Pressan - 01.07.1993, Qupperneq 21

F R ÉTT I R
Fimmtudagurinn 1. júlí 1993
PRESSAN 21
Forstjóragrœðgin og eymd stjórnmálanna
í PRESSUNNI þann 16. júní
mátti sjá svofeUda klausu um Arna
Bergmann:
„Hann er hættur að berjast við
stjórnmálamenn og hefúr snúið sér
að forstjórum. Einhvern veginn
finnst manni að þar leggist lítið íyrir
mikinn hugsjónamann, eða er hann
kannski kominn á rétta kúrsinn?“
Mér sýnist þessi klausa nokkuð
glæfraleg ályktun af grein sem ég
hafði birt í DV nokkrum dögum
fyrr og fjallaði um „forstjóra-
græðgi“, en hún er samt ekki með
öllu út í hött.
Sérkennileg kjarabylting
Þetta orð, „forstjóragræðgi“, hefi
ég notað um það fyrirbæri sem off
er á dagskrá í breskum og banda-
rískum blöðum og kallast þá gjarna
„græðgin í stjórnarherberginu“
(greed in the boardroom). Þar er átt
við það alkunna fyrirbæri, að for-
stjórar og aðrir stjórnendur (einatt
um leið eigendur) fyrirtækja hafa
komið sér upp mjög þægilegu sjálf-
skömmtunarkerfi á tekjum og ffíð-
indum. í fyrmefndri grein visaði ég
til þess meðal annars að breska
blaðið Guardian hefði komist að
því að forstjóratekjur í hundrað
helstu fyrirtækjum landsins hefðu
hækkað um 133 prósent á síðast-
liðnum fimm árum — auk þess
sem þar verða mörg dæmi herfileg
af því að forstjórastéttin lætur
greiða sér gífurleg eftirlaun. Þessi
kjarasókn þeirra sem best eru settir
gerist í Bretlandi, Bandaríkjunum
og miklu víðar vissulega (við þekkj-
um ýmisleg hliðstæð dæmi hér
heima) um leið og að flestum öðr-
um kreppir, atvinnuleysingjum
fjölgar og verulegur hluti millistétt-
arfólks týnir eignum og sálarró.
Hún heldur og áffam einatt án tillits
til þess hvort viðkomandi fyrirtæki
skila hagnaði eða ekki. Og þessi sig-
ursæla kjarabarátta forstjóranna á
sér stað um leið og búið er að lama
svo rækilega verkalýðshreyfingu um
alla Evrópu og víðar, að hún treystir
sér ekki til að andæfa því að það
viðskiptafrelsi og fjármagnsfiæði
sem allir japla á leiði það öðru
fremur af sér að ffamleiðsla og þar
með störf séu flutt til láglaunasvæða
þar sem velferðarkerfi er rýrt —
með þeirri augljósu afleiðingu að
stöðugt atvinnuleysi í gömlum iðn-
ríkjum er á leið upp í 12 prósent.
Þeir sieppa misvel
Ég hefi reyndar reynt að minna á
þessa þróun í greinum sem birst
hafa hér og þar á liðnum misserum.
En um hana er satt að segja undar-
lega lítið fjallað hér á landi. Og þá er
komið að því dæmi sem PRESSAN
setti upp: vilja menn heldur and-
skotast á stjórnmálamönnum eða
forstjórum þegar þeir hella úr skál-
um sinnar pólitísku reiði? Því er
óþarft að svara svosem — en ekki
úr vegi að minna á það, að til þessa
er sem forstjóragengið sé einsog
stikkffí miðað við stjórnmálamenn
í flestri umfjöllun.
Tökum dæmi. Það er sífellt verið
að segja almenningi að hann þurfi
að spara og efla „kostnaðarvitund"
sína og „verðskyn“ með því að
menn greiði meira sjálfir af kostnaði
við skólahald, heilbrigðisþjónustu
og fleira. í ffamhaldi af þessu spyrja
menn kannski hvað höfðingjarnir
hafist að um leið. En - nota bene —
aðeins þeir pólitísku. Menn leyfa sér
að ergja sig yfir þvi að einn ráðherra
bjóði skólabræðrum í kampavín,
annar leggi alla menningarsjóði
undir sinn einkavin, hinn þriðji láti
ferðalög eiginkonunnar kosta ríkið
milljón á ári og svo ffamvegis. Og
svona er þetta víða um lönd. En það
sem gerist af svipuðu tagi í einka-
geiranum (þegar dýrasti partur
einkaneyslunnar er skráður á fýrir-
tækin) — það er miklu sjaldnar í
sviðsljósi.
