Morgunblaðið - 04.07.2004, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 4. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
H
aukur Hafsteinsson, fram-
kvæmdastjóri Lífeyris-
sjóðs starfsmanna ríkisins,
segir að miklar breytingar
hafi orðið á Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins á síð-
ustu árum. Breytingarnar
verði að skoða í því samhengi að fram til
ársins 1997 hafi eftirlaunakerfi opinberra
starfsmanna ekki nema að hluta til byggst
upp á sjóðssöfnun. Að hluta til hafi verið um
gegnumstreymiskerfi að ræða þannig að
ríkissjóður og aðrir launagreiðendur sem
áttu aðild að sjóðnum greiddu hluta lífeyris
á hverjum tíma af samtímatekjum sínum. Á
árinu 1997 sé gerð grundvallarbreyting í
þessum efnum. Þá sé þessu gamla eftir-
launakerfi lokað fyrir nýjum sjóðfélögum og
ný deild sjóðsins, svonefnd A-deild, stofnuð,
sem sé að fullu fjármögnuð með iðgjöldum
og þess þar með gætt að hún eigi jafnan að
fullu fyrir þeim réttindum sem lofað sé.
Jafnframt hafi ríkissjóður tekið ákvörðun
um greiðslu sérstakra aukagreiðslna vegna
eldri eftirlaunaskuldbindinga sinna gagn-
vart ríkisstarfsmönnum, þ.e.a.s. skuldbind-
inga sem stofnuðust fyrir árið 1997, og eru
varðveittar í svonefndri B-deild sjóðsins, og
mynda þannig sjóð til að mæta þeim skuld-
bindingum þegar að lífeyristöku kæmi. Það
hefði verið mun skynsamlegri leið heldur en
að láta kyrrt liggja því ef þessi leið hefði
ekki verið farin hefði myndast verulegur
fjárhagsbaggi á ríkissjóði í framtíðinni þeg-
ar lífeyrisgreiðslur ykjust og dregið hefði
verulega úr innborgun iðgjalda.
50 milljarðar á fimm árum
Fram kom að þessar aukagreiðslur rík-
issjóðs hafa numið rúmum 50 milljörðum
króna á síðustu fimm árum og að verðmæti
inngreiðslnanna um síðustu áramót nam
tæpum 61 milljarði króna að viðbættum
vöxtum og verðbótum á tímabilinu. Ávöxtun
þessara peninga á síðasta ári, sem var
óvenju hagfellt í þessum efnum, nam þannig
um sex milljörðum króna Eignir B-deild-
arinnar í heild námu um 108 milljörðum
króna um síðustu áramót, en skuldbinding-
arnar 304 milljörðum króna, þannig að enn
vantar verulega upp á að eignir séu til í
sjóðnum fyrir skuldbindingum.
Haukur segir að það sé stefna ríkissjóðs
að halda þessum aukagreiðslum áfram.
Þannig hafi þegar verið ákveðið að rík-
issjóður greiðir aukalega 7,5 milljarða króna
til LSR á yfirstandandi ári vegna eldri
skuldbindinga sinna í B-deildinni, auk þess
sem ríkisstofnanir greiði um 1,4 milljarða
króna til viðbótar vegna réttinda í B-deild-
inni sem skapist á árinu. Samanlagt megi
því gera ráð fyrir að ríkissjóður greiði um 9
milljarða króna aukalega í ár til sjóðsins til
viðbótar þeim 50 milljörðum króna sem þeg-
ar hafi verið greiddar til hans.
Haukur segir að ef ekki hefði komið til
þessara aukagreiðslna hefði B-deild sjóðsins
tæmst árið 2010. Því hafi verið frestað til
ársins 2025 með þeim aukagreiðslum, sem
þegar hafi verið greiddar, samkvæmt
greiðslustreymisáætlun sem sjóðurinn hafi
látið gera reglulega, en þar séu greiðslur ið-
gjalda og lífeyris í B-deildinni kortlagðar
fram í tímann. Þar sem B-deildinni hafi ver-
ið lokað fyrir nýjum sjóðfélögum blasi við að
smám saman muni draga úr iðgjalda-
greiðslum til hennar, en eftir standi réttindi
sem eftir eigi að greiða út og eftir eigi að
fjármagna að hluta. Þau falli hins vegar til á
mjög löngum tíma eðli málsins samkvæmt.
Áætlanir geri ráð fyrir að síðustu greiðsl-
urnar falli til á árunum 2060 til 2070. Síð-
ustu áratugina séu lífeyrisgreiðslurnar aftur
á móti hverfandi. Mestur þunginn af
greiðslum úr deildinni komi til mun fyrr eða
á árabilinu 2020–30.
