Tíminn - 04.09.1973, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriðjudagur 4. september 1973
Vinnuaðstaða fjölmiðla í Bandaríkjunum:
Sjónvarpsstöðvum hótað starfs-
leyfissviptingu og blaðamenn
í fangelsi fyrir að halda
heimildum sínum leyndum
ÁHII) l!M»2 tapaði Ivrrum varaforseti Bandarikjanna, Richard M. Nixon,
íylkisstjórakosningunum. Eftir að úrslit höföu verið tiikvnnt, hélt hann
hlaðamannalund og sagði hann vera sinn siðasta. Ilann réðist harkalega
gegn bandariskum í jölmiðlum og sagði j)á alltaf hafa veriö ósanngjarna i
sinn garð. Ilér eftir hafið þiðekki Hichard Nixon til að sparka á milli ykkar,
sagði hann við blaðamennina. ,,You vvon’t liave Richard Nixon to kick ar-
ound anv more.”
En ferill hans var ekki á enda. Ilann vann forsetakosningarnar 1%8 og
aftur l!)72 — stórglæsilega. Um tima var hann sterkari en nokkru sinni fyrr
— en biturleikinn gegn fjölmiðlum var enu sá sami. o
Nú, þegar hann hangir á siðasta hálmstráinu — vegna uppljóstrana blað-
anna — er hann ekki siöur svekktur i garð blaöanna.
RICHARD Milhous Nixon hefur
alltaf átt erfitt með að láta sér
lynda viö fjölmiðla i heimalandi
sinu. A þessu ári hefur ágreining-
urinn magnazt til mikilla muna,
og þar til Watergate og önnur
hneyksli háttsettra embættis-
manna stjórnarinnar 1 Washing-
ton fóru að ráða rikjum á frétta-
siðum dagblaða þar i landi, leið
varla sá dagur svo að ekki væri
skýrt frá nýjum ofsóknum stjórn-
arinnar á hendur blöðum og
blaðamönnum, svo ekki sé talaö
um sjónvarps- og útvarpsstöðvar.
Þaö er álit starfsmanna fjölmiöla
i Bandarikjunum, aö yfirvöld
vinni nú skipulega að þvl að
draga úr prentfrelsi i landinu og
að gera fjölmiðlana tortryggilega
I augum Bandarikjamanna.
Fjölmiðlum hefur bætzt liös-
auki nú nýverið: almenningur er
smám saman að gera sér ljóst, að
án fjölmiöla heföi aldrei veriö
flett ofan af Watergate-hneyksl-
inu, enda hlutu þeir tveir blaða-
menn Washington Post, sem hvað
mest hafa unnið að uppljóstrun
málsins, Pulitzer-verðlaunin fyr-
ir starf sitt i ár. Þannig ber heldur
litið á striöinu á milli fjölmiðla og
yfirvalda þessa dagana en á und-
an er gengið ýmsislegt, sem getur
—■ og hefur þegar — haft alvarleg-
ar afleiðingar.
Upphaf þessa máls — fyrir utan
alræmd ummæli Nixons árið 1962
— eru ræður, sem Ihalds- og aft-
urhaldssamir stjórnmálamenn,
meö Spiro Agnew, varaforseta, I
broddi fylkingar, fóru að halda
fyrir um þaö bil þremur árum. 1
þeim voru blaða- og fréttamenn
ákæröir harðlega fyrir aö vera
hlutdrægir og of frjálslyndir. I
haldssamir stjórnmálamenn —
og einna helzt háttsettir embætt-
ismenn stjórnarinnar — fengu
ekki næga „pressu” — það var
boðskapur ræðumannanna og
enginn þarf að efast um, að hvöss
gagnrýni frá varaforseta Banda-
rikjanna hefur áður fengið sam-
þykki og blessun sjálfs forsetans.
En það voru ekki eingöngu stjórn-
málamenn, sem beindu spjótum
sinum að frjálslyndum frétta-
mönnum, fhaldssamir starfs-
bræður þeirra tóku I sama streng.
Þessi gagnrýni heyrist varla nú
oröiö, og meira að segja Spiró
Agnew hefur skipt um tón. Ýmsir
töldu að fjölmiölar heföu skilið
rétt ræður gagnrýnendanna og aö
máliö væri þar meö úr sögunni
eða allavega geymt.
Það var þó ekki. Á fyrra helm-
ingi ársins 1972 varð þaö greini-
legt. Málið hafði einfaldlega tekið
á sig nýtt og alvarlegra form.
Nixonstjórnin ætlaði sér — og var
á góöri leiö með — að endurskil-
greina lagalega réttarstööu fjöl-
miölanna.
