Morgunblaðið - 08.04.2005, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GRUNDVALLARATRIÐI Í HÖFN
– EN LITLAR BREYTINGAR
Tillögur nefndar menntamálaráð-herra um fjölmiðla, sem lagðarvoru fram í gær, eru að einu
leyti sögulegar. Þær fela í sér þver-
pólitíska samstöðu um það grundvall-
aratriði, að nauðsynlegt sé í lýðræð-
isþjóðfélagi að setja lög um eignarhald
á fjölmiðlum.
Þetta er áfangi, sem ber að fagna,
því að í hinum heitu deilum um fjöl-
miðlafrumvarp ríkisstjórnarinnar,
sem lagt var fram í fyrrasumar, bar
talsvert á því sjónarmiði í málflutningi
fulltrúa stjórnarandstöðunnar, eink-
um Samfylkingarinnar, að það þyrfti
bara engin lög um eignarhald á fjöl-
miðlum. Nú hefur varaformaður
flokksins, Ingibjörg Sólrún Gísladótt-
ir, hins vegar viðurkennt þetta grund-
vallarsjónarmið ásamt öðrum nefndar-
mönnum.
Niðurstaðan er engu að síður aug-
ljóslega málamiðlun, sem hefur lítið
bit. Hún mun til að mynda litlu eða
engu breyta um þá stöðu, sem nú er
uppi, að fyrirtæki sem hefur yfir-
burðastöðu á markaði fyrir daglegar
nauðsynjar þjóðarinnar og mikil ítök í
ýmsum öðrum atvinnugreinum, ræður
einnig þremur af fjórum einkareknum
fréttastofum í landinu. Þessi staða var
auðvitað grundvallarforsendan fyrir
því að í fyrrasumar taldi ríkisstjórnin
sig knúna til að beita sér fyrir löggjöf
um eignarhald á fjölmiðlum.
Engu að síður verður að gera ráð
fyrir að á Alþingi verði í haust sam-
þykkt lög, sem takmarki eignarhald á
fjölmiðlum með þeim hætti, sem
nefndin leggur til. Þá er orðinn til
grundvöllur, sem síðan má byggja á
eftir því sem þjóðinni blöskrar meir
samþjöppun valda og áhrifa fárra aðila
á íslenzkum fjölmiðlamarkaði.
Ýmsar aðrar tillögur nefndarinnar
eru til bóta, t.d. um aðgang smærri
efnisveitna að dreifikerfum stórra fyr-
irtækja og aðgangur fyrirtækja, sem
dreifa efni ljósvakamiðla, að efni frá
stórum efnisveitum, t.d. sjónvarps-
stöðvunum. Þannig eru hagsmunir
neytenda bezt tryggðir, eins og Morg-
unblaðið hefur áður bent á.
Sömuleiðis er jákvætt, eins og
nefndin leggur til, að setja reglur um
gegnsæi eignarhalds á fjölmiðlum.
Það ástand, sem hér ríkti um skeið, að
enginn vissi hver ætti útbreidda fjöl-
miðla, er auðvitað fráleitt.
Nefndin tekur upp tillögu um að
settar verði reglur um sjálfstæði rit-
stjórna. Slíkt er góðra gjalda vert, en
engu að síður er vandséð hvernig slík-
ar reglur eigi að standast í fram-
kvæmd og í skýrslu nefndarinnar er
slíkt í raun ekki útskýrt. Morgunblað-
ið hefur áður bent á að ritstjórnarlegt
sjálfstæði snýst fyrst og fremst um af-
stöðu eigenda fjölmiðla til slíks frelsis.
Lög byggð á tillögum fjölmiðla-
nefndarinnar munu ekki valda stór-
felldum breytingum á fjölmiðlaum-
hverfinu á Íslandi. Það er hins vegar
jákvætt að í starfi nefndarinnar skuli
hafa verið stigið skref í þá átt að tak-
marka völd stórra viðskiptasam-