10 milljarðar í lífeyri í fyrra
Haukur segir að lífeyrisgreiðslur úr B-
deildinni hafi numið um tíu milljörðum
króna á síðasta ári. Þetta væru mjög háar
greiðslur og til marks um það mætti nefna
að greiðslur úr B-deildinni væru um þriðj-
ungur af eftirlaunagreiðslum í lífeyrissjóða-
kerfinu í landinu í heild. Greiðslurnar færu
stighækkandi á næstu árum og yrðu um og
yfir 20 milljarðar króna á ári þegar mest
væri á árunum milli 2020 og 2030.
„En við verðum að skoða þetta í því sam-
hengi að þessi sjóður er langelstur lífeyr-
issjóða í landinu. Það var fyrr komið upp líf-
eyriskerfi fyrir opinbera starfsmenn en aðra
landsmenn og þegar við erum að tala um
skuldbindingar lífeyrissjóðsins, sem vissu-
lega eru miklar og ekki ætla ég að draga úr
því, verðum við að hafa í huga að þarna er
um að ræða umsamin réttindi 40 þúsund
sjóðfélaga. Mér finnst umræðan um skuld-
bindingar B-deildarinnar oft á tíðum byggð
á misskilningi og að sumu leyti ósanngjörn í
garð þess fólks sem greitt hefur í sjóðinn.
Það gleymist nefnilega að þetta fólk starfaði
áratugum saman lengst af samkvæmt launa-
kerfi, þar sem laun voru lægri en gengur og
gerist á almennum vinnumakaði, en á móti
voru ýmis réttindi betri. Hluti þessara rétt-
inda voru lífeyrisréttindi, en í stað þess að
byggja upp sjóð til að mæta þessum rétt-
indum að fullu þegar þau féllu til var tekin
ákvörðun um að launagreiðandinn fjármagn-
aði hluta af lífeyrisgreiðslum þegar að þeim
kæmi,“ sagði Haukur.
Hann benti á að mikil aukning skuldbind-
inga B-deildar sjóðsins á síðustu árum væri
í raun og veru eðlileg afleiðing þess kerfis
sem í gildi hefði verið áður en réttindakerf-
inu var breytt 1997. Lífeyrisréttindi í B-
deildinni miðist við dagvinnulaun eftirmanns
í starfi og séu tiltekið hlutfall þeirra í sam-
ræmi við starfstíma. Launaþróun framan af
síðasta áratug hafi gert það að verkum að
hlutfall dagvinnulauna af heildarlaunum hafi
lækkað stöðugt vegna ýmissa aukagreiðslna
sem menn fengu og því hafi leiðrétting þar
sem þessar aukagreiðslur voru færðar inn í
dagvinnulaunin eins og gert hafi verið í lok
síðasta áratugar verið óumflýjanleg, en dag-
vinnulaun opinberra starfsmanna hafa tvö-
faldast að meðaltali á síðustu sjö árum frá
árinu 1997, samkvæmt vísitölu dagvinnu-
launa opinberra starfsmanna.
Áttu hækkunina inni
„Þessar miklu hækkanir, sem verið hafa á
undanförnum árum, eru auðvitað verulegt
áhyggjuefni. Skuldbindingarnar hafa aukist
gríðarlega mikið, en ég býst við að ýmsir
sjóðfélagar líti þannig á að þeir hafi átt
þessa hækkun inni. Þeim hafi verið gefið
fyrirheit um lífeyrisréttindi í samræmi við
þróun dagvinnulauna eins og þau væru á
hverjum tíma og þeir hafi í sumum tilfellum
sætt sig við lægri laun vegna þessa fyr-
irheits. Ef önnur laun en dagvinnulaun
verða óeðlilega stór hluti heildarlauna, þá
verður ekki séð hvernig standa eigi við gefin
loforð,“ sagði Haukur ennfremur.
Hann sagði að þessar miklu skuldbind-
ingar væru nánast óskiljanlegar flestu fólki.
Þegar réttindin væru hins vegar skoðuð í
ljósi fjölda sjóðfélaga kæmi hins vegar í ljós
að þau næmu um 13 milljónum króna að
meðaltali á hvern og einn virkan sjóðfélaga,
þótt þau væru auðvitað mjög mismunandi
frá einum manni til annars.
Eignir lífeyriskerfisins í heild eru yfir 800
milljarðar króna sem er nálægt að vera
svipað og landsframleiðslan öll á einu ári.