Caldwell-
(loimirimi
Nú snérist striðið um rétt blaða-
og fréttamanna til að vernda
heimildir sinar. Ákærandinn,
stjórnin I Washington, hafði fyrir-
skipað New York Times-biaða-
manninum Earl Caldwell að
mæta fyrir rétt og vitna i máli,
sem höföað haföi verið á hendur
nokkrum félögum „Svörtu pard-
usanna”, herskárri hreyfingu
bandariskra blökkumanna. Cald-
well hafði skrifað nokkrar grein-
ar, sem byggöar voru á upplýs-
ingum, er hann hafði fengið hjá
Svörtu pardusunum, gegn þvi lof-
oröi, aö láta þær upplýsingar ekki
af hendi við aðra en lesendur
blaðsins. Nú krafðist rétturinn
þess, að hann kæmi upp um heim-
ildarmenn sina. Meira að segja
blaöamanni I starfi ber skylda til
að hjálpa til við úrlausn dóms-
mála, voru helztu rök réttarins.
Caldw'ell neitaöi ekki aðeins aö
skýra frá heimildamönnum sin-
um, heldur og að koma fyrir rétt-
inn, og visaöi til fyrsta viöbætis
stjórnarskrárinnar (the first
amendment), þar sem tryggt er
prentfrelsi i landinu.
Málinu var skotið til hæstarétt-
ar og 29. júni 1972 var felldur úr-
skurður — Caldwell i óhag.
Blaðamönnum var sem sé skylt
að mæta fyrir rétti og vitna og
auk þess urðu þeir að veita leyni-
legar upplýsingar til réttarins, ef
farið var fram á það.
Það er alkunna, að Nixon hefur
á undanförnum árum skipað
hæstaréttardómara og er nú
meirihluti dómara hans skipaöur
af forsetanum. Hefur ekki svo lit-
ið strið staöið um nokkrar tilnefn-
ingar hans. Hann hefur af ásettu
ráði skipað heldur íhaldssama
dómara þar i sæti, og enginn vafi
er talinn leika á þvi, aö i þetta
skipti felldi rétturinn þann úr-
skurö, sem Nixon var þóknanleg-
ur.
Caldwell-dómurinn hefur haft
mikil áhrif. Blaðamenn, sem
fást viö svokallaða „rannsakandi
blaöamennsku” (invetigative re-
porting), hafa nú tekið til þess
ráðs að eyðileggja öll sin gögn
þegar að lokinni birtingu greina
sinna, en það hefur þó ekki komið
i veg fyrir, að að minnsta kosti
tveir blaöamenn hafa lent I fang-
elsi fyrir aö neita aö skýra frá
heimildamönnum sinum fyrir
rétti.
Frckari
takmarkanir
Nú er orðið ljóst, að stjórnin
hefur sótzt fast eftir þvi að tak-
marka enn frekar frelsi blaða og
annarra fjölmiðla. Cadewell-dóm
urinn fól i sér, að blaðamenn urðu
að mæta sjálfir fyrir rétti og
skýra frá heimildum sinum, en nú
veröa þeir einnig að afhenda rétt-
inum öll þau gögn, sem þeir
kunna aö hafa undir höndum — og
þvi er þaö, að þeir reyna að eyði-
leggja þau, eins og vikið var að
hér að framan.
1 desember sl. fyrirskipaöi
sambandsdómstóll i Washington
(með samþykki dómsmálaráöu-
neytisins) að fréttastjóri Los
Angeles Times i Washington
skyldi afhenda segulbandsspólu
með fimm klukkustunda löngu
viðtali viö mann, sem hafði undir
höndum áöur óþekktar uppiýs-
ingar um innbrotið i Watergate-
bygginguna i fyrrasumar. Viðtal-
ið hafði fréttastjórinn átt ásamt
tveimur blaðamanna sinna meö
þvi skilyrði af háifu mannsins,
sem talað var við, að það, sem
siðan yrði birt, færi fyrst i gegn-
um hans eigin hendur: hann fengi
aö lesa greinina áður. Greinin var
siöan birt i Los Angeles Times og
nafn mannsins birt með henni.
En nú fór rétturinn fram á það,
aö hann fengi alltviðtalið. Frétta-
stjórinn neitaði og var þegar
varpað i fangelsi um óákveðinn
tima, fyrir að hafa sýnt réttinum
mótþróa. Hann var þó látinn laus
svoaðsegja strax, enda var beðiö
eftir úrskurði hæstaréttar.
Yaiidamálið*
óleyst
Þetta sérstaka mál leystist þó
tiltölulega fljótt, þar sem sá, er
viðtaliöhaföi veriö átt við, féllst á
það nokkrum dögum siðar aö
rétturinn gæti fengiö allt viðtaliö.
