Vikublaðið - 17.12.1992, Síða 7

Fimmtudagur 17. desember 1992
VIKUBLAÐIÐ
7
Þetta var einhver mesta sprenging sem orðið
hafði í ítölskum stjórnmálum um langan tíma.
Sósíalistaflokkurinn talaði ekki lengur einum
rómi og klofningur virtist yfirvofandi.
Craxi var fáorður um svik erfðaprinsins, en eig-
inkona hans, frú Anna Craxi, brást við með
fleygum orðum: „Hvílíkur svikari! Hann var
eini heimilisvinurinn sem gat gengið beint í ís-
skápinn í eldhúsinu hjá mér!“
Bettino Craxi og Claudio Martelli á Jlokksþingi PSI í Bari Jyrir tveim árum meðan allt lék í lyndi á yjirborðinu.
skrefum þannig að viðurkennt var að
sunnan Rómar færu skipulögð
glæpasamtök með hin raunverulegu
völd. Dómarar og stjórnmálamenn
sem reyndu að hrófla við valdakerfi
mafíunnar voru umnsvifalaust settir
út í kuldann eða skotnir. Og það var
opinber staðreynd að nær útilokað
var að komast í pólitíska valdastöðu í
suðurhluta landsins nerna með að-
stoð eða samþykki mafíunnar.
Reikningsskil virtust óumtlýjanleg
og æ fleiri tóku að spyrja sig þeirrar
spurningar, hvort þetta hafi verfíð til-
gangurinn með kynslóðaskiptunum í
PSI 1978?
Reiðarslagið
Það var svo þann 17. febrúar á þessu
ári, skömmu fyrir þingkosningamar,
sem blaðran sprakk í Mílanó.
Mflanó hefur verið burðarásinn í
„ítalska efnahagsundrinu" og haft á
sér ímynd hins „heiðarlega" og raun-
sæja kapílalisma. Borgin var jafn-
framt höfuðvígi ítalskra sósíalista og
Bettinos Craxi sérstaklega. í þessu
tilliti var Mflanó andstæða Napolí í
augum ítala: árangursríkur og „heið-
arlegur" markaðskapítalismi norð-
ursins andstætt spilltu greiðasölu-
kerfi kristilega demókrataflokksins á
Suður-ltalíu. (Það er opinberlega
viðurkennt að um 300.000 falskir
„öryrkjar" séu á örorkubótum á S-
Italíu, svo dærni sé tekið.)
Því kom það eins og reiðarslag,
þegar framkvæmdastjóri Sósíalista-
flokksins í Mílanó, Mario Chiesa,
var tekinn fastur þann 17. febrúar
síðastliðinn, þar sem hann var stað-
inn að verki við að innheimta háa
mútugreiðslu af verktaka. Rann-
sóknardómarinn sem fyrirskipaði
handtökuna heitir Antonio di Pietro,
og hann áttaði sig fljótt á því að mál
Chiesa var aðeins upphafið að miklu
stærra máli. A næstu mánuðum voru
fleiri tugir háttsettra stjómmála-
manna, embættismanna og atvinnu-
rekenda teknir fastir í Mílanó og ná-
grenni, og smám saman var flett ofan
af spillingarkerfi sem á sér vart sam-
jöfnuð á Vesturlöndum: nánast allar
opinberar framkvæmdir í þessu höf-
uðvígi hins „heiðarlega" markaðs-
hagkerfis voru seldar undir borðið til
verktaka af stjörnmálagæðingum
fyrir háar fúlgur, sem námu oftast 5-
10% af verksamningi. Mútufénu var
einkum skipt á milli tveggja flokka,
Sósíalista og Kristilegra, en í sumum
tilfellum var um hlutfallsskiptingu
að ræða á milli flestra eða allra
stjómmálaflokka í borginni. Þannig
lentu nær allir stjórnmálaflokkar í
súpunni, þótt meginábyrgðin væri
augsýnilega hjá tveim flokkum. Það
var orðið daglegt brauð að sjá nán-
ustu samstarfsmenn þeirra Bettinos
Craxis formanns Sósíalistaflokksins,
og Arnaldos Forlanis formanns
Kristilega llokksins, á sjónvarps-
skjánutn, þar sem þeir voru leiddir í
handjárnunr í San Vittore-fangelsið í
Mflanó. Og borgin fékk nýtt nafn
meðal almennings: Tangentopoli eða
mútuborg. Og di Pietro dómari varð
hetja í augum þjóðarinnar, og tiltekt
hans hlaut nafnið „Mani puliti":
hreinar hendur. Það var orðið svo
heitt undir leiðtoga Sósíalistaflokks-
ins, að þegar stjómarkreppan skall á
á vordögum var hann ekki lengur
frambærilegur sem forsætisráðherra.
