Morgunblaðið - 07.08.2005, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
Eitt sinn heyrði ég söguum lítinn dreng semundraðist það hvað allirí Biblíunni voru klárirog hann ætlaði sko að
verða eins og þær kempur er hann
yrði stór. Að vísu hafði guttinn
misskilið dálítið orð prestsins, en
sá hafði verið að lesa upphafsorð
Nýja testamentisins, í Matteus-
arguðspjalli, þar sem er ritað:
„Ættartala Jesú Krists, sonar
Davíðs, sonar Abrahams. Abra-
ham gat Ísak, Ísak gat Jakob,
Jakob gat Júda og bræður hans.“
O.s.frv.
Já, þeir gátu mikið þarna í
fyrndinni.
Ekki veit ég hvort snáðinn varð
fráhverfur heilagri ritningu þegar
hann komst að hinu sanna, von-
andi ekki, því auðvitað úir og grúir
af alls kyns hetjum í þeirri góðu
bók, eins og t.a.m. Davíð konungi,
sem ungur að árum atti kappi við
risann Golíat og hafði betur, og
Salómon konungi, þeim vísa
manni, og Samsoni hinum ramma,
sem enginn réði við.
Hitt er deginum ljósara að Bibl-
ían snýst að miklu leyti um það
sem áðurnefnt guðspjall hefst á;
varla er svo blaðsíðu flett, að ekki
beri þetta á góma. Má t.d. minna á
jólaguðspjallið, þar sem greint er
frá Jósef sem hélt „frá borginni
Nasaret upp til Júdeu, til borgar
Davíðs, sem heitir Betlehem, en
hann var af ætt og kyni Davíðs“.
Þetta skipti öllu máli.
Og sjálf Ísraelsþjóðin er sam-
sett úr 12 ættkvíslum, heitandi
eftir sonum Jakobs, sonarsyni
Abrahams, en þær eru: Asser,
Benjamín, Dan, Efraím, Gað, Ís-
sakar, Júda, Leví, Manasse, Naf-
talí, Rúben, Sabúlon og Símeon.
Og svo hefur þetta áhrif á allt síð-
ar. Talan 12 verður t.a.m. ein sú
mikilvægasta í sögu þessa fólks,
og það er ástæðan fyrir því, að
Jesús valdi 12 postula; þeir áttu að
vera fulltrúar hins nýja Ísraels-
lýðs.
Ekki þarf að fjölyrða hér um
áhuga Íslendinga á þessu efni,
ættfræðinni. En hitt er þó að ein-
hverju leyti nýtt, vil ég meina, að
fólk komi saman reglulega, jafnvel
á hverju ári, til að minnast for-
feðra sinna og -mæðra. Ástæðan
fyrir þessum mikla áhuga á slíkum
ættarmótum er vafalaust að ein-
hverju leyti breytt heimsmynd,
með aukinni nálægð við framandi
lönd og þjóðir, í bland við enn
meiri hraða og öldurót en tíðkaðist
lengstum. Það er sannarlega gam-
an að ferðast og skoða veröldina,
en jafn nauðsynlegt að vita hvaðan
maður kemur, þekkja uppruna-
staðinn.
Páll Skúlason háskólarektor
komst svo að orði í ræða við braut-
skráningu 7. febrúar 1998:
Rótleysi er mesti ógnvaldur samtímans.
Það ógnar fjölskyldum og ein-
staklingum, ríki og sveitarfélögum, það
ógnar sjálfum tilgangi lífsins. Þetta eru
forn sannindi og ný: Líf okkar glatar
merkingu sinni ef okkur tekst ekki að
finna samastað í tilverunni, finna að við
eigum heima í samfélagi sem við eigum
öll þátt í að gera byggilegra fyrir börn
okkar og komandi kynslóðir. Í slíku
samfélagi ríkir sátt um grundvallargildi
og þar er samstaða um að berjast fyrir
því sem gerir mannlífið betra og þrosk-
ar mannfólkið.
Þetta er af sama meiði.
