Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.2003, Side 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 18. OKTÓBER 2003
SJÓNARHORN er nýtt sýningarrými í Lista-
safni Íslands sem er ætlað til kynningar á „ung-
um“ myndlistarmönnum og er í kjallara safnsins.
Sjónarhorn opnaði fyrr á árinu með einkasýningu
Önnu Líndal, prófessors við Listaháskóla Ís-
lands, og nú eftir nokkurra mánaða hlé á einka-
sýningum hafa myndlistarmönnunum Söru
Björnsdóttur og Spessa verið boðið að sýna þar
ný verk.
Spessi er á meðal þekktari og athyglisverðari
ljósmyndurum hér á landi sem starfa á sviði
myndlistar. Í listasafninu sýnir hann aftur á móti
myndbandsinnsetningu undir yfirskriftinni
„Ferðamannastaður“ og að mínu viti þá er þetta í
fyrsta sinn sem listamaðurinn sýnir innsetningu
af þessu tagi. Verkið samanstendur af þremur
myndbandsupptökum sem varpað er þétt saman
á endavegg rýmisins. Sú fyrsta sýnir Skógafoss,
önnur sýnir Hallgrímskirkju og sú þriðja jökuls-
árlón á Breiðamerkursandi. Við sjáum svo ferða-
menn koma og fara, stilla sér upp og taka myndir.
Að öðru leyti er myndskeiðið nokkuð kyrrt.
Spessi heldur sér semsagt í hlutverki ljósmynd-
ara og eins og jafnan er með ljósmyndir Spessa
þá er listamaðurinn ekki að leita að flottasta
augnablikinu. Hann hefur einfaldlega látið upp-
tökuvélina standa kyrra á fæti og svo sér um-
hverfið um afganginn, endurspeglar veruleikann
í þeirri mynd sem hann birtist.
Þetta eru ekki ýkja ólíkar hugleiðingar hjá
Spessa og voru hjá Andy Warhol þegar hann tók
upp kvikmyndina „Empire“ árið 1964, sem sýndi
Empire State-bygginguna í New York frá sama
sjónarhorni í 24 klst., þ.e. frá sólarupprás til
næstu sólarupprásar. Reyndar sýnt á auknum
hraða í 8 klst. Hugmynd Warhols var að nota
bygginguna sem tákn fyrir bandaríska ímynd,
„Empire“ eða „stórveldi“, þar sem allt iðar um
kring en stórveldið stendur óhaggað.
Fyrirmyndir Spessa hafa líka með ímynd að
gera. Þær eiga við um Ísland, landið útá við, feg-
urð þess o.s.frv. Framsetningin eða innsetningin
skiptir svo milu máli, ekki síst þrenningin (trip-
tych), í líkingu við altaristöflu, með kirkjuna í
miðjunni og stórbrotin náttúruundur hvort sín-
um megin við „guðshúsið“ og pílagríma sem
koma og fara.
Enginn hlutur
Það má því með sanni segja að heilagleikinn sé
í fyrirrúmi í sjónarhorni og ekki aðeins hjá
Spessa, því að Sara Björnsdóttir tekur fyrir sjálft
sýningarrýmið, en eins og ég hef áður sagt í skrif-
um mínum þá ganga listunnendur gjarnan um
sýningarsali listasafna líkt og heilög hús eða hof,
aðskilin frá hversdagslegu áreiti. Listamaður
þarf því ekki að keppast við að ná athygli með
æsilegum áróðri heldur er það sýningargestsins
að gefa sér tíma með listaverkinu, sérstaklega
þegar hann stendur frammi fyrir þetta þegjandi
verkum eins og verk Spessa og Söru eru, þar sem
áreitið er sjálf kyrrðin, þegjandi áreiti, eða eins
og Judith Nesbitt, sýningarstjóri og listfræðing-
ur, sagði á síðum The Guardian fyrr á árinu, að
eftir allan uslann og æsinginn þá kann blíð og lág-
stemmd list að veita mesta sjokkið.