Það var með mikilli beiskju og trega
sem Craxi útnefndi Giulio Amato
sem forsætisráðherraefni flokksins
við stjórnarmyndun í vor, en upp frá
því tók ekki betra við.
„Djöfullegt andrúmsloft“
Þegar fyrsti framámaðurinn í
Sósíalistaflokknum hafði framið
sjálfsmorð vegna dómsrannsókna á
mútugreiðslunum þann 17. júní síð-
astliðinn, gat Craxi ekki lengur dulið
bræði sfna og réðst meðal annars
gegn dómaranum, Antonio di Pietro.
Skrifaði hann leiðaragreinar í
flokksmálgagn sósíalista, Avanti!,
þar sem fullyrt var að ólöglega væri
staðið að dómsrannsókninni. Og síð-
ast í ágústmánuði skrifaði hann þrjá
nafnlausa leiðara í flokksmálgagnið
í röð, þar sem fullyrt var að dómar-
inn Di Pietro væri ekki sú hetja sem
af væri látið, og að leiðarahöfundur
hefði upplýsingar urn persónulega
hagi hans sem samrýmdust ekki
starfi hans sem dómara.
Þessar aðdróttanir vöktu furðu og
hneykslan meðal almennings og
margra flokkslélaga í PSI. Skömmu
síðar framdi enn einn háttsettur
þingmaður í stjórn PSI, Sergio Mar-
oni, sjálfsmorð eftir að hafa fengið
dómskvaðningu frá Di Pietro dóm-
ara. Fyrir sjálfsmorðið skrifaði hann
forseta ítalska þingsins bréf, þar sem
hann játaði þau mistök sín að hafa
tekið við mútufé fyrir flokkinn, en
neitaði að hafa tekið nokkra líru til
eigin þarfa. Hann sagðist ekki una
því að vera þjófkenndur og kastað út
í myrkur af flokksfélögum sínum
eftir að hafa þjónað flokknum í 17 ár.
Sjálfsmorð Maronis var það fjórða í
röðinni á fáum mánuðum meðal
háttsettra stjórnmálamanna vegna
mútumálsins. Tveir háttsettir menn
úr Kristilega demókrataflokknum
höfðu einnig framið sjálfsmorð. Þeg-
ar Bettino Craxi stóð yfir líkbörum
þessa flokksbróður síns var hann fá-
máll og sagði aðeins: „Þeir hafa
skapað djöfullegt andrúmsloft". Og
allir vissu að „þeir“ voru dómaramir,
en ekki hinir seku.
Foringinn einangrast
Það var svo um miðjan september
sem mælirinn varð fullur. Claudio
Martelli, sem gegndi nú embætti
dómsmálaráðherra, komst ekki hjá
því að taka afstöðu til ásakana Crax-
is á hendur di Pietro dómara. Af-
staða hans birtist í sprengjuviðtali í
vikublaðinu Panorama 13. septem-
ber síðastliðinn. Þar kastaði Martelli
stríðshanskanum að fóstra sínum,
fordæmdi leiðaraskrifin og sagði það
hlutverk flokksleiðtoga að finna
lausnir á vandamálum en ekki að
vera sjálfir vandamál. Martelli sagði
að ágreiningsefni hans og leiðtogns
væru einkum af þrennum toga: þau
vörðuðu pólitískt siðferði, kosninga-
löggjöfina og samstarfið á vinstri
væng stjórnmálanna. Martelli sagði
siðferðiságreininginn vera að öðrum
þræði spurningu um kynslóðabil:
hann hugsaði öðruvísi en Craxi.