Við sem byggjum þessa eyju,
tæplega 300 þúsund einstaklingar,
eigum líffræðilegar rætur í allar
áttir – austur, vestur, norður og
suður – en líka upp, og það má
aldrei gleymast í annríki fyrr-
nefndrar leitar, eins góð og hún nú
samt er. Því „föðurland vort er á
himni og frá himni væntum vér
frelsarans, Drottins Jesú Krists,“
segir í Bréfi Páls til Filippímanna,
3. kafla, versi 20. Og við hin
kristnu eigum í raun hvarvetna að
tala og ganga fram í líkingu við og
með djörfung Jónasar spámanns,
er lenti í hvalsmaganum og var
bjargað að þremur dögum liðnum,
en skipverjar höfðu í upphafi ferð-
ar, áður en það gerðist, sagt við
hann: „Seg oss, hver er atvinna
þín og hvaðan kemur þú? Hvert er
föðurland þitt og hverrar þjóðar
ertu?“ En hann sagði við þá: „Ég
er Hebrei og dýrka Drottin, Guð
himinsins, þann er gjört hefir haf-
ið og þurrlendið.“
Þarna fer hvort tveggja saman,
ekkert er honum eðlilegra, enda
er mannskepnan ekki bara hold;
sálin er þar líka, hinn andlegi lík-
ami. Eins og tréð, sem rótfast er í
moldinni og fær þaðan næringu,
teygir jafnframt lim sitt og faðm
mót himninum.
Þess vegna ætti eiginlega að
fylgja spurningunni „Hver er ég?“
önnur svipuð, ef allt er með felldu,
eða nákvæmlega þessi: „Hvert fer
ég?“ Því svarið við hinni fyrri mun
alltaf verða dálítið klént, ef hið síð-
ara er ekki tekið með í reikning-
inn. Eða með orðum Matthíasar
Jochumssonar:
Höndin, sem þig hingað leiddi,
himins til þig aftur ber.
Og líf og dauði, upphaf og endir
jarðneskrar tilveru, er helgað og
byggt á þeirri vissu sem hvorki
fölnar né bregst. Því Jesús Krist-
ur er upprisinn og lifir.
Rætur
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Ættin og kynið voru mikilvæg í augum Forn-Hebrea,
eins og langflestra ef ekki allra þjóða. Það var grund-
vallaratriði að vita upphaf sitt. Sigurður Ægisson
veltir þeim hlutum fyrir sér í pistli dagsins, vegna sí-
aukins áhuga manna á að rækta frændgarð sinn.
HUGVEKJA
✝ Gísli Þorkelssonfæddist í Kópa-
vogi 24. mars 1951.
Hann lést í Suður-
Afríku 25. maí síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru hjónin
Þorkell J. Sigurðs-
son, f. í Ólafsvík 18.
september 1908, d.
8. febrúar 2005 og
Kristín G. Kristjáns-
dóttir, f. í Eyrar-
sveit 11. október
1908, d. 5. desember
1993. Systkini Gísla
eru: Ingibjörg, f. 1937, Sigurður
E., f. 1940, Guðríður, f. 1946 og
Þorkatla, f. 1949.
Sonur Gísla og Þuríðar Freys-
dóttur, f. 1951, er Ágúst Örn, f. 30.
september 1976.
Gísli ólst upp í Kópavogi. Hann
tók gagnfræðapróf frá Héraðs-
skólanum í Reyk-
holti og var eitt ár í
Lýðháskóla í Dan-
mörku. Hann sat
Samvinnuskólann
að Bifröst 1972-74,
og framhaldsdeild
SVS í Reykjavík, 3.
bekk, 1975-76. Gísli
starfaði víða, m.a.
við skrifstofustörf,
verkamannavinnu,
sjómennsku og á ol-
íuborpöllum í norð-
urhöfum. Árin 1978-
81 var hann í sunn-
anverðri Afríku við margvísleg
störf. Gísli átti og rak fyrirtækið
Brauðbúrið. Árið 1994 flutti hann
til Suður-Afríku. Í Afríku starfaði
hann við ýmis viðskipti, aðallega
fasteignaviðskipti.
Útför Gísla var gerð frá Frí-
kirkjunni í Hafnarfirði 28. júlí.
