem veittur
er til innlendrar kvikmyndagerðar. Við laga-
breytinguna verður Kvikmyndasjóður lagður
niður og Kvikmyndamiðstöð Íslands tekur við,
með talsvert breyttu fyrirkomulagi frá því sem
nú er. Þar mun einn forstöðumaður, skipaður af
ráðherra, taka ákvarðanir um úthlutanir
styrkja, og njóta þar ráðgjafar nefndar sem
skipað verður í samkvæmt settum reglum.
Margir hafa áhyggjur af því að hér sé verið að
færa óhóflega mikið vald á eina stöðu, auk þess
sem ekki er ljóst hvaða stefnumótun mun liggja
úthlutunum að baki.
Það verður ekki annað sagt en að í ljósi þess
vandræðagangs og áhugaleysis sem stjórnvöld
hafa sýnt í garð þeirra lágreistu opinberu stofn-
ana sem ætlað er að styrkja innlenda kvik-
myndagerð og stuðla að fjölbreyttri kvikmynda-
menningu hér á landi þarf meira en endur-
skipulagningu í rekstri til að efla þessar stofn-
anir.
Menningarstofnun getur aldrei orðið öflug ef
þess er ekki gætt að láta fagmennsku og metnað
ráða þar för, án nokkurra pólitíska afskipta.
Þrátt fyrir allt er almennur bíóáhugi mikill
hér á landi, og innlend kvikmyndagerð alltaf að
styrkjast hvað fagmennsku og frjóa hugmynda-
úrvinnslu varðar. Nýliðið ár ber þess vitni þegar
litið er til sýninga á íslenskum kvikmyndum og
ber þar helst að nefna kvikmyndina Hafið og
þær mörgu og áhugaverðu heimildamyndir sem
sýndar voru á árinu. Það verður því áhugavert
að fylgjast með því hvert framhaldið verður af
þróun nýliðins árs. Vonandi stendur íslensk
kvikmyndagerð og -menning á tímamótum.
heida@mbl.is
L
ISTAHÁTÍÐ setti sterkan svip á
tónlistarárið 2002. Ef hennar hefði
ekki notið við hefði árið verið fremur
dauflegt hvað tónleikahald með sí-
gildri tónlist varðar. Það þýðir þó
ekki að lát hafi verið á fjölda tón-
leika með okkar bestu listamönnum.
Þvert á móti; – tónleikahald hefur
verið með allra mesta móti. Þróunin síðustu árin
hefur verið þannig að tónleikar verða æ betri og
jafnari að gæðum. Fagmennsku hefur fleygt
fram og hér starfar nokkuð stór kjarni tónlist-
armanna sem koma oft fram og standa sig alla
jafna vel. Tónlistarhópar standa vel að vígi og
hafa sýnt að því lengur og betur sem tónlist-
armenn fá að spila sig saman í samleik; – því
betri verður árangurinn. Þeir sem sækja reglu-
bundna og skipulagða tónleika geta því alla
jafna búist við ágætum tónleikum. Dómar um
tónleika eru jafnan jákvæðir og lýsa þessari
stöðu vel. Hins vegar virðist enn bið á því að hér
gerist eitthvað sem til sérstakra tíðinda getur
talist. Ákveðnum árangri og jafnvægi hefur ver-
ið náð í fagmennsku og músíkölskum gæðum,
en þar með er eins og sagan sé öll. Það vantar
sárlega það sem skarar fram úr, það sem er
betra en gott, það sem er einstakt. Það er ein-
kennandi fyrir tónlistarlífið almennt að tón-
leikar eru jafngóðir, en fátt ber til tíðinda um-
fram það. Það má þó segja sem svo að svo gott
og gróskumikið tónlistarlíf sem hér er fyrir
hendi hljóti að vera grundvöllur þess að eitt-
hvað einstakt geti sprottið fram; – biðin eftir því
er hins vegar orðin löng.
