Vikublaðið - 17.12.1992, Qupperneq 12

12
VIKUBLAÐIÐ
Fimmtudagur 17. desember 1992
Fríðrik Erlingsson: Togstreita listar og markaðslögmála
getur veríð skapandi.
Sigrún Eldjárit: Ég á bara svona strigaskó!
Silja Aðalsteinsdóttir: íslenskar myndabœkur fyrir börn eru
fjársjóður.
BOKMENNTIR
EFTIR KRISTJAN JOHANN JONSSON
Segjum bömunum sögu
Bömin eru viðamikill
og mikilvægur hlutí af lífí okkar.
Ég fór á kaffihúsið Tíu dropa og hitti þar Silju Aðalsteinsdóttur,
sem er einn helsti sérfræðingur þjóðarinnar í barnabókmenntum og
hefur útbúið sögubók til að lesa allt árið, Sigrúnu Eldjárn, sem um
þessar mundir sendir frá sér sína elleftu barnabók og er þá ekki tal-
inn sá aragrúi bóka sem hún hefur myndskreytt, og Friðrik Erlings-
son, sem á síðast liðnu vori vann til verðlauna fyrir meistaraverkið
Benjamín dúfu.
Til þess að þau stæðu ekki strax
upp og þyrftu að fara að gera eitt-
hvað annað byrjaði ég á einfaldri
spurningu sem mér datt í hug að þau
gætu haft gaman af að svara:
Hvað er sérstakt við
barnabækur?
- Hvers vegna talar fólk alltaf
um barnabókmenntir sem sér-
stakan flokk. Eiga þær einhvern
tilverurétt sem slíkar?
Silja: Það er upplagt að hann
Friðrik svari þessu. Það er svo stutt
síðan þú fórst að skrifa Friðrik.
Hvers vegna gerðirðu það?
Friðrik: Jæja þá, allt í lagi. Það er
eiginlega svolítið flókið að svara
þessu. Auðvitað eiga barnabók-
menntir tilverurétt en það er annað
mál hvernig litið er á bama- og ungl-
ingabókmenntir hinum megin frá.
Þær eru að öðru jöfnu settar skör
lægra og það er kannski höfundun-
um sjálfum að kenna. Þeir hafa vilj-
að lenda í predikunarstellingum og
tala niður fyrir sig. Hafa verið að
„ala upp“ sem er auðvitað mjög
rangt í þessu samhengi.
- I Benjamín dúfu fjallarðu um
baráttuna milli góðs og ills, dauð-
ann, vináttuna og samfélagið svo
nokkuð sé nefnt. Hvað gerir bók-
ina þína að barnabók?
Friðrik: Þegar ég var að skrifa
Benjamín dúfu þá leit ég fyrst og
fremst svo á að ég væri að skrifa
skáldverk. Fyrir mér er þetta einunp-
is bamabók í markaðslegu tilliti. Eg
sendi þetta handrit inn í bamabóka-
samkeppni og það þýðir að hún er
markaðssett sem barna- og unglinga-
bók. I mínum augum er þetta tvöfalt
í roðinu. Það er einungis markaðsleg
nauðsyn að bækur séu skilgreindar
fyrir hópinn sem á að kaupa þær.
Ekki teygja lopann
Silja: Ég held það skipti kannski
mestu máli að lopinn sé ekki teygður
í textum fyrir börn. I þeini þarf að
draga allar myndir nákvæmlega upp.
Til dæmis má ekki mgla með hverfið
sem börnin búa í eða sagan gerist í.
Böm eru ofsalega næm fyrir þess
háttar. Höfundarnir nenna hins vegar
oft ekki að sjá vel fyrir sér og lýsa
því sem þeir sjá. Börn fyrirgefa hins
vegar minna af bulli og teygðum
lopa en aðrir lesendur. Þess vegna
þarf betri stílista til þess að skrifa
fyrir börn.
Sigrún: Ef þeim leiðist þá fær
bókin ekki fleiri tækifæri og ekki
höfundurinn heldur.
- Þegar þú myndskreytir barna-
bækur Sigrún, eru oft rauðir
strigaskór inni í myndinni og ég
hef orðið var við að börn hafa
gaman af þessu, núna síðast á
kindinni sem var heimsk og ringl-
uð í bókinni Heimsk ringla. Beit-
irðu mörgum svona brögðum þeg-
ar þú ert að myndskreyta barna-
bækur.
Sigrún: Ég á bara svona striga-
skó! Allt mitt fólk gengur í svona
strigaskóm.
Silja: Þeir em búnir að fylgja þér
mjög lengi.
Sigrún: Þeir koma bara ósjálfrátt.
En ég hef tekið eftir því að krakkar
taka mjög vel eftir þessum skóm og
öðrum smáatriðum af því tagi.
Friðrik: Þegar böm eru annars
vegar þá er sennilega ekkert eins
þakklátt og sú vinna sem er lögð í
hugsun og handverk. Ég man eftir
því hvernig ég gat legið yfir mynd-
um og velt þeim fyrir mér og fundið í
þeim einhverja samsvörun. Það var
mikilvæg uppspretta.
Sigrún: Svo man maður eftir
þessum myndum alla ævi.