Sjá! Það er nótt und haustsins dauða
himni.
Þú hlustar einn við þúsund luktar dyr
á skóhljóð þitt, sem hrapar út í húmsins
hráköldu þögn og enginn framar spyr.
Við fætur þína ólgar eilífð djúpsins
ögrandi, blind, og hrunin sérhver brú.
Sjá! Þú ert einn og allt er löngu dáið,
og yfir líki heimsins vakir þú.
(Steinn Steinarr.)
Þegar ég var lítill hnoðri norður á
Húsavík var pabbi kominn hinum
megin á hnöttinn, suður til Afríku.
Fjarlægur faðir sem eflaust hefur
vakað yfir velferð minni. Á þessum
árum voru annað slagið myndir í
sjónvarpinu af einhverri óöld og
styrjöldum í Afríku, að ógleymdum
þáttunum um sjálfan Kunta Kinte.
Ég man ég fylgdist með af athygli –
ef ske kynni að pabba skyldi bregða
fyrir á skjánum. Allavega. Þarna
bjó pabbi.
Árið 1981 var pabbi kominn heim
eftir viðburðarík ár í Afríku. Ætl-
unin var að stoppa stutt, heimsækja
ættingja og vini og fara strax út aft-
ur. Það sem átti að vera stutt stopp
á Íslandi varð að rúmum áratug en
hálfur hugurinn var alltaf í svörtu
heimsálfunni. Núna kynntist ég
fyrst þessum goðsagnakennda
manni. Pabbi kom norður að heim-
sækja mig, stundum með fríðu föru-
neyti, og ég fór til hans í Reykjavík.
Ég kynntist föðurfólkinu mínu og
naut ástúðar afa og ömmu, sem var
mér mikils virði. Eftir því sem ég
varð eldri styrktist okkar samband.
Nú gat ég hlustað og meðtekið boð-
skap pabba um lífið og tilveruna.
Um það leyti sem pabbi fór aftur út,
þegar ég var 18 ára, og við gátum
skipst á heimspekilegum vangavelt-
um yfir bjórkönnu á barnum var
okkar samband orðið stórfínt.
Pabbi fór til Jóhannesarborgar í
Suður-Afríku árið 1994. „Eftir að
Mandela komst til valda,“ sagði
hann stundum, rétt eins og það
hefði sérstaklega knúið hann aftur
til baka. Núna streymdu svartir úr
strákofunum, úr sveitunum og úr
nágrannalöndunum til borgarinnar.
Svona venjulegir hvítir fóru aftur til
Hollands, Þýskalands, Bretlands
o.s.frv. eða fluttu í úthverfin með
gaddavírs- og rafmagnsgirðingum
og klikkuðum hundum. Ergo: „Best
að drífa sig aftur til Suður-Afríku.“
Svo mótsagnakennt að það hlýtur
að vera algjör snilld. Stjórnleysi,
brjálæði, upplausn. Hér var stað-
urinn. Dæmigerður pabbi.
Árið 1997 fórum við afi að heim-
sækja pabba í Suður-Afríku. Þrjár
kynslóðir í beinan karllegg. Þrír
sannkallaðir Bakkabræður í landi
blámanna. Afi svona fjörgamall og
fínn, í skyrtunni með bindið og hatt-
inn og pabbi frjálslegur í fasi að
vanda, með síðu gráu hárlokkana og
í hlýrabolnum. Og ég gat ekki ann-
að en virt þessa töffara fyrir mér í
hrifningu og undrun. Það var mjög
hlýtt á milli þeirra. Afi ennþá að
leggja syni sínum lífsreglurnar og
pabbi þvældist með gamla manninn
um alla borg, í hverfi sem enginn
hvítur maður lét sjá sig, nema
kannski íslenskir túristar.