Í dægurtónlistinni er þessu hins vegar á tals-
vert annan veg farið, og þar hafa sést merki
þess að einstakir hlutir séu að gerast. Sigur-
ganga hljómsveitarinnar Sigur Rósar á árinu er
til marks um það. Tónleikar hljómsveitarinnar í
London fyrr á árinu og á Listahátíð í kjölfar
þeirra voru einstakur listviðburður sem vakti
heimsathygli. Þar fluttu Sigur Rós, Steindór
Andersen kvæðamaður og Hilmar Örn Hilm-
arsson Hrafnagaldur Óðins, gamalt eddukvæði
í nýstárlegum búningi. Velgengni Sigur Rósar á
árinu hefur verið mikil og verðskulduð og hefur
hróður hljómsveitarinnar ekki verið minni er-
lendis en hér heima. Sigur Rós og Björk voru til
að mynda valin í hóp fjörutíu mikilvægustu tón-
listarmanna samtímans af tímaritinu Spin, sem
er meðal áhrifaríkustu miðla vestanhafs; heims-
frægi strengjakvartettinn Kronos lét útsetja
nokkur lög Sigur Rósar fyrir sig og lék hér á
Listahátíð. Þriðja plata sveitarinnar kom út nú í
októberlok og fékk framúrskarandi dóma: „Það
verður ekki að annarri niðurstöðu komist en að
Sigur Rós hafi tekist að vinna sitt annað afrek á
ferlinum,“ sagði Skarphéðinn Guðmundsson
meðal annars í dómi um hana í Morgunblaðinu.
Þegar platan loks kom út höfðu meir en 250.000
eintök verið seld fyrirfram um allan heim, þar af
2.000 hér heima. Hljómsveitin fór í tveggja
mánaða tónleikaferðalag um Bandaríkin og
Evrópu nú á haustdögum og lauk því með tón-
leikum 13. og 14. desember í Háskólabíói. „Full-
komin upplifun,“ var meðal þess sem gagnrýn-
andi Morgunblaðsins, Árni Matthíasson, hafði
að segja um þá. Sérkenni Sigur Rósar í tónlist-
arsköpun hafa ótvírætt skapað hljómsveitinni
þá stöðu sem hún hefur náð. Það er nær ógjörn-
ingur að flokka tónlistina undir þær skilgrein-
ingar sem gjarnan eru notaðar sem viðmið:
popp, rokk o.s.frv. Laglínan og lýríkin eru alls-
ráðandi yfir mikilfenglegri litadýrð þess hljóm-
ræna. Aðrar íslenskar hljómsveitir hafa gert
það gott á árinu; Múm og Quarashi hefur tekist
að hasla sér völl erlendis, en á toppnum trónir
Björk, sem gaf út mikið verk nú á haustdögum,
– safnplötur með úrvali laga af fyrri plötum,
nokkrum óútgefnum upptökum og fleiru. Á
heimamarkaðnum vakti ný plata Bubba Morth-
ens talsverða athygli og var hún af mörgum
jafnvel talin hans besta. Í kjölfarið gerði hann
víðreist um landið og tók með sér í þá ferð afar
athyglisverða söngkonu og lagasmið, Heru
Hjartardóttur. Hljómsveitin Írafár með söng-
konuna Birgittu Haukdal naut ómældra vin-
sælda á árinu og plata sveitarinnar við það að ná
platínusölu í árslok. Búdrýgindi báru sigur úr
býtum í Músíktilraunum og vöktu athygli fyrir
það, að aldrei áður hefur jafnung hljómsveit
sigrað í þessari mikilvægu keppni. Miklar vonir
eru bundnar við framtíð sveitarinnar. Af öðrum
vaxtarsprotum er helst að nefna hljómsveitina
Santiago, sem skartar frábærri söngkonu, Sig-
ríði Eyþórsdóttur. Plata sveitarinnar, Girl, kom
út um miðjan desembermánuð, en frábært tit-
illag hennar var farið að hljóma á útvarpsstöðv-
unum strax í sumar, og annað lag, Neon Lights,
hefur nú tekið við á ljósvakanum. Góðar laga-
smíðar og afburðagóður flutningur einkenna
Santiago. Þá hefur Airwaves-hátíðin sem haldin
var í haust enn sannað sig sem einn mikilvæg-
asti vettvangur fyrir íslenska tónlistarmenn og
hljómsveitir og hátíðin nýtur mikillar athygli í
alþjóðlega tónlistarheiminum.
Það er ljóst að vaxtarbroddurinn í íslensku
tónlistarlífi á árinu var mun kröftugri í dæg-
urtónlist en þeirri sígildu.
En það er þó ýmislegt sem markvert hefur
gerst á sígilda sviðinu í almennu tónleikahaldi
og á tónlistarhátíðum um allt land. Caput,
Ferðalög og slagverkshópurinn Benda hafa
haldið áram tónleikaröð sinni 15:15 í Borgar-
leikhúsinu, þar sem ný og nýleg tónlist hefur
hljómað í bland við eldri. Þessir tónleikar hafa
verið vettvangur fyrir það nýjasta og oft áhuga-
verðasta í tónlist samtímans og síðustu aldar.
