Tíminn Sunnudagsblað - 03.03.1973, Page 8

afli og kölluðu ,,magnet” — segul —
vegna þess, að hann fannst i héraðinu
Magnesia i Þessalóniku.Og þúsund ár-
um áður notuðu Kinverjar slikan
málm til þess að gera áhald, sem við
köllum nú áttavita. Á krossferðatim-
unum rataði áttavitinn leiðina til
Evrópu.
Paracelsus — hinn mikli gullgerðar-
maður sextándu aldar — var fyrsti
segultöframaðurinn á Vesturlöndum.
Hann var Svisslendingur og hét réttu
nefni Þeóprastus Bombastus von
Hohenheim. Hann var einnig læknir og
hélt þvi fram, að segulaflið gæti lækn-
að sjúkdóma. Meðal kunnustu lækn-
ingagripa hans var segulsteinn, sem
kallaður var „azoth”, og með hjálp
hans kvaðst hann geta læknað niður-
fallssýki, móðursýki og fleiri sjúk-
dóma.
Að sjálfsögðu voru þessir fyrstu seg-
ulmagnarar — eða eigum við að segja
dávaldar '— blekkingameistarar, en
töfrabrögð þeirra báru stundum
merkilegan árangur. Það er nú al-
þekkt og visindaleg viðurkennd kenn-
ing, að ýmsir sjúkdómar, einnig lik-
amlegir, eiga sér að einhverju leyti
huglægar orsakir, og sllkir sjúklingar
svara ærið oft með jákvæðum hætti
dáleiðslu. Og sjúklingur, sem hafði
nógu sterka trú á lækningamætti þess-
ara gömlu segulmagns aðferðar, gat
sýnt ótrúleg batamerki og verið sann-
færður um það sjálfur — að minnsta
kosti um tima — að hann væri orðinn
heilbrigður, alveg eins og hann hafði
áður imyndað sér, að hann væri sjúk-
ur.
Mesmer töfralæknir fæddist i
Austurriki árið 1734 og nam guðfræði
og læknisfræði i Þýzkaiandi og VÍnar-
borg. Prestur eða munkur, sem hét
Hell, sagði honum frá segulaflinu. Þá
var Mesmer orðinn kunnur læknir og
vissi töluverð deili á aðferðum og
kenningum Paracelsusar. Mesmer
trúði þvi eins og fleiri á þeim dögum,
að gagnsær, segulmagnaður vökvi
fyllti geiminn. Hann fullyrti, að hann
gæti stjórnað þessum straumi og beint
áhrifum þessa segulvatns til lækninga.
Hann hófst handa með þvi að reyna
fyrir sér með seguldiskum séra Hells,
en brátt slettist upp á vinskapinn hjá
þeim. — Mesmer er aðeins læknir, sem
starfar á minum vegum, sagði séra
Hell, vafalitið með réttu. En Mesmer
fyrtist við og sagði, að hann en ekki
presturinn hefði fundið upp þessa
lækningaaðferð. Mikil deila hófst milli
þeirra, og Mesmer sá sér þann kost
vænstan að halda brott úr VÍnarborg.
Hann hélt til Sviss.
Eitt sinn, er hann var að fást við
sjúkling þar, uppgötvaði hann, að
200
seguldiskar séra Hells voru engan
veginn nauðsynlegir til þess að ná
árangri. Þessi sjúklingur var kona,
sem hét Esterline og þjáðist af sleni,
hugarórum og blæðingum. Mesmer
komstað raun um, að hann gat læknað
hana með hægum handhreyfingum,
strokum og augnabeitingum. Hann
baðaði hana þannig i „segulvökvan-
um”, sem hann sagði streyma fram af
fingrum sinum.
Mesmer skrifaði öllum háskólum i
Evrópu og skýrði frá lækningaaðferð-
um sinum. Hann bað visindamenn
allra landa um hjálp við rannsóknir,
en flestir daufheyrðust við bænum
hans og kölluðu hann kuklara. En
Mesmer lét ekki haggast. Segulmagn-
ið var staðreynd, sagði hann. Hann
reyndi að þreifa sig áfram með ýmsar
segulmagnsaðferðir við sjúklinga i
sjúkrahúsum i Bern og Zurich og full-
yrti að hann næði oft undraverðum
árangri. Með þessa reynslu að baki
sneri hann aftur til Vinar til þess að
sannfæra fyrri vini sina og samstarfs-
menn. Þar tókst hann á hendur að
lækna ungfrú Paridis, sem var blind
og þjáðist af krampaflogum. Mesmer
segulmagnaði hana nokkrum sinnum,
og að þvi loknu lýsti hann yfir sigri
hrósandi: Hún er orðin heilbrigð...