So’sweat-o. Afi skemmti sér kon-
unglega enda aldrei of gamall fyrir
smá ævintýri. Afi fór svo heim og
ég varð eftir úti. Nú tóku við svaka-
legir tímar með þessum skemmti-
lega leiðsögumanni. „Við gengum
saman marga villigötu fram á nótt,“
svo vitnað sé til heimsbók-
menntanna. Pabbi þekkti sögu
gleymdu heimsálfunnar út og inn og
flutti marga, góða fyrirlestra. Ann-
að slagið þurftum við að ganga frá
ýmsum pappírum. Þá keyrðum við
alltaf til Boksburg (við bjuggum í
Observatory á þeim tíma) til að fá
úrlausn mála. Þegar aðskilnaðar-
stefnan var afnumin með landslög-
um ákváðu hinir últra-hægrisinnuðu
Búar í Boksburg á hreppsfundi að
aðskilnaðarstefnan væri ennþá
ríkjandi þar. Eftir smástapp urðu
þeir að beygja sig en hugsunarhátt-
urinn hafði ekki mikið breyst. Þetta
dæmi með pappírana var algjör
hystería. Pabbi leysti sín mál loks
ansi snaggaralega. Þá datt eftirlits-
manninum í hug að kíkja í vega-
bréfið mitt. Þegar hér var komið
sögu hafði ég fengið alveg minn
skammt af brjálæði og ævintýrum.
Það varð því að samkomulagi að ég
færi aftur heim. Enda mjög á huldu
hvað ég ætti að taka mér fyrir
hendur í Afríku, með útrunnið túr-
ista-vegabréf, annað en að snúast
eins og skoppararkringla í kringum
ævintýramanninn mikla.
Í Afríku átti ég frábæra tíma með
þessum ótrúlega skemmtilega
manni. Pabbi var sjálfhverfur, sjálf-
stæður í hugsun, dínamískur og
hafði marga fleiri kosti. Fyrir mig,
sem þekkti bara siðmenninguna
heima á Íslandi og hafði auk þess
vanist venjulegu fjölskyldulífi við
móðurkné, var þetta nokkuð fram-
andi reynsla. Ég var alltaf staðráð-
inn í því að fara út til hans aftur.
Það atvikaðist hins vegar svo að ég
átti ekki eftir að hitta pabba aftur í
Afríku. En þessi snilld gleymist
aldrei. Í Jóhannesarborg fékkst
pabbi við fasteignaviðskipti, keypti
íbúðir, gerði upp og seldi. Þegar ég
var í Afríku var pabbi líka farinn að
líta til norðurs. Hann vissi frá fornu
fari að það var hægt að bralla sitt-
hvað í löndunum upp af Suður-Afr-
íku.
Mér er ljóst að ég þekki ekki
helminginn af því sem hann tók sér
fyrir hendur þar. Það var erfitt að
tosa þetta upp úr honum eða þá að
ég fékk svona faðir-til-sonar-van-
illu-útgáfu af atburðum.
Á tímabili var hann að flytja inn
kaffibaunir sem hann keypti af
bændum í Zimbabwe og fullvann í
Jóhannesarborg. Ég man að í eitt
sinn þegar pabbi kom til Íslands
var kaffi mál málanna. Langar ræð-
ur um kaffi. Zimbabwe var Farma-
geddon: Staðurinn þar sem stóð hin
mikla úrslitaorrusta milli góðs og
ills, svartra frumbyggja og hvítra
bænda.
Ég veit að pabbi varð einu sinni
fyrir alvarlegri árás þar. Eitthvert
brjálæði, sem ég þekki ekki, varð til
þess að hann tók sér hlé frá kaffi-
bransanum.
Næst vissum við af honum í Ang-
óla og Sambíu við ys og bis. Kenndi
þar ýmissa grasa og víða leitað
fanga, eins og ég átti síðar eftir að
vita. Á þessu tímabili kom fyrir að
ekkert heyrðist í pabba í lengri
tíma. Eitt sinn gróf ég upp síma-
númer hjá gömlum félaga í Suður-
Afríku og bað hann um að athuga
með hann í íbúðinni í Boksburg, þar
sem síðast hafði spurst til hans.
Pabbi var ekki á svæðinu og ná-
grannar sögðu að ekkert hefði sést
til hans í nokkra mánuði. Allt í einu
gerðist það svo að einhver í fjöl-
skyldunni fékk símtal eða kort.