steypna á fjölmiðlamarkaðnum, án
þeirrar móðursýki og æsinga, sem ein-
kenndi umræður um fjölmiðlafrum-
varpið síðastliðið sumar. Vonandi gef-
ur það góðar vonir um að Alþingi geti í
framtíðinni sinnt óáreitt því hlutverki
sínu að tryggja fjölbreytni í fjölmiðl-
um og festa lýðræðið þannig í sessi.
ÖNNUR MYND
Niðurstöður skoðanakönnunar semIMG Gallup gerði nýlega fyrir
iðnaðarráðuneytið varpa fram talsvert
ólíkri mynd en þeirri, sem yfirleitt er
dregin upp af viðhorfi íbúa á lands-
byggðinni til uppbyggingar stóriðju í
viðkomandi heimabyggð.
Uppi hafa verið háværar raddir um
að álver verði reist á Norðurlandi þeg-
ar yfirstandandi stóriðjuframkvæmd-
um á Austurlandi verði lokið. Gjarnan
er gefið í skyn að það sé einlægur og
sameiginlegur vilji heimamanna að
ráðist sé í stóriðjuframkvæmdir, að
þeir álíti stóriðju helstu vonina í at-
vinnumálum á svæðinu og jafnvel for-
sendu áframhaldandi byggðar. En
samkvæmt könnun IMG Gallup, sem
gerð var meðal íbúa í þremur byggð-
arlögum á Norðurlandi, virðist því fara
fjarri að samstaða ríki meðal Norð-
lendinga um að stóriðja sé lausnin.
Niðurstöðurnar voru á þá leið að
rétt rúmlega helmingur íbúa Akureyr-
ar og Eyjafjarðar kvaðst hlynntur því
að álver yrði reist í nágrenni bæjarins,
eða 51,6%. Rúmlega þriðjungur þeirra,
eða 35,3%, kvaðst hins vegar andvígur
slíkum hugmyndum og 13,2% tóku ekki
afstöðu. Stuðningur við stóriðjufram-
kvæmdir reyndist mestur meðal Þing-
eyinga, en 66% þeirra lýstu sig fylgj-
andi byggingu álvers við Húsavík og
21,9% voru því mótfallin. Talsvert
minni áhugi á stóriðju kom fram hjá
Skagfirðingum, en aðeins 37,2% þeirra
kváðust jákvæð eða mjög jákvæð
gagnvart byggingu álvers á Skaga-
fjarðarsvæðinu og 45,7% voru því and-
víg eða mjög andvíg. 65,7% Eyfirðinga,
53,8% Skagfirðinga og 54% Húsvík-
inga reyndust hlynnt því að álver risi í
öðru byggðarlagi á Norðurlandi en
þeirra heimabyggð.
Þessar niðurstöður hljóta að vekja
helstu formælendur stóriðjufram-
kvæmda til umhugsunar. Ljóst virðist
að stór hluti Norðlendinga líti frekar
til annarra kosta en stóriðju hvað varð-
ar uppbyggingu og þróun atvinnulífs í
landsfjórðungnum. Enda liggur fyrir
að stóriðja skapar fremur einhæf störf
og raunar til þessa nær eingöngu fyrir
annað kynið, þótt hjá Reyðaráli séu nú
uppi metnaðarfull áform um jafnt
kynjahlutfall í störfum hjá nýju álveri.
Margir hafa áhyggjur af að hin nýju
störf vegi ekki upp á móti þeim miklu
og oft óendurkræfu umhverfisáhrifum
sem stóriðjan og tilheyrandi ráðstaf-
anir til raforkuöflunar óneitanlega
valda. Þá benda talsmenn annarra at-
vinnugreina á hættuna á neikvæðum
áhrifum stóriðju og virkjana á upp-
byggingu annarra atvinnugreina á við-
komandi svæði, ekki síst ferðaþjón-
ustu.
Niðurstöður þeirra kannana, sem
gerðar hafa verið fyrir iðnaðarráðu-
neytið, benda því ekki til neinnar sam-
