Tíminn Sunnudagsblað - 03.03.1973, Síða 4

vetrarkvæöi, ástarkvæöi og erfikvæöi.
Skal nú vikiö nokkru nánar að merk-
ustu verkum i þessum þremur flokk-
um.
Ættjaröar- og vetrarkvæði Bjarna
eru nýstárleg á þessum tima að þvi
leyti, aö þar birtist ást hans og aðdáun
á fósturjöröinni fyrir sakir feguröar
hennar, tiginleika og fornrar frægðar,
en ekki notagildis hennar fyrst og
fremst, eins og tiðkaðist fyrr. Sömu-
leiöis er hann, sem vænta má eftir
skaplyndi hans, einlægur aödáandi
hins harða og kalda i náttúru og veður-
fari landsins, öllu fremur en sumar-
feguröarinnar. Þetta birtist greinilega
i hinu alþekkta kvæöi hans tsiands
minni (Eldgamla Isafold...), sem ort
er á Hafnarárunum, en þar kemur ætt-
jaröarást hans m.a. fram i saman-
buröi hans á Danmörku og íslandi,
sem veröur hinu fyrr nefnda litt i vil:
Leiöist oss fjalllaust frón,
fær oss oft heilsutjón
þokuloft léð,
svipljótt land sýnist mér
sifellt aö vera hér,
sem neflaus ásýnd er,
augnalaus meö.
ööruvis er aö sjá
á þér hvitfaldinn há
heiöhimin viö,
eða þær kristalls ár,
á hvörjar sólin gjár,
og heiöar himin-blár,
há-jökla riö.
Svipaös efnis, þ.e. samanburöur á fs-
landi og Danmörku, er einnig Sjáland
og island, þar sem meira aö segja is-
lenzku stúlkurnar bera af hinum
dönsku:
Fegurð neita fljóöa hér
ferst mér ekki að gera,
en hjarta þeirra og hendur mér
hyggst nær ískalt vera.
Sæmri mun ei sinum ver
silkiklæddur sprakki
en meyja hrein og hýrlynd er
hulin vaömáls stakki.
Svipaö á enn viö um kvæöiö Sólarupp-
koma, þar sem hann lýsir fegurö
landsins, er sólin rennur upp yfir þaö
og sérstaklega þó yfir æskustöövar
hans i Fljótshliö. í Reiövisuer þvi lýst,
hvernig fegurö landsins birtist mönn-
um á ferö um þaö og einnig túlkuö ein-
læg ættjaröarást skáldsins. Rómantisk
aödáun á glæstri islenzkri fortiöarsögu
er uppistaöan i hinu viðhafnarmikla
kvæði fslands riddari.og aödáun á eld-
fjallalandinu fslandi byggir upp Kvæði
Bjarni Thorarcnsen.
á fæðingardegi Friðriks kóngs sjötta,
þar sem Eyjafjallajökull er látinn
senda frá sér eldgos til aö fagna hinu
konunglega afmæli. Ættjarðarástin er
enn uppistaöan i hinu alþekkta kvæöi
tsiand (Þú nafnkunna landiö...), þar
sem hann lýsir þvi, að einangrun og
náttúruharka landsins hafi oröið börn-
um þess vörn gegn vesaldómi og
mannskemmdum, en megi svo ekki
veröa lengur, eigi landiö aö hylja
ómennsku þeirra með þvi aö siga i sjó
niöur. Þetta er íneð máttugustu kvæö-
um Bjarna, þótt stutt sé, og hefur
reyndar þurft dirfsku til að láta frá sér
slikan boöskap i byrjun 19. aldar, eftir
lengsta harðinda- og kuldaskeið i sögu
landsins. Skyldur boöskapur birtist þó
enn i kvæöinu Suðurlönd og Noröur-
lönd.Þar fjallar hann um áhrif hita og
kulda á skaplyndi og hreysti manna i
veröldinni, rekur það, hvernig hitinn
dragi úr dug manna i suðlægari lönd-
um, en kuldi vetrarins efli þeim kraft i
hinum norölægari.