Ótrúlegustu menn í Afríku voru
orðnir fjölskylduvinir og sérlegir
upplýsingafulltrúar. Það var eftir-
minnilegt þegar pabbi kom síðast til
Íslands árið 2000. Þá birtist hann í
flugstöðinni, nýkominn úr frum-
skógum Afríku, allvígalegur að
vanda og ég sá að það vantaði í
hann augntönn.
Mr. Thorkelsson, I suppose!
Hvað varð um tönnina? „Sko, tönn-
in brotnaði, og ég fékk mér gervi-
tönn, sem ég geymdi í hanskahólf-
inu á jeppanum og notaði bara
þegar ég fór inn á opinberar stofn-
anir og svona. Svo vorum við þarna
í þorpinu og MPLA réðst skyndi-
lega á okkur og sprengdi jeppann.
Og við urðum bara að hlaupa.“ Ah.
Ég skil, papa.
Síðasta skiptið sem við hittumst
var í Bandaríkjunum. Yndislegir
tímar. Margar góðar stundir á sól-
pallinum hjá Kötlu. Við höfðum eins
og venjulega um margt að tala.
Hann hafði frá mörgu áhugaverðu
að segja, eins og títt er um menn
sem eru að gera óvenjulega hluti á
óvenjulegum stöðum. Þekking hans
á málefnum Afríku var mikil, enda
fréttir þaðan að jafnaði mjög yf-
irborðskenndar eða tómt rugl.
Pabbi hafði lítinn áhuga á að tala
um sjálfan sig og sitt vafstur, held-
ur hugsaði hann í stórum almennum
hugtökum og var að bræða með sér
allsherjarkenningu um gleymdu
heimsálfuna í bland við ýmislegt
sem hann ætlaði að taka sér fyrir
hendur í framtíðinni. Svakalegar
pælingar. Og ég var litli strákurinn,
lærisveinninn, sem nam sannindin
af vörum spámannsins mikla. Við
nutum lífsins saman og flökkuðum
um austurströndina. Minnismerki
Lincolns í Washington. Strawberry
Field í Central Park. Málverk Paul
Gauguin í Metropolitan-listasafninu.
Það var greinilegt að tíu ár í Afríku,
þessi hasar og streita, höfðu sett
sitt mark á hann. Hann lifði hröðu
og hættulegu lífi. Hann hafði marg-
oft verið rændur, oft ráðist á hann,
nokkrir kunningjar hans verið
myrtir og góður vinur hans horfið
sporlaust einn daginn. Pabbi hefði
aldrei getað ímyndað sér að hann
myndi deyja á svona óskáldlegan
hátt. Elsku pabbi. Minning þín er
ljós í mínu lífi.
Ágúst Örn Gíslason.
Elsku bróðir.
Ég á erfitt með að trúa því að þú
sért farinn frá okkur, sérstaklega
þar sem við áttum svo yndislegan
tíma saman í vor. Þegar við kvödd-
unst hinn 24. maí, áður en þú hélst
heim til Suður-Afríku, töluðum við
um að hafa oftar samband hvort
viðannað. Þú hafðir þá verið hjá
mér í yfir mánaðartíma, ásamt
Ágústi syni þínum. Ég er þakklát
fyrir hinar góðu stundir sem við átt-
um saman. Við töluðum um gömlu
dagana þegar við vorum að alast
upp. Við hlógum saman að því að
þegar við vorum í afmælisboðum
hjá frændsystkinum okkar eða vina-
fólki, þá gleymdir þú oft að þakka
fyrir þig. Við minntumst þess að ég
var vön að „þakka fyrir mig og
strákinn hann Gísla“. Þú varst litli
bróðir minn, rétt einu og hálfu ári
yngri en ég, svo að ég var alltaf að
gæta þín. Við vorum afar náin hvort
öðru. Jafnvel í gegnum árin, eftir að
ég fluttist utan, héldum við alltaf
sambandinu. Þú ferðaðist víða um
heiminn, en virtist vera sérstaklega
hrifinn af Afríku, sem var ástæðan
til þess að þú ákvaðst að setjast að í
Jóhannesborg fyrir um tíu árum.
GÍSLI
ÞORKELSSON