Hann sagðist vilja breyta kosninga-
kerfinu í einmenningskjördæmi
þannig að hægt væri að kjósa á milli
tveggja valkosta: hægri eða vinstri.
Og hann sagðist vilja slíta samstarfi
við Kristilega flokkinn og skapa
breiðfylkingu frjálslyndra og vinstri-
manna. Með þessu vildi hann jafn-
fraint einfalda valdakerfi flokkanna
og uppræta þá spillingu sem skapast
hefur af „eignamámi" þeirra á rikis-
valdinu.
Þetta var einhver niesta sprenging
sem gerst hafði í ítölskum stjómmál-
um um langan tíma. Sósíalistaflokk-
urinn talaði ekki lengur einum rórni
og klofningur virtist yfirvofandi.
Craxi var fáorður um svik erfða-
prinsins, en eiginkona hans, frú Anna
Craxi, brást við með fleygum orðum:
„Hvflíkur svikari! Hann vareini heim-
ilisvinurinn sem gat gengið beint í ís-
skápinn í eldhúsinu hjá mér!“
Kjósendur fella dóm
En Craxi gat ekki flúið staðreynd-
irnar: það vom borgarstjórnarkosn-
ingar í nokkrum borgum Ítalíu 28.
september síðastliðinn, þar á meðal í
Mantóvu, mikilvægri borg sem er
skammt frá Mílanó. Þar tapaði
flokkur hans um helmingi fylgis síns
frá því fyrir 2 árum og fékk aðeins
7,2%. Kristilegir demókratar töpuðu
einnig allt að helmingi fylgis síns,
svo að flokksformaður þeirra, Arn-
aldo Forlani, ákvað að segja af sér.
En Lega Nord, flokkur tækifæris-
sinnaðra aðskilnaðarsinna og smá-
borgaralegra þjóðernissinna, þre-
faldaði fylgi sitt í þessari kosningu
og varð stærsti flokkurinn með nærri
40% atkvæða. Lýðræðissinnaðir
vinstrisinnar (fyrmm PCI) hlutu
17,9% og Endurreisti kommúnista-
flokkurinn (klofningshópur úr PCI/
PDS) 6%, sem þýddi samanlagt
nærri þriðjungstap frá fylgi PCI fyrir
2 árum. Það gat enginn mótmælt því
lengur að flokkakerfið á Ítalíu var í
upplausn, og skýringin lá ekki síst í
því spillta andrúmslofti sem upparn-
ir í flokki Craxis höfðu skapað á síð-
asta áratug.
Leyst frá skjóðunni
Craxi leysti frá skjóðunni í viðtali
við fiokkstímaritið Mondo Operaio
þann 21. október síðastliðinn. Þar
fullyrti hann að mútukerfið væri
regla í ítalska stjómkerfinu, og að
greiðslurnar næmu um 4.000 millj-
örðum líra á ári (180 milljörðum ísl.
kr.!). Um fjórðungur þess, eða 1000
milljarðar (45 milljarðar ísl. kr.),
rynnu til reksturs stjórnmálaflokk-
anna, en afgangurinn (135 milljarðar
ísl. kr!) færi beint í vasa unt 80.000
spilltra stjómmálamanna úr öllum
flokkuin. Allar þessar greiðslur fara
framhjá skattakerfinu og leggjast of-
an á kostnað við opinberar fram-
kvæmdir. Þær skýra því halla rikis-
sjóðs að hluta til, og hvernig stjórn-
málamennirnir sem hagsmunastétt
hafa haft persónulegan hag af því að
hafa ríkisútgjöldin sem mest.