En staðreyndin var þó önnur. Efa-
gjarn læknir, sem rannsakaði stúlk-
una, sannaði, að hún væri enn blind, og
fjölskylda hennar, að hún fengi enn
krampaflog. Þessar staðreyndir lét
Mesmer þó sem vind um eyru þjóta. —
Það er verst fyrir hana sjálfa að halda
þetta, sagði hann. — Hún er alheil.
Slikar fullyrðingar hans höfðu engin
áhrif á Vinarlæknana. Þeir töldu Mes-
mer kuklara, sem fengist við galdra og
ráðlögðu honum að hafa sig brott úr
borginni. Mesmer þóttist sjá, að það
væri hollráð og hélt til Parisar 1778 —
hinnar glaðværu heimsborgar, þar
sem fólkið var ætið reiðubúið að reyna
eitthvað nýtt.
Og þetta varð sigurför. Paris opnaði
bókstaflega faðm sinn fyrir honum.
Aður en varði var það orðið meiri
skemmtun og lifsreynsla að fara til
Mesmers en bregða sér i óperuna.
Greifafrúrnar, sem fyrstar gerðust
honum handgengnar, lýstu þeim stór-
merkjum hástemmdum orðum. Einn
ötulast talsmaður Mesmers varð de
Lafayette greifi, sem barizt hafði af
mestum eldmóði i frelsisstriðinu i
Ameriku. Þegar stofnaður var háskóli
til þess að helga segulvisindunum,
lagði Lafayette greifi fram stórfé. Og i
einni Amerikuferð sinni, birti hann
með leyfi Mesmers sjálfum George
Washington nokkrar leyndardóma
mesmerismans.
Ýmsir varfærnari og afturhalds-
samari læknar Parisar höfðu þó
nokkrar áhyggjur af læknisstarfi Mes-
mers og fyrirganginum umhverfis
hann. — Hann hefur selt sig djöflinum,
fullyrti einn þeirra á opinberum vett-
vangi. Mesmer reyndi að fá opinbera
viðurkenningu á starfsemi sinni og
visindum og skrifaði meðal annars
Mariu Antoinette i þvi skyni. Hann
gerðist meira að segja svo djarfur að
spyrja hana, hvort hann gæti ekki
fengið til umráða einhverja gamla höll
til þess að stunda i læknisstarf sitt og
visindatilraunir óáreittur af ofsóknar-
mönnum sinum. Og hann fór einnig
fram á nokkurn opinberan fjárstyrk.
— I augum yðar hátignar geta svo sem
fjögur eða fimm hundruð þúsund
frankar ekki verið of fjár til góðs mál-
efnis, skrifaði hann. — Þessu fé yrði
vel varið til blessunar þjóð yðar, sem
þér berið svo mjög fyrir brjósti.
Drottningin var ekki ginkeypt fyrir
þessu, en hún hét Mesmer þó tuttugu
þúsund franka fjárhagsaðstoð, ef hann
reyndist hafa gert nýtilega og læknis-
fræðilega uppgötvun, en hann yrði að
leggja visindi sin undir dóm stjórn-
kvaddrar læknanefndar. Mesmer af-
þakkaði þetta boð og dró sig i hlé um
skeið, fór brott úr Paris i fimm mán-
aða hvildarieyfi.
12. marz 1783 skipaði Lúðvik kon-
ungur 16. nefnd fjögurra lækna til þess
að kanna og gera álitsskýrslu um mes-
merismann. Meðal nefndarmanna var
dr. Joseph Ignace Guillotin, sá sem
fann upp fallöxina, eða lagði fyrstur
til, að slikt áhald yrði notað til þess að
taka menn af lifi á Frakklandi. Það
vopn sneið siðan höfuðið að Lúðvik 16.
nokkrum árum siðar. Fimm aðrir
menn, sem ekki höfðu læknismenntun,
bættust siðar i nefndina. Meðal þeirra
var Benjamin Franklin.
Vinur Mesmers, D'Eslon, læknir,
hafði lýst sig fúsan til þess að lýsa að-
ferðum Mesmers fyrir nefndinni og
sýna henni þær. Nefndin kom þessara
erinda i lækningastofur Eslons og
fylgdist bæði skelfd og undrandi með
sjúklingunum, sem stundu, veinuðu
hlógu og æptu og komust i annarlegt og
ósjálfrátt ástand, sem breyttist i hugró
og friðsæla velliðan að skipan „segul-
magnarans”. Nefndarmenn vildu þó
ekki játa kenningum Mesmers, en
þeir töldu sig ekki geta neitað þvi að
merkilegur árangur og furðulegir
hiutir hefðu gerzt. Þeir rannsökuðu
nákvæmlega segulaflskerið — „baq-
uet” — og töldu sig komast að raun
um, að þar væri hvorki að finna raf-
magn né venjulegt segulmagn. Hin
undarlega hegðun og viðbrögð sjúkl-
inganna voru þvi enn óskýrð fyrirbæri
i þeirra augum — og þeir héldu rann-
sókninni áfram.
Sunnudagsblað Timans
f