Verk Söru nefnist „Rugl í rými“ og er mynd-
bands- eða DVD-innsetning þar sem tómt sýn-
ingarrýmið er séð frá ólíkum sjónarhornum.
Myndum af rýminu er varpað á endavegg þess og
blandast saman og bjagast. Sara hefur unnið áð-
ur með staðbundið rými en þá í sambandi við
gjörninga. Í þetta sinn vinnur listakonan með
rýmið eitt og sér og er þar með komin á slóðir
mínimalistanna og þá helst listamanna eins og
Stanley Brouwn og Yves Klein, sem eru þekktir
fyrir að vinna með tómt rýmið og sýna „ekkert“,
Brouwn út frá hugmyndum um ímyndað rými og
Klein út frá Zen og hugleiðslu. Mér finnst reynd-
ar enska orðið „nothing“ alltaf falla betur við slík
verk en orðið „ekkert“, en það er samsett úr orð-
unum „no“ og „thing“ og þýðir í raun „enginn
hlutur“. Sara sýnir einmitt „engan hlut“ í lista-
safninu, en hún sýnir samt sem áður.
Samtöl og rannsóknir
Í málverki er gjarnan talað um tvívíðan flöt og
sem slíkt hefur málverk ekki rými nema þá það
sem kalla má „huglægt“. En það er eins með mál-
verk og aðra tjáningarmiðla að mörk þess hafa
verið teygð út fyrir þessi gefnu hugmyndarlegu
mörk tvívíddar og þrívíddar, myndar og hlutar og
í sumum tilfellum fellst myndsköpunin í því að
byggja upp eða móta flötinn með massífu efni líkt
og lágmynd eða skúlptúr. Guðrún Einarsdóttir,
sem um þessar mundir sýnir í Galleríi i8, er lista-
kona sem hefur lengi nálgast málverkið með
þessum hætti og notar olíulitinn sem áþreifanlegt
efni, efnismassa, og notar misjafna virkni í blönd-
un olíunnar til að skapa ólík lög á flötinn. Í fyrstu,
þ.e. um og eftir 1990, voru verk hennar einungis
„máluð“ með svörtum og hvítum lit, og má segja
að þá hafi rannsóknarvinnan á efninu verið í al-
gerri forgöngu. Um miðjan síðasta áratug fór svo
að bera á tilvitnunum í landslag þar sem mynd-
flöturinn varð sem samlíking fyrir land í mótun,
þá áferð jökuls, yfirborð vatns, hvera eða eld-
fjalla. Borið saman við listamenn eins og Jurgen
Meyer, Scott Richter og Dennis Hollingsworth
sem þekktir eru fyrir að nota olíuna sem efn-
ismassa, þá má segja að landslagstengingin veiti
Guðrúnu sína sérstöðu. Málverkin eru samt sem
áður óhlutbundin, sbr. „Gullfjöll“ Svavars Guðna-
sonar og „Gos“ Nínu Tryggvadóttur“, og eru í
sjálfu sér „land“ í mótun, þ.e. mynsturkennt,
brotið, bólgið og sprungið yfirborð málverks.
Guðrún á einnig fjögur verk af sambærilegum
toga á sýningu í SÍM-húsinu (Samband íslenskra
myndlistarmanna) þar sem tveimur meðlimum í
FÍM (Félag íslenskra myndlistarmanna) er teflt
saman og ásamt verkum Guðrúnar eru sýnd
fimm málverk eftir Braga Ásgeirsson. Þetta eru
nýleg verk, elsta verk Guðrúnar er frá 1998 og
elsta verk Braga er frá 2001, önnur frá 2003. Það
er alls ekki úr samhengi að tala um rannsóknir í
myndlist Braga og hefur hann snert allmarga
þætti á því sviði á myndlistarferli sínum, allt frá
efnistilraunum með tilbúna hluti (ready made) til
mjög akademískrar efnismeðferðar. Verk Braga
í SÍM-húsinu eru unnin á masonítt og má sjá
þrjár ólíkar áherslur í myndefninu, þ.e. konu-
mynd, sem er algengt mótíf hjá listamanninum
allt síðan á sjötta áratugnum, formrannsóknir
sem eiga sér hliðstæðu í geometrískum teikn-
ingum Vassily Kandinsky sem dæmi og svo þrjár
myndir sem kalla má ljóðræna abstraktsjón og
þar eru einlit verk sem byggja á áferð efnisins.