Þar af eru eignir LSR tæpir 150 milljarðar
króna eins og fyrr sagði og um 160 millj-
arðar króna ef eignir Lífeyrissjóðs hjúkr-
unarfræðinga eru einnig teknar með en
hann er rekinn samhliða LSR. Haukur segir
að þessar eignir lífeyriskerfisins séu ein
mikilvægasta eign þjóðarinnar. Mikil og já-
kvæð viðhorfsbreyting hafi orðið hjá al-
menningi á síðustu árum gagnvart lífeyr-
issjóðakerfinu og fólk geri sér betur grein
fyrir því en áður að þetta sé oft á tíðum
verðmætasta eign þess þegar að lífeyristöku
kemur, mun verðmætari en fasteignir í
mörgum tilfellum, og forsenda fyrir fjár-
hagslegu sjálfstæði fólks í ellinni.
„Það er mikil fjárhagsleg ábyrgð að hafa
með þessa miklu fjármuni að gera. Ef menn
telja jafnframt að það fylgi því mikið fjár-
hagslegt vald að halda utan um þessa fjár-
muni tel ég að lífeyrissjóðirnir hafi farið af-
skaplega vel með það vald. Lífeyrissjóðirnir
hafa almennt farið mjög varlega í stýringu á
þessum eignum. Langstærstur hluti eign-
anna er bundinn í innlendum skuldabréfum,
einkum ríkistryggðum bréfum Íbúðalána-
sjóðs eða sjóðfélagalánum, sem eru mjög
tryggar fjárfestingar almennt talað. Fjár-
fest er eftir fyrirfram ákveðnum fjárfesting-
arreglum til að tryggja sem mesta og besta
áhættudreifingu,“ segir Haukur.
Stæstur hluti eignanna
í ríkistryggðum skuldabréfum
Hann segir að stærstur hluti eigna lífeyr-
issjóðsins sé í innlendum skuldabréfum rík-
issjóðs eða annarra traustra aðila þar sem
tapsáhætta sé hverfandi. Þá séu um 20% af
eignum LSR í erlendum hlutabréfum. Í því
sambandi sé þannig á málum haldið að
samningar séu gerðir við virt erlend fjár-
málafyrirtæki sem sjái um eignastýringu á
þessum hluta eignanna, en tryggt sé að um
mikla áhættudreifingu sé að ræða. Bæði sé
um marga erlenda aðila að ræða á ólíkum
mörkuðum og fjárfest sé í eignasöfnum þar
sem fjöldi fyrirtækja komi við sögu, jafnvel
nokkur hundruð í hverju tilviki fyrir sig til
þess að ná fram sem mestri áhættudreif-
ingu.
Haukur segir að þá séu um 10% af eign-
um sjóðsins í innlendum hlutabréfum. Þar
sé eingöngu um að ræða bréf sem skráð séu
í Kauphöll Íslands. Mikil dreifing sé á milli
einstakra fyrirtækja, en að jafnaði megi
segja að sjóðurinn eigi ekki meira en 3–5% í
hverju fyrirtæki fyrir sig. Við fjárfestingar
sé lögð áhersla á ábyrg vinnubrögð og horft
til þess hvort góðir fjárfestingarkostir eru í
boði og sjóðurinn hafi verið ófeiminn við að
selja eignarhluti í fyrirtækjum og innleysa
hagnað þegar hagkvæmt verð hafi fengist
fyrir eignarhlutinn. Sjóðurinn hafi einnig
markað þá stefnu að hvorki starfsmenn
sjóðsins, stjórnarmenn né aðrir fulltrúar
sjóðsins sitji í stjórn fyrirtækja sem sjóð-
urinn á eignarhlut í, jafnvel þó eignarhlut-
urinn gefi tilefni til þess að sjóðurinn eigi
þar stjórnarmann. Þannig telji forsvars-
menn sjóðsins að best sé komið í veg fyrir
mögulega hagsmunaárekstra. Hins vegar sé
Miklar breytingar hafa orðið á Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins síðustu árin
150 milljarðar í stæ
Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins hefur nokkur síðustu árin
verið stærsti lífeyrissjóður landsins með eignir sem samanlagt
námu nærfellt 150 milljörðum króna um síðustu áramót. Eignir
sjóðsins hafa vaxið mikið á þessum tíma en skuldbindingarnar
hafa líka vaxið hratt, eins og fram kemur í samtali Hjálmars
Jónssonar við Hauk Hafsteinsson, framkvæmdastjóra LSR.
Morgunblaðið/Eggert
Haukur Hafsteinsson, framkvæmdastjóri LSR.