Vísir Sunnudagsblað - 23.01.1938, Blaðsíða 2

2
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
Omurleg
ellidægur
Árið 18Q2 fór liin svokallaða
jax-ðamatsnefnd um Norður-
land. Þá var boðinn upp Hóla-
staður og stólsjai-ðir í Skaga-
firði, aðrar en Flugumýri og
Viðvik. Var ætlast til, að Flugu-
mýri yrði sýslumannssetur, „en
Ari læknir gerði boð í hana“,
segir Annáll 19. aldar. „Stefán
amtmaður Þórai’insson bauð
2000 í’d. í stólinn, en Jakob
Havsteen undii’kaupmaður i
Hofsós bauð í Drangey, og
margir buðu i ábýlisjarðir sín-
ar, og sumir þeir, er fjáðir voru
fengu margar jarðir“.
„Við þessa í-áðstöfun rataði
Þorkell Ólafsson stiftprófastur í
þau ókjör, er dæinafá munu og
eftirminnileg þóktu, er bann,
ián nokkurs vitanlegs afbrots,
var sviftur hinum árlegu kost-
peningum sínum, 65 rd. 60
skild., er var alt bfsbrauð lians,
að undanteknum fáeinum
lambseldxuxi, dagsverkum og tí-
undum, er bönum bar í Hóla-
sókn. Stóð liann þá uppi slypp-
ur og snauðui’, bjargarlaus og
búsviltur“. En meður því, að
ósýxxt þótti, að nokkur kenni-
maður yrði til þess, að honum
frágengnum, að þjóna „binu af
sér gegna og lénsjarðalausa
Ilólaprestakalli, skutu Hóla-á-
búendur skjóli yfir liaxxn (þ. e.
sira Þorkel) og veitíu honuxxx
til skifta, móti hans litlu inn-
tekt af sókixinni“.
Ái'ið 1808, eða sex árum síð-
ar, „skilaði Þorkell Ólafsson,
fyrveraudi stiftprófastxxr, Hóla-
kirkju og þvi er henni til heyi’ði
þáverandi Hólaeigendum. Hafði
kirkjan þá tapað nxiklum lxlut
eigna sinna og var eigi skilavon
af presti, ]>vi að liann var þá
blásnauður“.
Sjö árum síðar (1815) vikur
amxálsliöfmxdurinn enn að sira
Þorkatli og lýsir lcjörum lians
á þessa leið:
„Þess er áður getið, að Þor-
kell stiftpx-ófastxxr á Hólxxm var
nú bersixauður orðinn. Hafði
lxann þá oftast lifað mjög ein-
mana og í einbýsi i nýju timb-
urstofunni á Hólum i mörg ár
við bið mesta munaðai’leysi og
sluníluixx skai-pan kost. Oftar en
sjaldnar er sagt það liafi borið
við, að bann lxafði eigi annað til
miðdegisverðar en eldbúsreykt-
an hákarl, ér lxann keypti blaxxt-
an og það af svo skornum
skamti, að finxxxx lóð sagðist
liann ætla sér til miðdegisverð-
ar, og taldi sælbfi, ef hann
befði lxrauðbita nxeð. Eftii’laun
fexxgxxst .eixgiix íxé bót á tekju-
missi, þótt beðið væri. Var þá
.... eigi annað sjáanlegt, en að
þessi góði öldungur muixdi vesl-
ast upp af liarðrétti og aixixai’i
vesöld. Þötti nxx æfi lians nxjög
breytt orðin og unxliugsunar-
verð Hörmuðu það nxargir,
einkunx af kennilýðnunx, er all-
jafnt elskaði liann og virti og
hrylti við þessu dæmi. Var i
í’áðagerð, að þeir fáu, er skást
væri íxxegandi af prestum, legði
saniaxx í einlivern lítinn forða
handa honum, en það leixti við
Háðagerðina eina saman“.
Þann 4. júlí (1815) „sendi
Stefán aixitnxaður Þórariixsson
skarpa ákæru til biskups um
vaixi'ækslxi stiftprófasts í em-
bættisverkum bans, einkum
ungnxennafræðslu. Bauð biskup
Jóni Konráðssyni, prófasti á
Mælifelli, að rannsaka það mál.
Reyndust þá ungmenni betur
upp frædd en búist var við, en
til liúsvitjana og aixnai’a ferða
xim sóknina sýndist liann (þ. e.
Þ. Ó.), þá 78 ára ganxall, eigi
fær, með því að liann átti enga
liestnefnu, engin reiðtýgi og
eigi nauðsyxilegan klæðnað til
að skýla kroppnum ixxeð“.
Þoi’kell stiftprófastur andað-
ist 29. janúar 1820 og hafði þá
átt við hina mesiu fátælct að
búa í 18 ár. — Hann var sonur
Ólafs biskups Gislasonar og
konu hans, Margrétar Jakobs-
dóttur. IÍann fæddist 1. dag á-
gústmánaðar 1738, og var því
81 i/ó árs, er hann lést. Hann út-
skrifaðist „úr Skállioltsskóla
1757, og (var) þá settur djákn
að Þykkvabæjarklaustri i Veri,
en lxélst þar eigi við vegna liarð-
ixula, er leiddu af sandfallinu
mikla úr Mýrdalsjökli.“ Varð
síðan „skrifax-i bjá Finni bisk-
upi og sigldi svo íil „liáskólans
í Kaupmannaböfn 1761 og nam
þar guðfræði“. Kom liingað
þrenx árum síðar og varð bislc-
upsskrifari á ný. Árið 1766 var
honum veitt Hvalsnesspresta-
kall og 1769 Seltjarnarnessþing
(Reykjavik), er lxaixn slepti þó
við Árna Þórarinsson, siðar
biskup.