Ekki veit ég hvort sýningin hafi verið hugsuð sem
samtal á milli listamannanna tveggja, en hún
virkar þannig á mig. Verk Guðrúnar eru þung til
móts við frekar léttar myndir Braga og nokkuð
heil en lágstemmd mynd skapast þeirra á milli.
Hrópað á hjálp
Áreitið í verki Tómasar Lemarquis, nýbakaðs
Edduverðlaunahafa, í verki sínu „Undir stigan-
um“, undir stiganum í i8, er bókstaflega þögult.
Um er að ræða myndbandsverk sem sýnir lista-
manninn unga á bak við hljóðeinangrað gler und-
ir stiganum þar sem hann fremur hin ýmsu lát-
brögð til að gera sig skiljanlegan. Sýningargestur
horfir niður á listamanninn sem er í smækkaðri
mynd. Það liggur ljóst fyrir hverjar óskir hans
eru. Hann langar auðvitað ekkert til að vera
geymdur undir stiga. Hann vill vera uppi þar sem
hann er sjáanlegur og sýna verk sín í aðalsalnum
þar sem „stóru“ listamennirnir sýna. Hann biður,
reiðist og hótar, en allt kemur fyrir ekki, hann
þarf að sanna sig eins og aðrir.
Þetta er kómískt verk og deilir á sjálft sýning-
arrýmið sem er heldur aumkunarverð hola undir
stiga sem ætluð er til að kynna unga myndlist-
armenn. Þeir eru þó talsvert yngri en þeir „ungu“
sem kynntir eru í Sjónarhorni Listasafns Íslands,
aðallega nýlega útskrifaðir úr myndlistarnámi,
eins og raunin er með Tómas sem útskrifaðist frá
Listaháskóla Íslands nú í vor.
Verkið snertir líka umræðu á meðal myndlist-
armanna undanfarin misseri um útþrána og
nauðsyn þess að rjúfa einangrun íslenskrar
myndlistar og þá jafnframt að skapa einhverja
glufu svo að íslenskir myndlistarmenn séu ekki
endalaust á byrjunarreit hér á eyjunni hvað sýn-
ingarhald varðar. Gott ef hægt væri að brjóta
þann vegg með einu hamarshöggi eins og Tómas
gefur til kynna að hægt sé með glervegginn undir
stiganum, því að öllu óbreyttu þá getum við allt
eins vænst þess að Tómas verði kynntur í Sjón-
arhorni að 20 árum liðnum, ennþá sem ungur og
upprennandi myndlistarmaður, og því engin
furða að hann standi og hrópi á hjálp.
Þögult áreiti
MYNDLIST
Listasafn Íslands
Opið alla daga frá 11–17. Sýningu lýkur 26. október.
SJÓNARHORN
MYNDBANDSINNSETNINGAR
SPESSI
SARA BJÖRNSDÓTTIR
Gallerí i8
Opið fimmtudaga og föstudaga frá 11–18 og laug-
ardaga frá 13–17. Sýningu lýkur 1. nóvember.
MÁLVERK OG MYNDBANDSINNSETNING
GUÐRÚN EINARSDÓTTIR
TÓMAS LEMARQUIS
SÍM-húsið
Opið á skrifstofutíma. Sýningu lokið 15. október.
