Tíminn Sunnudagsblað - 01.04.1962, Blaðsíða 14

Mynd af titilsíðu á rltl þýzks doktors og prófessors um pilsbrækur og brókardjöfla
um degi, þá eru þeir hin helzta or-
sök hér til að hrella í.srael“.
Eitt hið mesta stórvirki djöfalsins
hér á Norðurlöndum var eyðing
danska flotans við Gotland 29. júlí
1566. Þar drukknuðu þúsundir
manna. Að sönnu gerðist þetta í stór-
viðri, en stormurinn skall á fyrir þær
sakir, að galdrakerlingar gerðu veður
að flotanum, því að veitingakona í
Kaupmannahöfn hafði keypt þær til
þess að ráða einn skipherrann af
dögum, svo að hún gæti haldið eign-
um, er hann hafði fengið henni í
hendur.
Djöfullinn lét tízkuna mjög til sín
taka, ekki síður en himnafaðirinn,
enda var það enginn annar en hann,
sem hafði þar forsögn. Tízku var
stjórnað frá Víti í þá daga,-en ekki
París. Alls konar smádjöflar tóku-
sér svo bústað í hinum víðu pilsbux-
um, fellingum þeirra, kýlum og gluf-
um, sem þeir gægðust út um og mögn
uðu þar með svo argan seið, „að
vesalar, vanvitugar og saklausar stúlk
ur létu freistast og ginnast þar af, —
já, jafnvel spjallast og nauðgast, því
íð ég læt ykkur eftir að álykta,
hvaða hugsanir og hugrenningar
hrengja sér að þeim við þetta".
Sem dæmi um það, hvað var við
að stríða á meginlandi Norðurálfu
um svipað leyti og Jóni Arasyni var
komið á kné hér á íslandi, er þessi
frásögn biskupsins í Frankfurt við
Oder um hrakför prests eins á Þýzka-
landi:
„í þann tíma, sem hann hafði af
prédikunarstóli farið hvössum og
fordæmandi orðum um þessar ósið-
.amlegu, margkýldu buxur, gerði
;ami buxnadjöfull honum það til
^potts og gremju, að hann lagði
Hryggilegar spekálur og teikn á ný.
fæddu meybarni"
næsta sunnudag þessar ótætis buxur
þvert yfir prédikunarstólinn".
4
Að slepptum hinum miklu máttar-
völdum, góðum og illum, guði og
djöfli, var einkum tvennt, sem olli
sjúkdómum — stjörnurnar og vess-
arnir. Hinir lærðustu menn héldu
því líka fram, að himintunglin hefðu
áhrif á vessa líkamans og yllu þar
eins konar flóði og fjöru. En hér við
bættist mikilvægi þess, hvernig staða
stjarnanna var, þegar barn var í
heiminn fætt. Þar í voru fólgin örlög
fólks. Örfáir töldu þó meira máli
skipta, hver staða himintunglanna
var, þegar getnaðurinn fór fram.
Þegar til óvenjulegra tíðinda dró í
stjörnugeimnum, gat líka af því hlot-
izt hallæri og farsóttir. Af slíkum
rótum voru óvenjulegar stórrigningar
árið 1524 og mannskæð 'farsótt á
meginlandi Norðurálfu 1580. Hitt var
elcki skýrt, hvernig því vék við, að
fólk dó jöfnum höndum úr sóttinni
1580, hverju sem staða stjarnanna
hafði spáð því, þegar það fæddist.
Þótt ekki biðu hin sömu örlög kon-
ungssonar og kotungssonar, er fædd-
ust á sömu stundu, var aftur á móti
skiljanlegt. Stjörnurnar gerðu sér
mannamun. Áhrifin voru mismunandi
eftir metorðum og mannfélagsstöðu.
Stjörnufræðin mun þó hafa verið
alþýðu manna nokkuð þungmelt.
Vessarnir voru fjórir: Blóðið, slímið,
gula gallið og svarta gallið. Röskun
á þeim olli heilsutjóni, og hér var
það, sem læknisdómarnir komu til
sögunnar.
Við þeim sjúkdómum, sem guð
lagði á mannfólkið, stoðaði ekki ann-
að en bæn, iðrun og yfirbót. Það gat
jafnvel egnt hann til enn meiri reiði,
ef einhver ætlaði sér að „afvenda
hans straffi" með öðrum ráðum. Af
þeim sökum brugðust til dæmis marg
ir prestar og sýslumenn á íslandi hið
versta við, þegar danska stjórnin
ákvað að útrýma fjárkláðanum á
átjándu öld með fjárskiptum, þar eð
hann var refsing fyrir óguðlegt prjál
húsgangsstelpna og hórkvenna i tukt-
húsinu á Arnarhóli.
Gegn djöflinum og verkfærum hans
þótti bálið lengi vel einna áhrifamest.
Þó voru einnig viðhafðar fyrirbænir
og særingar við það fólk, sem var
haldið af djöflinum. Rannsókn á því
fór fram með þeim hætti, að það var
látið þylja boðorðin, trúarjátninguna
og faðirvorið. Þeir, sem haldnir voru
af djöflinum, gátu það ekki, og hpfu
þá aðrir fyrirbænir, byrjuðu þeir
stundum að öskra „eins og hinn fá-
tæki Hans Skram í Farringlöse við
134
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