Sama hugmynd er enn lengra þróub
i hinu svipmikla kvæöi Veturinn, þar
sem hann lýsir ofurvaldi vetrarkuld-
ans i heiminum, er þar riki jafnan á
heimskautunum, á hæstu fjallatindum
og i háloftunum, þótt hann hörfi um
stund fyrir sumrinu á ári hverju.
Myndbeiting Bjarna i kvæöinu er sér-
lega markviss og veldur þvi ásamt
hinum karlmannlega boðskap þess, aö
þaö er án nokkurs efa eitt fremsta
verk hans. Björn Teitsson mag. art.
hefur sýnt fram á, að tilefni þess muni
vera leiöi skáldsins á vor- og sumar-
kveðskap samtimaskálda, er honum
haföi þá nýlega borið fyrir augu, er
hann orti kvæðið, og sömuleiðis, að
hann áæki sér þar fyrirmynd aö per-
sónugervingu vetrarins til lýsinga á
Þorra i kvæðunum Þorrabáikur eftir
sr. Snorra Björnsson á HUsafelli og
Þorrareið eftir sr. Jón Oddsson
Hjaltalin á Breiðabólsstað á Skógar-
strönd og reyndar að ýmsum atriðum
kvæðis sins tii fleiri átta. Sömuleiðis
hefur próf. Bjarni Guðnason sýnt fram
á, að i vetrar- og kuldadýrkun Bjarna
gæti áhrifa frá kenningum franska
heimspekingsins og stjórnvitringsins
Montesquieus, sem hann hafi kynnzt á
Hafnarárum sinum, um það, að ein-
kenni þjóða fari eftir veðurfari og
landsháttum i heimkynnum þeirra.
Bregða þessar tvær athuganir upp
fróðlegri mynd af efnisaðdráttum
Bjarna, og er einkar athyglisvert aö
kynnast þvi, hversu innlendur efniviö-
ur blandast aðfengnum hugmyndum
sunnan Ur Evrópu i þessu kvæöi hans.
Ástarljóð Bjarna eru sérstæð á sin-
um tima fyrir það, að i þeim túlkar
hann fegurð og dýrleika ástarunaðar-
ins i slikum mæli, aö torfundin eru
dæmi um hliðstæður þess hjá eldri
skáldum. Var þar þvi um gjörbyltingu
að ræða i þessari kveðskapargrein,
enda höfðu fyrir þetta naumast tiökazt
annars konar ástarljóð i islenzkum
kveðskap en mærðarfullir rimnaman-
söngvar, gjarnan um trega eftir óupp-
fylltar ástir, og klúrar afmorsvisur.
Sjá má, að hugur Bjarna hefur nokkuð
hneigzt til þessarar kveðskapargrein-
ar þegar á Hafnarárunum, og frá þeim
tima eru tvær þýðingar hans, sem
fjalla um þessi efni. Onnur þeirra er
eftir Catullus, þar sem skáldið lýstir
löngun sinni til að kyssa ástmey sina
m.a. þannig i búningi Bjarna:
Kysstu mig þúshund kossa,
kom þú siðan með hundrað,
auktu tölu aftur meö þúshund
og aftur tiutiu,
ennþá kossum þúshundruö
og ennþá tiutiu.
Hin er Eftir Ovidius.þar sem ástin er
þó holdlegri, en meginuppistaða
kvæöisins er lýsing skáldsins á fegurö
ástmeyjar sinnar nakinnar, sem
Bjarni orðar m.a. svo:
Heröar hve fagrar
hlaut ég að lita,
hve mjúka handleggi
mundum kreista eg,
bylgjandi brjóst
beiddust ástar,
hagkvæm hvel brjósta
handa umferðum.
Svipmesta þýðing hans á ástarkvæði,
þótt yngri sé, er þó Eftir Sappho, þar
sem skáldið lýsir ástmey sinni og feg-
196
Sunnudagsblað Timans