MÁLVERK
BRAGI ÁSGEIRSSON
GUÐRÚN EINARSDÓTTIR
Verk eftir Guðrúnu Einarsdóttur í i8.
„Rugl í rými“ eftir Söru Björnsdóttur.
Morgunblaðið/Sverrir
„Ferðamannastaður“, myndbandsinnsetning eftir Spessa
Jón B. K. Ransu
Eitt af verkum Braga Ásgeirssonar.
AÐ þekkja ekki verk Monet frá
Manet mættu teljast algeng mistök,
en samkvæmt nýlegri könnun En-
cyclopedia Britannica er sá rugl-
ingur þó aðeins toppurinn á ísjak-
anum. Þannig
sýndi könn-
unin að um
helmingur að-
spurðra Breta
gat ekki nefnt
listamanninn
sem málaði
Monu Lisu á
nafn og
nefndi einn af
hverjum tíu Vincent van Gogh í
stað Leonardo Da Vinci. Um 82%
gátu þá ekki tilgreint Edvard
Munch sem höfund Ópsins og ekki
stóðu Bretar sig betur er kom að
eigin listamönnum, en meira en
helmingur gat ekki tengt John
Constable, einn af merkari lista-
mönnum Breta, stórvirki hans Hey-
vagninum. Þá eignaði einn af hverj-
um tíu ítalska
endurreisnarlistamanninum
Sandro Botticelli verk Davids
Hockneys og einn af hverjum fjór-
tán taldi sjónvarpsmanninn Rolf
Harris höfund Vatnalilja Monets!
Að sögn forsvarsmanna könnunar-
innar er það fólk á aldrinum 18–24
ára sem sýnir hvað mesta vanþekk-
ingu, þrátt fyrir að fjöldi ungmenn-
anna ætti einhvers konar listnám
að baki og mörg verkanna skreyttu
jafnvel veggi herbergja þeirra.
Sýning á safni
Lloyds-Webbers
SÝNING á verkum Pre-
Raphaelite-listamanna og annarra
meistara, sem nú stendur yfir í
Royal Academy of Art í London, er
nokkuð sem listunnendur ættu ekki
að láta framhjá sér fara að mati
breska dag-
blaðsins Daily
Telegraph.
Verkin eru öll í
eigu tónskálds-
ins Andrews
Lloyds-
Webbers, en
einkasafn hans
á myndlist þyk-
ir með þeim
betri sem finna
má í Bretlandi
og er sýningin
því kærkomið
tækifæri til að virða fyrir sér meist-
araverk sem sjaldan koma almenn-
ingi fyrir sjónir. Auk verka eftir þá
Edward Burne-Jones, Dante Gabr-
iel Rossetti og John William Water-
house, þá má einnig finna á sýning-
unni verk eftir listamenn á borð við
Joshua Reynolds og Canaletto.
Írskir dansar í Kína
ÍRSKIR þjóðdansar, í útsetningu
Riverdance-flokksins, njóta nú mik-
illa vinsælda í Peking í Kína. Sýn-
ingin er stærsta vestræna sýningin
sem sett hefur verið upp í Kína, en
um hundrað dansarar, tónlist-
armenn og aðstoðarfólk taka þátt í
uppfærslunni. Viðbrögðin hafa
heldur ekki látið á sér standa því
uppselt hefur verið á sýningu eftir
sýningu þrátt fyrir að miðaverð,
sem er á bilinu 3.800–12.700 krón-
ur, sé stór biti að kyngja fyrir allan
þorra Kínverja, sem hafa að með-
altali um 570.000 krónur í árslaun.
Val á sýningarstað sýnir þá að
margt hefur breyst frá tímum Maós
því sýningarnar eru settar upp í Sal
alþýðunnar, er hefur til þessa frek-
ar verið notaður fyrir ræðuhöld
leiðtoga kommúnistaflokksins en
afþreyingu.
ERLENT
Van Gogh
eða
DaVinci?
Ófelía eftir
John William
Waterhouse.