Myrkir músíkdagar fóru fram í febrúar og voru
óvenju lágstemmdir þetta árið. Það má með
sönnu kalla árið 2002 ár strengjakvartettsins,
því óvenju margir íslenskir strengjakvartettar
voru fluttir á árinu. Þar fóru Myrkir músíkdag-
ar fyrir með tónleikum þar sem leiknir voru
kvartettar eftir þrjú íslensk tónskáld, Eirík
Árna Sigtryggsson, Snorra Sigfús Birgisson og
Þórð Magnússon. Strengjakvartettar eftir Erik
Mogensen voru meðal verka tónskáldsins sem
leikin voru á tónleikum Tónlistarskólans í
Kópavogi og kvartettar Þórðar Magnússonar
hljómuðu aftur á Sumartónleikum í Skálholti í
sumar; í Kammermúsíkklúbbnum og á tónleik-
um í 15:15-röðinni, þar sem ennfremur var leik-
inn kvartett eftir Jón Ásgeirsson. Verk Þórðar
fengu gríðargóðar viðtökur, og undir yfrskrift-
inni: „Kveður sér hljóðs, svo að eftir verður
munað“ skrifaði Jón Ásgeirsson dóm um Skál-
holtstónleikana þar sem hann sagði meðal ann-
ars: „Er það deginum ljósara, að hér er á ferð-
inni alvörugefið og leitandi tónskáld, er þegar
hefur náð sterkum tökum á þeim erfiða miðli,
sem strengjakvartett er.“ Kammertónlistin var
enn sem fyrr öflugasta aflið í íslensku tónleika-
haldi, en söngtónleikar voru áfram fjölmargir.
Þó var miður hvað ljóðasöngstónleikum fækk-
aði á árinu, og munaði þar mest um sunnudags-
matinée í Ými sem féllu niður á síðari hluta árs-
ins. Á síðari hluta ársins var því engin
tónleikaröð helguð þessu listformi.
Sinfóníuhljómsveit Íslands réð sér nýjan
hljómsveitarstjóra á árinu; Walesverjann Rum-
on Gamba, sem miklar vonir eru bundnar við. Í
viðtali Morgunblaðsins við hann mátti greina að
þar fer víðsýnn tónlistarmaður sem mun tæpast
veigra sér við að flytja fjölbreytta tónlist á tón-
leikum sveitarinnar, íslenska tónlist þar á með-
al, en fyrirrennari hans, Rico Saccani, var tals-
vert gagnrýndur fyrir það að sinna ekki
íslenskri tónlist sem skyldi. Annar merkur við-
burður í starfi hljómsveitarinnar var sá að
Vladimir Ashkenazy var gerður að heiðurs-
stjórnanda hennar og fyrirheit voru þar með
gefin um aukið samstarf hans við hljómsveitina.
Ashkenazy kom nokkrum sinnum til landsins á
árinu; aufúsugestur sem endranær, – en mesta
athygli vakti eindreginn stuðningur hans við
byggingu Tónlistarhúss og nærvera hans þegar
Tómas Ingi Olrich menntamálaráðherra, Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir borgarstjóri, Geir H.
Haarde fjármálaráðherra og Sturla Böðvarsson
samgönguráðherra undirrituðu langþráð sam-
komulag ríkis og borgar um byggingu tónlistar-
húss og ráðstefnumiðstöðvar við Reykjavíkur-
höfn í apríl.