Bandaríska vikuritið Newsweek
vék að þessu í grein ekki alls fyrir
löngu. Þar segir sem svo: Almenn-
ingur er æfúr yfir sukki í ráðuneyt-
unum, af því þar er farið herfilega
með skattpeninginn, en hann held-
ur að mun meira sukk (í bónus-
greiðslum, risnu, einkaflugvéla-
fiakki o.fl.) í fyrirtækjum komi sér
ekkert við. En þetta er alrangt, sagði
Newsweek réttilega: sukkið og
græðgin í fýrirtækjunum koma líka
almenningi við með ótvíræðum
hætti. Sukkið er beinlínis gert að
„kostnaði“ sem lækkar skatta fýrir-
tækjanna (sem leggja þeim mun
minna í sameiginlega sjóði). Og gíf-
urlega há laun og ótrúlegir samn-
ingar um starfslok — fyrir þetta
borgar almenningur líka í hærra
verði fýrir vörur fyrirtækjanna og
þjónustu. Segir ekki einhversstaðar:
ókeypis veisla er ekki til?
Hverjir eiga iandiö?
Stjórnmálamennirnir, hin pólit-
íska stétt, bera svo töluverða ábyrgð
á því að „forstjórastéttin“ er gerð
stikkffí. Þeir fara með það stef oft á
dag, að leið út úr hverjum vanda sé
í því fólgin að „skapa fýrirtækjun-
um betri rekstrarskilyrði" — allt
skal víkja (ekki síst velferðarkerfið)
fyrir lægri sköttum á fýrirtæki og
annarri fyrirgeiðslu sem á að bæta
samkeppnisstöðu þeirra eins og það
„ Ogþá er komið aðþví
cLemi sem PRESSAN
setti upp: vilja menn
heldur andskotast á
stjórnmálamönnum eða
forstjórum þegar þeir
hella úr skálum sinnar
pólitísku reiði? Því er
óþarft að svara svosem —
en ekki úr vegi að minna
á það, að til þessa er sem
forstjóragengið sé einsog
stikkfrí miðað við stjóm-
málamenn í flestri um-
fröllun. “
heitir. Og síðan þykir það mesta
frekja, öfundsýki og ósvífni að
spyrja hvernig þessi sömu fýrirtæki
noti sér svigrúmið sem stjórnmála-
menn skapa þeim. Forstjóragræðg-
in verður feimnismál. Hún er að
vísu alloff á dagskrá í til dæmis
breskum blöðum, eins og hver
maður getur séð sem nennir. En
ekki hér heima. Það er þá helst að
PRESSAN birti öðru hvoru tíðindi
af ljósfælnum leik með bókhald og
gjaldþrot hjá manni og manni. Stöð
2 tekur starfslokasamninga hjá SÍS
fýrir — alveg réttilega vitaskuld, en
þó sækir að manni sú ónotakennd
að svona væri ekki farið með SfS
ffænda nema vegna þess að hann er
á leið út úr sögunni. Morgunblaðið
getur átt það til að tukta meira að
segja sína eigin stjórnmálamenn
fýrir eitt og annað, en það fer silki- "*
hönskum um „athafnaskáldin“ sem
stýra atvinnulífinu. í mesta lagi segir
að „menn“ eða „fslendingar“ al-
mennt séu of fjárfestingaglaðir,
syndir fýrirtækja eru tengdar eins
konar þjóðarsamsekt — og gott ef
ekki er hnýtt í pólitíkusana í leið-
inni: þeir bera einna helst ábyrgð-
ina, því að þeir hafa leyft sakleys-
ingjunum að sukka í íjárfestingum
eins og vitlausir væru!
Vilji menn láta af því vita að þeim
sé ekki sama um eitt og annað í
samfélaginu er vitaskuld engin
ástæða til að hlífa stjómmálamönn-
um. En þeir em ekki þeir stórkarlar
sem fjölmiðlar gefa til kynna: þeir
sem mest ber á eru næsta vanmátt-
ugir í stefnumótun og kunna ekki
mikið annað en hinn pólitíska leik,
valdstaflið sjálft (einkum í sínum
eigin flokki). Altént er engin ástæða
til þess að gagnrýninn áhugi okkar á
einkavinavæðingu Sjálfstæðis-
flokksins á sjónvarps- og kvik-
myndasviði og á kratavæðingu
embættiskerfisins leiði með öllu
huga okkar frá þeim sem „eiga
landið“. Það er að segja: þeim sem
eiga bæði fjármagnið, fýrirtækin —
og nauðsynlegan slatta af stjórn-
málamönnum
eftir Árna Bergmann^
Siðanefnd sýknar í Meðalfellsvatnsmáli
Húsgagnahöllin
þess að þeir þekktust, en ekki að
draga viðtölin alveg til baka. Siða-
nefnd telur vinnubrögð Pressunnarí
þessu ináli ekki brjóta í bága við
siðareglur.