Til viðbótar þessu greiðir ítalska
rikið opinberlega 140 milljarða (um
135 milljónir ísl. kr.) til reksturs
stjómmálaflokkanna. Craxi sagði að
Sósíalistaflokkurinn væri aðeins lít-
ill hluti af þessu dæmi, en hann hefði
gert mistök í að ráða vanhæfa menn
til ábyrgðarstarfa. Hins vegar sagði
hann það alvarlegt að ásaka flokka-
kerfið, því ef menn ætluðu að ganga
framhjá því, þá væri lýðræðið í
hættu. Og hann fullyrti enn að ólög-
mætum aðferðum væri beitt við
dómsrannsókn di Pietros dómara.
Hann játaði að endurnýjunar væri
þörf í flokknum en staðhæfði jafn-
framt að það væri á einskis manns
færi nema hans sjálfs að leiða þá
endurnýjun. „Það eru engir hæfir
menn meðal yngri manna í flokkn-
um, ég þekki mínar pútur," sagði
hann við blaðamann.
Blásið til orrustu
Það fór ekki hjá því að blásið yrði
til orrustu. Ögranimar gengu á víxl,
og allir litu til dómsmálaráðherrans,
Claudios Martellis. Uppgjörið varð á
landsfundi fiokksins um síðustu
mánaðamót. Háværar raddir voru
uppi um að einasta von fiokksins
væri endurnýjun flokksforystunnar á
sem flestum vígstöðum. Þótt Craxi
játaði að endurnýjunar væri þörf, þá
gekk ræða hans í þinginu í raun út á
að verja ríkjandi kerfi, óbreytt ástand
og sjálfan sig sem bjargvætt fiokks-
ins. Hann vildi óbreytta kosninga-
skipan og áframhaldandi bandalag
við Kristilega demókrata.
Martelli túlkaði ræðu þessa sem
dauðadóm yfir fiokknunt og sagði að
Craxi neitaði að horfast í augu við
raunveruleikann. Amato forsætisráð-
herra tók ekki afstöðu í hatrammri
deilu Craxis og Martellis en hélt at-
hyglisverða ræðu þar sem hann sagði
að lýðræðið á Italíu væri nú í hættu,
og meginorsök þess að svo væri
koinið væri spilling stjórnmála-
mannanna. Craxi neitaði að segja af
sér og reyndi að koma í veg fyrir að
greidd yrðu atkvæði á milli stríðandi
fylkinga á þinginu.
Martelli gat hins vegar knúið fram
atkvæðagreiðslu um róttækar breyt-
ingartillögur sínar á kosningalögum.
Niðurstaðan varð sú að meðal um
500 þingfulltrúa (sem margir hverjir
eru aldir upp í mútugreiðslukerfinu)
voru 63% fylgjandi tillögu Craxis
um óbreytt ástand, en 33% studdu
umbótatillögur Martellis og 4%
málamiðlunartillögu. Endumýjun
flokksforystunnar var frestað til
fiokksþingsins f apríl á næsta ári, en
landsfundurinn markar tímamót, því
flokkurinn talar ekki lengur einum
rómi og ljóst er að Martelli nýtur
mun meiri stuðnings utan innsta
hrings valdamanna í flokknum. En
nýjustu kannanir á fylgi flokkanna
segja að PSI hafi nú um 6% kjörfylgi
á Norður- og Mið-Ítalíu og hafi tap-
að meira en helmingi fyrra fylgis.
Flokkur aðskilnaðarsinna, Lega
Nord, er hins vegar orðinn stærsti
llokkurinn á N-Italíu með 28,6%
fylgi. Valdið reynist fallvalt, flokka-
kerfið er í upplausn og konungdóm-
ur Bettinos Craxis í Tangentopoli er
bersýnilega senn á enda.
Olafur Gíslason
Teikning úr dagblaðinu Corriere della sera: „Hver hefur stolið eldi-
viðnum?“ segir Claudio Martelli þar sem hann ber eld að bálkesti leið-
togans. En Craxi hafði spurt félaga sína á Jlokksstjórnarfundi hvort það
vœri vilji þeirra að setja sig á nornabálið og fœra Lýðrœðislega vinstri-
flokknum höfuð sitt á silfurfati.