Listahátíð, sem fór fram í maí, var einstak-
lega vel heppnuð og tónleikar þar mestu há-
punktar tónlistarlífsins á árinu í öllum greinum
tónlistarinnar. Tónleikar Sigur Rósar eru þegar
nefndir, en auk þeirra stóðu upp úr flutningur
íslenskra og ítalskra listamanna á Brúðkaupinu
eftir Stravinskíj, söngur June Anderson, fiðlu-
leikur Maxims Vengerovs, tónleikar Kammer-
sveitar Reykjavíkur, Taraf de Haïdouks, Kron-
os-kvartettsins og kannski ekki síst afbragðs-
góð uppfærsla Þjóðleikhússins, Íslensku
óperunnar og Sinfóníuhljómsveitar Íslands á
Hollendingnum fljúgandi eftir Wagner í sam-
vinnu við Listahátíð. Listahátíð naut almennrar
ánægju og aðsókn var feiknagóð. Í Reykjavík-
urbréfi Morgunblaðsins var talað um að með
þessari hátíð hefðu orðið straumhvörf, þar sem
Listahátíð tók í fyrsta sinn þátt í að búa til verk-
efni, sem frumflutt voru hér á landi af innlend-
um og erlendum listamönnum, en verða síðan
flutt á hátíðum erlendis. Flutningurinn á Brúð-
kaupinu var þess háttar verkefni. Heimsóknir
erlendra gesta í sígildri tónlist hafa verið fáar
utan Listahátíðar, og engir stórviðburðir á því
sviði. Það sama verður ekki sagt um dægurtón-
listina, þar sem hver heimsóknin hefur rekið
aðra. Meðal athyglisverðra erlendra sveita sem
léku á Airwaves-hátíðinni voru Hives, Black-
alicious og The Rapture; The Apes spiluðu á
Grand Rock í lok nóvember og mánuði fyrr spil-
aði Stereolab þar, aðeins stuttu áður en söng-
kona hljómsveitarinnar lést af slysförum; Nick
Cave hélt tvenna tónleika á Broadway; hljóm-
sveitin Coldplay kom hingað í annað sinn um
miðjan desember og The Strokes spiluðu hér í
apríl og Travis í júlí. Upphitunarhljómsveit
beggja var íslenska hljómsveitin Leaves, sem
vakti mikla athygli á árinu og gerði stormandi
lukku. Hér eru aðeins nokkrar hljómsveitir
nefndar til sögunnar; – fleiri komu. Mikilvægi
þessara heimsókna fyrir íslenskt tónlistarlíf er
mikið, – ekki síst fyrir unga tónlistarmenn sem
þar með fá tækifæri til að skoða sjálfa sig í ljósi
þess sem best gerist erlendis.
Djasshátíð Reykjavíkur var haldin á haust-
dögum og hana sótti líka nokkur hópur erlendra
tónlistarmanna og hafði hún því alþjóðlegt yf-
irbragð.
Ef nefna á eitthvað eitt sem hefur verið áber-
andi í tónsmíðum íslenskra tónskálda og laga-
höfunda verður að nefna sóknina í íslenskan
þjóðararf. Sigur Rós og Steindór Andersen tók-
ust á við eddukvæðin, en höfðu áður sótt í
rímnakveðskap; – sérgrein Steindórs. Steindór
kom líka fram með öðrum íslenskum tónlist-
armönnum, þar á meðal Erpi Eyvindarsyni í
Rottweiler. Á sama tíma voru íslensk tónskáld
að vinna úr gamalli tónlist úr íslenskum hand-
ritum á sumartónleikum í Skálholti. Pétur Grét-
arsson og Sigurður Flosason sýndu svo enn
nýja og afar athyglisverða meðferð þjóðararfs-
ins í verkefni sem þeir kölluðu Raddir þjóðar og
flutt var á Listahátíð.
Á plötumarkaðnum urðu nokkur tíðindi á
árinu með tveimur erlendum útgáfum. Þar var
annars vegar magnaður leikur Kolbeins
Bjarnasonar á flautuverkum eftir Brian Fern-
eyhough í bandarískri útgáfu og hins vegar
þýsk útgáfa á Tímanum og vatninu eftir Atla
Heimi Sveinsson í flutningi Kammersveitar
Reykjavíkur og Pauls Zukofskys. Zukofsky var
í kjölfarið útnefndur listamaður ársins í þýsku
tónlistartímariti, en diskurinn fékk frábæra
dóma í Þýskalandi sem og hér.
Þótt almennt hafi verið frekar dauft svipmót
á íslensku tónlistarlífi á árinu, fyrir utan toppa í
dægurtónlist, spannst þó talsverð umræða á op-
inberum vettvangi um ýmis málefni tónlistar-
innar. Tónlistarhúsið bar þar hæst, og þá það
hvort Íslenska óperan ætti að hafa aðsetur þar
eða ekki. Þá urðu blaðaskrif um hlutverk Ís-
lensku óperunnar, en síðla árs brugðust tónlist-
armenn sterkt við Reykjavíkurbréfi þar sem
málefni íslenskrar dægurtónlistar og útflutn-
ings á henni voru til umfjöllunar. Í þeirri um-
ræðu kom skýrt fram að dægurtónlistarmenn
telja verðmæti þeirrar tónlistar sem þeir skapa
vanmetin, þrátt fyrir mikla velgengni hennar
heima og erlendis.
Sigur Rós og strengjakvartettar
Morgunblaðið/Golli
Flutningur Sigur Rósar á Hrafnagaldri var einstakur viðburður.
Það er ljóst að vaxtarbrodd-
urinn í íslensku tónlistarlífi á
árinu var mun kröftugri í
dægurtónlist en þeirri sígildu.
Tónlist Bergþóra Jónsdóttir
begga@mbl.is