Úrskurður
Kærðu teljast ekki hafa brotið
ákvæði siðareglna.
Besta ameríska dýnan á markaðnum er frá SERTA
verksmiðjunum sem auglýsa um allan heim undir
slagorðinu " We make the world's best mattress".
I Húsgagnahöllinni færðu fullkomna þjónustu og
eru dýnurnar til í öllum stærðum og mýktarflokkum
með allt að 25 ára ábyrgð. Láttu þér líða vel á SERTA
dýnu næstu árin. SERTA er besta ameríská dýnan.
Það skulum við sýna þér þegar þú kemur að prófa.
Verðið mun koma þér skemmtiiega á óvart.
Siðanefnd Blaðamannafélags ís-
lands hefur kveðið upp úrskurð í
kæru Bamaverndarnefndar
Reykjavíkur og Kristínar Rósar
Steindórsdóttur gegn Gunnari
Smára Egilssyni, fyrrum ritstjóra
PRESSUNNAR, og Telmu Tómas-
son blaðamanni. Ákæran spratt af
viðtali við fjóra unglinga, sem kom-
ist höfðu í fféttir vegna
skemmda á sumarbú-
stöðum við Meðalfells-
vatn og birtist 18. mars.
Barnaverndarnefnd og
móðir eins unglinganna
töldu að blaðamaður
hefði brotið gegn 3. grein
siðareglna blaðamanna
með því að hafa ekki sýnt
þeim tilhlýðilega tillits-
semi og valdið þeim
óþarfa sársauka og van-
virðu.
f úrskurði Siðanefnd-
ar segir svo:
„Málið var kært með
bréfi dagsettu 16. apríl og
barst það til siðanefndar
Bf þann 4. maí. Málið var
tekið fýrir á fundum
nefndarinnar dagana 11.
og 25. maí og 2. og 18.
júní. Nefndin óskaði eftir
skriflegri greinargerð frá
Telmu Tómasson og fékk hana til
umfjöllunar auk greinargerðar kær-
enda. Þá ræddi fulltrúi nefndarinn-
ar að auki við Gunnar Smára Egils-
son og Telmu Tómasson.
Málavextir
Grímsi, 15 ára
|Flakkað á milli
tofnana
Mikil umfjöllun var um
afbrotaunglinga í
fjölmiðlum í
febrúarmánuði og
ffam í mars í kjöl-
far skemmdar-
; verka sem unnin
voru á sumarbú-
stöðum við Meðal-
fellsvatn. Sú um-
ræða er undanfari
þess að Telma
Tómasson, blaða-
maður Pressunnar,
náði sambandi við
nokkra unglinga,
sem telja má til fýrr-
nefnds hóps. Sam-
k o m u 1 a g
varð á milli
blaðamanns og
Qögurra ung
linga, þar af
tveggja undir 16
ára aldri, um
viðtal þar sem
Lilli er sautján ára og á að
i lengstan brotaferi! Sjór-
kninganna sem rætt var
ll!attn hefur að cígin sögn
Irunn sem varl er eítir-
jiarverður; hefur btiið á
lum meðferðar- og upp-
lstofnunum og gisíí síðast
lumúiafangeisinu eftir at-
pina við Meðalfeilsvatn.
í hans hófsí fyrir a’tvöru
Ptiu ára aidur og aíbrotin
nú orðin svo mörg að
fu’.n er iöngu búinn að týna a
ttölunni.
Laíii óist upp í sveil fyrstu
•iárin með móður sinní og
'rtoður. Við skilnað þeirra
'ölskyídan tii Akureyrar,
hún bið • -kkur ár.
rírr.si cr að verða sextán ára en. i
stuttu a*vi hdur hann ílakkað i
meðferðarstofnana; Ungíinga
milis rðdsins, meðferðarheímílísín
fmdum. ungíingageddeOdar við Da
og ýmissa heimavistarskóla
ghcimUa. Hann hefur engin ter leitast væi'i VÍð
“ r 5»m. en er nýlega Su x ,
k iar cftir margraira *ð varpa ljOSl a
‘ yar sroátakki ví bakgrunn þeirra
ffiog það líf.sem
þeir lifa. Einnig
'biíJ var^ samkomulag
1, um að nafnleyndar
yrði gætt og ungling-
amir yrðu ekki þekkjan-
legir af þeim myndum
sem birtar yrðu. Þá varð
samkomuíag milli
blaðamannsins og ung-
llnganna að þeim væri
íilt að breyta einhverju í
talinu eða draga til baka
tð, sem hugsanlega
ynni að verða til þess að
kennsl yrðu borin á þá.