„Árið 1770 varð Þorkell tlóm-
kirkjuprestur að Hóluni ....
Fimtán árum síðar varð hann
„prófastur í Hegranesþingi
(1785) og falin á hendur unx-
sjón skólans, er liann liafði á
liendi i 4 ár. Þegar Ái-ni bisk-
up dó — 1787 — varð Þoi’kell
stiftprófastur til 1789, svo á ný
1798, eftir dauða Sigurðar bisk-
ups, uns Geir biskup tók við
biskupsstörfum í Ilólastifti.
Hann fékk lausn frá prófasts-
embætti 1805, en vígði þó i um-
boði Geirs biskups“ liinn sið-
asta pi’est, sem vígður var á
Hólum (Pál Hjálmarsson).
Sira Þorkell slepti embætti
1816.
Svo er sagt, að Þorkell stift-
Bersi og
Norðlendingar fóru iðulega
fyrr á tínxum lestafei’ðir suð-
ur á land til fiskkaupa. —
Tóku Húnvetningar, Skagfirð-
ingar og Eyfirðingar þátt í þess-
unx ferðalögum, en Þingeying-
ar lítt eða ekki. Ferðalög þcssi
voru kölluð skreiðarferðir. Sam-
nxæltust menn að jafnaði til
þessara ferða og urðu oft marg-
ir saman. Fóru sumir lxóparnir
í Selvog, aðrir i lxelstu veiði-
stöðvar við Faxaflóa, og enn
aðrir vestur undir Jökul (þ. e.
Snæfellsjökul). Skreiðarferðir
nxunu liafa lagst niður að fullu
og öllu 1870—1880. -
—o—
Það er í fnásögum lxaft, að
Sunnlendingum og Jöklurum
liafi yfirleitt þótt norðannxenn
löluvert upp nxeð sér og stund-
unx óþægilega yfirgangssamir,
en skemtilegir voru þeir kallað-
ir, margir lxverir, og nutu mik-
illar kvenbylli. — Sumir þóttu
og ckki senx ákjósanlegastir
skiftavinir. Er mælt að fyrir
hafi það komið, að þeir hafi
þóttst einfærir unx, að ráða
verðlagi og skilmálum. —- Gátu
þá orðið óþægilégir árekstrar
og slegið i alvarlegar deilur, á-
flog og lxeitingar.
—o—
Jöklarar þóttu vita jafn langt
nefi sínu, senx kallað er. Sumir
voru liinir mestu kunnáttumenn
og léku þá list, að vekja upp
drauga og senda óvinum sín-
unx. — Voru sendingar þeii’ra
oft ærið magnaðar og ilt við
prófastur liafi verið einn lxiiiix
tígulcgasti nxaður ásýndum, vel
fai’inn í andliti, íxxikill vexti,
þrekinix og ramniur að afli. —
„Muu ,þó sálarstyrkur lians
engxx nxinni verið bafa. Ilann
var kurteis, blíður og gleðsinna
og eiltlivert hið nxesta spektax’-
og góðmenni, og við liarðindi
þau, er liann leið frá 1802, var
bann jafn rólegur. Enginn
lxeyrði liann kvarta, öfunda
nokkurn nxann eða hallmæla
nokkrum. Hann las iðulega ...
og var manna minnugastur ...
Ilami var talinn einna nxestur
söixgmaður sinnar tiðar i Hóla-
stifti, og ef til vill á öllu ís-
landi, bæði að raustu og kunn-
áttu. Hann kvæntist árið 1774
Ingigei’ði Sölvadóttur“ frá
Munka-Þverá, en misti hana ári
síðar. -— Þau áttu „einii son,
Sölva“ að nafxxi, „er prestur
varð að Flugumýrarþingum“.
Jöklarinn.
þær að fást. Fengxx Norðlend-
ixxgar þeir, er saupsáttir urðu
við Jöklara, eigi ósjaldan á því
að kenna. Eix fyrir gat það
koxxxið, að lítið yrði úr bótun-
uixi þeirra, ef hraustlega var
svarað og bvergi vægðar beðist.
Því til sönnunar er þessi saga:
—o—
Bersi bét íxiaður Sigurðsson,
er bjó að Öxnafellskoti í Eyja-
firði. Engi var liann garpur að
bxirðunx, en harður i liorxx að
laka, ef því var að skifta, flas-
nxáll og illvígur, ólineigður fyr-
ir að láta hlut sinn, liver sem var
til nxóts. En kallaður var haixn
drengur í raun og bimx Ijúfasti
nxaðxxr viðskiftis, ef sanngirixl
var að mæta.
Nú bar svo til einlxverju siixni
senx oflar, að Bersi fór skreiðar-
ferð undir Jökul og voru þeir
nxargir saman, Eyfirðingarnir.
Segir nú ekki af ferðum þeiri’a
fyrr en þeir eru að þvi koinnir,
að lialda lieimleiðis.
En er ljúka skal viðskiftun-
um vilja ekki saman ganga
kaupin með Bersa og Jöklara
þeim, er lianix befir þá við skift.
Þæfa þeir nxálið og þrætast á
unx simx og vill hvorugur siaka
til eður vægja. Tekur nú að siga
í báða og fara óþvegiix orð á
milli. Og þar kemur að lokum,
að Jöklarinn kveðst nxunu senda
Bersa sendingu nokkura og
lægja þann veg ofsa hans og
ósanngimi.
Sá liafði verið báttur Bersa,
einkum er liann var reiður