Silja: Þær verða mikilvægur þátt-
ur í heimsmynd manns þessar mynd-
ir sem maður skoðaði sem krakki.
Taktu til dæmis Nonnabækurnar
gömlu. I þeim eru danskar myndir
sem eru komnar í annað samhengi í
huga manns en mér finnst þær enn
svo fallegar.
Peningar
- Ert þú ekki teiknari Friðrik?
Friðrik: Jú, ég fékkst við það. Ég
var auglýsingateiknari en er hættur
því.
- Er ekki mikið meira upp úr
því að hafa að vera auglýsinga-
teiknari en rithöfundur?
Friðrik: Það er tvennt ólíkt. En
svo hætta peningarnir að skipta máli.
Maður verður ríkari og ríkari og
hvað þarf maður annað en vatn og
brauð ef út í það er farið? Eigum við
Islendingar ekki besta vatn í heimi?
- Hvernig er þetta í alvöru,
ertu auglýsingateiknari á daginn
en skáld á nóttunni?
Friðrik: Ég hætti að teikna
auglýsingar vorið ’91 og fór heim að
skrifa. Hafði auðvitað verið að dunda í
því nokkuð lengi en þá varð þetta
markvisst. Um haustið lauk ég við
handritið að Benjamín dúfu, sendi það
inn í þessa samkeppni að gamni mínu
til að sjá hvað myndi gerast.
Myndskreytingar
Silja: Segðu mér Sigrún, dettur
þér aldrei í hug þegar þú ert að
myndskreyta ljóðin hans bróður þíns
að sum þeirra megi ekki ntynd-
skreyta?
Sigrún: Nei. Mér finnst svo gam-
an að myndskreyta þessi ljóð að ég
gleypi við hverju sem hann kemur
með. En auðvitað er þetta eilífðar-
spurning. Sumir segja að ekki megi
skemma fyrir lesendum með því að
myndskreyta ljóð og sögur. Það er
kannski nokkuð til í því.
Friðrik: Ég held að á þessum tím-
um, einmitt hér og nú, hljóti að vera
af hinu góða að myndskreyta ljóð
sem eru ætluð börnum. Við erum
komin með heila kynslóð sem er alin
upp við myndmál frá blautu barns-
beini. Ég held að myndskreytingar
séu bráðnauðsynlegt hjálpartæki til
að leiða þau inn í textann.
- En er þá verið að gera börnin
háð myndskreytingum sem falla
að textanum eins og flís að rassi.
Ég er að hugsa um það sem Silja
sagði um að börn fyrirgæfu ekki
misvísanir. Er það eitthvert lög-
mál að allt þurfi að passa saman?
Sigrún: Ef á annað borð er mynd
með texta þá verður að vera sam-
ræmi.
Friðrik: Það verður að fara alla
leið eða sleppa myndum.
Sigrún: Þá fær ímyndunaraflið
einfaldlega að ráða.
Silja: En að hve miklu marki
mega myndir vera sjálfstæðar?
Sigrún: Þær mega ekki vera í
ósamræmi við texlann. Hins vegar
mega þær alveg bæta einhverju við.
Myndirnar fá að nokkru leyti sjálf-
stætt líf á því að eitthvað gerist ein-
ungis þar. Það er mjög vinsælt hjá
börnum ef lítil saga gerist eingöngu
á myndunum.
Friðrik: Það má með öðrum orð-
um ekkert vanta og ekkert vera öðru
vísi en á helst að vera aðeins meira.
Hvernig bækur?
- Þegar við byrjuðum á þessu
vorum við að tala um það hvers
konar bækur væru barnabækur.
Mótast það ekki af því hvað við
höldum að börn séu?
Friðrik: Ég held að mikið sé til í
því.
Silja: En það eru til barnabækur
af öllu tagi.
Sigrún: Börn eru það náttúrlega
líka.
Friðrik: Það er frekar stutt síðan
unglingabækur voru allar meira og
minna í sömu kategóríunni. Það voru
svona fitl-bækur. Sjáðu sæta naflann
minn og allt það. Þetta voru margar
bækur og allar eins og ætlaðar „hóp“
sem var skilgreindur sem svona „fitl-
hópur“.
Silja: En þetta var bara tíska! Með
þessum bókum komu alltaf aðrar
sem voru öðru vísi og gerðu aðrar
kröfur til unglinganna. Tískubæk-
urnar urðu alltaf vinsælar fyrir jólin
og voru mikið keyptar. En þó að
tískubækur séu oft einfeldningslegar
þá hafa þær gefið krökkunum mikil-
vægan umræðugrundvöll. Þess
vegna var hægt að syngja eins og
Bjartmar: „Hún var fimmtán ára á
föstu/ sextán ára í sambúð/ og sautj-
án ára fríkaði hún út./ Hún var átján
ára lamin/ nítján ára skilin/ tvítug
bæld og komin f hnút/ - já rómantík-
in Eðvarð, - rómantíkin getur verið
sjúk.
Ég held ekki að þessar bækur hafi
gert ógagn. Svo var líka hægt að
þroskast frá þeim og fá á þeim andúð
og viðbjóð þegar menn höfðu aldur
til þess.
Nú eru hins vegar mjög fáar ungl-
ingabækur á markaðnum. Mér telst
til samkvæmt bókaskrá að út hafi