Ekki var um það rætt
að draga mætti viðtal í
hciman. Hopuni v hefldtilbaka.
fyrir á unglingagc Viðtalið var tekið á
Da>’ “ii cfti’ ■ sunnudagskvöldi og á
k þriðjudagsmorgni skýrir einn
unglinganna móður sinni frá viðtal-
inu og ákvað móðirin að fá að lesa
viðtalið yfir, en því var hafnað.
Annar drengur úr hópnum, skjói-
stæðingur Unglingadeildar, skýrði
starfsmanni deildarinnar ffá viðtal-
inu á miðvikudag og varð niður-
staða starfsmanna deildarinnar sú,
að óska eftir því að viðtalið yrði
dregið til baka. Því var hafnað og
birtist viðtalið síðan í Pressunni
fimmtudaginn þar á eftir.
Kærendur leituðu ekki leiðrétt-
ingar, enda töldu þeir það ekki
þjóna tilgangi effir að ritstjóri og
blaðamaður Pressunnarhöíðu hafn-
að óskum um yfirlestur og brottfell-
ingu viðtals. í kærunni eru til-
greindar þrjár rangfærslur, en meg-
inkæruefni er eins og áður segir að
tilhlýðilegrar tillitssemi hafi ekki
verið gætt og viðkomandi hafi verið
valdið óþarfa sársauka og vanvirðu.
í greinargerð kærðu, Telmu
Tómasson, segir að mark-
mið Pressunn-
arhafi ver-
16 ára
Tillitssemi hafi verið gætt í hvívetna,
þar sem ekki var hægt að bera
kennsl á unglingana af upplýsing-
um um þá nema ef vera kynnu þeir,
sem vel þekktu til mála, en ungling-
arnir voru ekki nefhdir sínum réttu
nöfnum í viðtalinu.
Þá segist kærða hafa virt nauð-
synlegan trúnað við heimildarmenn
í hvívetna. Þessi regla hafi ráðið því
að yfirlestri móður og forsjár-
manns hafi verið hafnað. „Við-
talið var tekið við fjóra ung-
linga, en ekki tvær konur,” segir
í greinargerð kærðu. Hún legg-
ur einnig áherslu á, að einn
unglinganna hafi haft samband
og beðið um að teknar yrðu út
upplýsingar, sem gætu orðið til
þess að hann þekktist og hafi
svo verið gert. f hinurn kærðu
tilfellum hafi í fyrsta lagi aðrir
en rætt var við farið fram á yfir-
lestur á viðtali, þar sem nafn-
leynd var lofað, og í öðru lagi
ekki verið beðið um leiðrétt-
ingu, heidur að viðtalið yrði alls
ekki birt. Að slíkum kröfum
hafi ekki verið hægt að
ganga.
fór tiljjani
Sirrí er á sautjánda aldursán
og kemur frá ósköp venjulegu
heimili. „Ég á að vísu geggjað-
an fösturpabba sem hvorki
þolir mig né.vini mtna.“ Hún
segir hann aðeins tala til sín af
áhuga og tilfmningu þegar hún
brjóti af sér og segir það ganga
illa * eiga við hann samskipti.
ið að gefa sem
gleggsta mynd af umhverfi, upp-
vexti og lífi svokallaðra afbrotaung-
linga. Þess vegna hafi verið leitað
milligöngu opinberra aðila, en að-
stoð verið synjað. Auk þess að tala
við unglingana hafi verið rætt við
sálffæðing og lögregluþjón hjá RLR,
sem hafi gefið sérfræðilegt mat á
stöðu unglinga í þessari aðstöðu.
Blaðamaður taldi því að hann hefði
vandað sem best upplýsingaöflun
sína, úrvinnslu og framsetningu.
"5ðve! ' ’vó!a ’
Umfjöllun
f viðtölum af
þessu tagi, þegar nafnleyndar er
gætt, er í raun verið að gefa
mynd af ákveðnum aðstæðum,
ekki endilega ákveðnum ein-
staklingum. Það getur ekki talist
eðlilegt að aðrir en viðmælend-
ur sjálfir lesi slík viðtöl yfir.
Samkomulag var um að viðtölin
yrðu birt og viðmælendum
Pressunnarheimi\t að breyta eða
fella út atriði, sem gætu orðið til
Sigurveig Jónsdóttir
Róbert H. Haraldsson
Guðjón Amgrímsson
Hjörtur Gíslason
Jóhanna Sigþórsdóttir
Starfandi formaður Siðanefndar,
Mörður Ámason, vék sæti í þessu
máli. Hann er dálkahöfundur við
Pressuna og taldi því ekki rétt ad,
fjalla um þetta mál.
BÍLDSHÖFÐA 20 - 112 REYKJAVÍK - SÍMI 91-681199
Mikið úrval af fallegum höfðagöflum, náttborðum,
kommóðum og speglum í mismunandi gerðum.