stöðu á Norðurlandi um stóriðjufram-
kvæmdir. Niðurstöðurnar hljóta
raunar að vera hvatning þeim sem vilja
kanna vandlega aðra atvinnukosti, sem
væru meira í takt við nýja tíma upplýs-
ingasamfélags og hátækniiðnaðar.
Þ
að hefur náðst pólitísk
sátt um að tryggja
aukna fjölbreytni og
fjölræði á íslenskum
fjölmiðlamarkaði,“ sagði
Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir mennta-
málaráðherra er hún
kynnti á fréttamannafundi í gær skýrslu og
tillögur nefndar um íslenska fjölmiðla. Auk
ráðherra gerðu fulltrúar í nefndinni grein
fyrir niðurstöðunum.
Menntamálaráðherra sagði nefndina
leggja fram raunhæfar tillögur sem sköp-
uðu heildstæðan ramma um íslenskt fjöl-
miðlaumhverfi þar sem tekið væri á öllum
þeim þáttum sem máli skiptu. „Ég get
heilshugar tekið undir með nefnd-
armönnum, að tillögurnar sem eru settar
þarna fram eru nauðsynlegar til að tryggja
fjölbreytni á markaðinum. Þær tryggja í
öðru lagi gott val neytenda og í þriðja lagi
tryggja þær gegnsæi og betri upplýs-
ingar,“ sagði Þorgerður. Fram kom í máli
ráðherra að hún hefur óskað eftir að
skýrslan verði rædd á Alþingi á mánudag-
inn. Sagðist hún vona að almenn og mál-
efnaleg umræða færi nú fram um efni
skýrslunnar og sagðist Þorgerður því næst
ætla að leggja fram frumvarp á haustþingi
sem muni byggja eingöngu á tillögum
nefndarinnar. „Svo ég tali fyrir mitt leyti er
lykilorðið hér sáttagjörð og ef við ætlum að
fara að hrófla mikið við niðurstöðum þess-
arar nefndar, þessarar sögulegu sáttar, þá
verður kannski ekki mikið um sáttina,“
sagði hún.
Tveggja ára aðlögunartími
Í tillögum nefndarinnar er gert ráð fyrir
því að fjölmiðlar fái tveggja ára aðlög-
unartíma að nýjum reglum frá gildistöku
væntanlegra laga.
Karl Axelsson, hæstaréttarlögmaður og
formaður nefndarinnar, tók undir með ráð-
herra að um sögulega sáttargjörð væri að
ræða. Nefndin skilaði hér sameiginlegri
niðurstöðu um álitamál, sem miklar póli-
tískar deilur hefðu staðið um. Sagði hann
að nefndin hefði haldið 22 fundi og kallað
eftir áliti sérfræðinga og fjölmarga hags-
munaaðila. Er skýrsla fjölmiðlanefnd-
arinnar á þriðja hundrað blaðsíður að
stærð.
Í nefndinni sátu auk Karls, Kristinn
Hallgrímsson hrl., Hanna Birna Kristjáns-
dóttir, Sjálfstæðisflokki, Pétur Gunn-
arsson, Framsóknarflokki, Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir, Samfylkingu, Kolbrún
Halldórsdóttir, Vinstri hreyfingunni –
grænu framboði, og Magnús Þór Haf-
steinsson, Frjálslynda flokknum. Elfa Ýr
Gylfadóttir, fjölmiðla- og fjarskiptafræð-
ingur, var starfsmaður nefndarinnar.
Samþjöppun og fákeppni
Nefndin kemst að þeirri niðurstöðu að ís-
lenskur fjölmiðlamarkaður einkennist af
samþjöppun og fákeppni á öllum þremur
sviðum hefðbundinnar fjölmiðlunar, í dag-
blaðaútgáfu, útvarpsrekstri og sjónvarps-
staklingum sem
viðkvæma mark
miðlamarkaður
Í rökstuðningi n
hennar um að s
eignarhaldi á fj
þeirra breyting
miðlum í stafræ
ekki rétt að ban
blaða og ljósvak
prentmiðlar eru
greina sig sem
þeirra samlegð
vinnu prent- og
unarumhverfi.
verður í auknum
og myndir á ólík
möguleikar fyr
og eflast þó að h
dragist saman.
gefa prentmiðlu
í breyttu umhv
Tekið er fram a
eignarhaldi ljós
eins til fjölmiðla
breiðslu og þar
Þá telur nefndi
markanirnar ei
prentmiðlum.
Mikilvægt að
„Tillögum nefn
að draga úr hæ
þjöppun á fjölm
sér að koma sér
skoða bæri sem
verður að taka
rekstri, jafnt hvað markaðshlutdeild og
eignarhaldi viðkemur.
Í niðurstöðum skýrslunnar eru settar
fram eftirfarandi tillögur nefndarinnar í sjö
liðum sem komi samhliða til framkvæmda:
a) Að Ríkisútvarpið verði áfram öflugt al-
mannaþjónustuútvarp með áherslu á sér-
stöðu þess og skyldur sem fjölmiðils í eigu
allra landsmanna.
b) Að settar verði reglur sem tryggi
gagnsæi eignarhalds á fjölmiðlum.
c) Að reglur um leyfisveitingar til rekstrar
hljóðvarps og sjónvarps verði teknar til
endurskoðunar með það að markmiði að
aðgreina ólíka miðla.
d) Að eignarhald á fjölmiðlum, sem náð
hafa ákveðinni útbreiðslu eða hlutdeild á
markaði, verði bundið takmörkunum með
þeim hætti að aðilum verði sett hófleg tak-
mörk um heimilan eignarhluta.
e) Að settar verði reglur sem tryggi aukið
val neytenda þannig að efnisveitur fái að-
gang að ólíkum dreifiveitum og dreifiveitur
fái flutningsrétt á fjölbreyttu efni.
f) Að mótaðar verði reglur um ritstjórn-
arlegt sjálfstæði á fjölmiðlum.
g) Að stjórnsýsla á þessu sviði verði ein-
földuð þannig að málefni fjölmiðla séu sem
flest á verksviði eins og sama stjórnvalds-
ins sem starfað gæti sjálfstætt og/eða í
tengslum við núverandi Póst- og fjar-
skiptastofnun.
Í skýrslunni segir að við mat á þeim skil-
yrðum, sem sett kunni að verða fyrir eign-
arhaldi á fjölmiðlum, verði jafnframt að
gæta að því að ekki megi ganga of hart
fram gagnvart þeim fyrirtækjum og ein-
Menntamálaráðherra og þverpólitísk nefnd kynna sa
Fjölmiðlamarka
ist af samþjöppu
Fjölmiðlanefnd mennta-
málaráðherra, skipuð
fulltrúum allra flokka,
hefur lagt fram einróma
tillögur um aðgerðir
vegna aðstæðna á fjöl-
miðlamarkaði. Leggur
nefndin m.a. til að settar
verði reglur um að eng-
inn einn aðili eða tengdir
aðilar geti átt meira en
25% hlut í fjölmiðlum,
sem náð hafa tiltekinni
útbreiðslu. Sáttagjörðin kynnt. Menntamálaráðherra og fjölmiðlanefn
P$!;#$ >#: %
4#( 1 % ' '
  6 # ' %
5' ' %Q
-%  1 % ' '
0' 4##$62 ' %
A' %
-<'$$ %
0'  =
R  
R (6 4#( (8 
16 4#( (8 
1 % '' 4#( '
58'' 4#( '
0' 0' '

'' 0'(8 
 ,' 0'(8 
12#

  
    






























,
&)
%' $ $% , .$')#
! 2 <#$  2 $ 2)# 
4# 4#
Q *  '' 0' ' $ 0# <#( %<
 2 # # #%$  % $'#
5' ' %
$ 
9 #08
-'( )
-'( )
/$ 0 
"2 
08 %
 !
"' A $
-6%< 0

 
-6%< 0

 ' 

  #
12#

  
 -*

% $
U#08
$
U%
4#
Q V'' %
!  $ -
A   '
;#$ ' %'
V'' %
.$ % "
1S8# %