Spurningunni um grundvallar-
atriðið hefur þó enn ekki verið
svarað. Dómarinn — sem hafði
stjórnvöld aö baki sér — krefst
þess, að allar minnisbækur og
segulbandsspólur blaðamann-
anna skuli vera gerð opinber
gögn. Fleiri svona mál eiga án efa
eftir aö verða til og telja má full-
vist, að hið fyrsta verði látið
ganga sem prófmál til hæstarétt-
ar. Reynslan af Caldwell-dómn-
um þykir benda til þess, aö úr-
skurðurinn veröi fjölmiðlum i ó-
hag.
Þrvstingur á
sjónvarpslyrirtæki
Skömmu fyrir jól tilkynnti
Hvita húsið um nýja reglugerö,
sem var túlkuð sem alvarlegasta
tilraunin til þessa til að beita
stóru sjónvarpsfyrirtækin póli-
tiskum þvingunum.
1 Bandarikjunum eru 589 sjálf-
stæöar sjónvarpsstöðvar. Þær
framleiöa hluta sins eigin efnis,
en annað kaupa þær I áskrift frá
hinum þremur stóru, CBS, NBC
og ABC Þessar 589 stöðvar þurfa
þriðja hvert ár aö sækja um end-
urnýjun á sendingaleyfi sinu til
samgöngunefndar stjórnarinnar
I Washington, FCC (Federal
Communications Commission).
Hvita húsið hefur nú tilkynnt,
að ný reglugerð hafi verið samin
og verði lögð fram sem lagafrum-
varp, og felur hún i sér, að áður
en sendingaleyfin veíöi endurnýj-
uð, þá verði sjónvarpsstöðvarnar
að hafa sýnt og sannað aö þær séu
hlutlausar í fréttaflutningi sinum
og að allar hliðar mikilvægra
mála hafi verið kynntar. Að öðr-
um kosti verði leyfið dregið til
baka og það þýðir aöeins eitt:
stöðinni yröi iokað.
Þetta er ekki aðeins bein hótun
Hvita hússins um að þagga niður i
óþægilegum röddum viös vegar
um Bandarikin, heldur og tilraun
til aö breikka bilið á milli hinna
589 sjálfstæðu sjónvarpsstöðva og
stóru stöðvanna þriggja. Þær
framleiða fréttadagskrár, þar
sem fluttar eru allar helztu fréttir
af innlendum og erlendum vett-
vangi. Stóru fyrirtækin hafa fram
til þessa verið mun þægari en litlu
stöövarnar, en nú er farið að bera
mikiö á ýmsum fréttamönnum og
fréttaskýrendum þeirra, svo sem
Walter Cronkite og John
Chancellor.
Andstæöur
Þessi nýju lög - ef þau veröa
samþykkt — koma þó einnig til
með að hafa sin áhrif á stóru
stöðvarnar. Um langan aldur
hafa veriö til vissar andstæður á
milli hinna „ihaldssömu” og var-
káru sjónvarpsstöðva úti á landi
og stóru, djörfu stöövanna I
Washington og New York. Þegar
stjórnin vill nú gera litlu „lókal”-
stöðvarnar ábyrgar fyrir efni
sinu — og jafnvel þvi efni, sem
þærkaupa frá stóru stöðvunum —
þá er það sagt vera til að þyngja
álagið á þá blaða- og fréttamenn,
sem sjá um fréttaflutning frá
Hvita húsinu. Allir — og Nixon
lika — vita að sjónvarpsfyrirtæk-
in (sem rekin eru með auglýs-
ingahagnaði einum) standa og
falla með þvi, aö dagskrár þeirra
séu sendar út yfir allt landiö og ná
þannig miklum áhorfendafjölda.
Þetta frumvarp er af mörgum
talið óskammfeilnasta tilraun
Nixons til að losa sig viö óþægi-
legá blaðamenn.
En það er langt I frá að stjórn
Nixons geti komizt upp með
svona lagað án gagnrýni utan frá.
Jafnframt þvi, sem prent- og
tjáningarfrelsi fjölmiðlanna hef-
ur verið stórlega skert, þá hefur
gagnrýnin magnazt. Meira’ að
segja blöð, sem studdu árásir
Agnews á blaðamenn, hafa nú
breytt afstöðu sinni. I vor var
þetta mál ekki rætt mikiö, þótt við
þvi hefði verið búizt, en i haust
verður það örugglega tekið upp á
ný og þar hafa verið gerðar al-
varlegar tilraunir til að staðfesta
lagalegan rétt fjölmiðlanna.
Þingmeirihluti er úr hópi demó-
krata, þannig að blaðamenn eiga
sér þar ýmsa góða stuðnings-
menn. Þetta þýðir þó ekki, að all-
ir repúblikanar séu ritskoðunar-
sinnar og andstæðingar frjálsra
blaðamennsku. Fjöldinn allur af
áberandi repúblikönum hefur lát-
iö í ljósi áhyggjur vegna frum-
varps forsetans.
(iallup-stuöninj’ur
Andstaðan gegn „fjölmiðlapóli-
tik” Nixons fékk byr undir báöa
vængi skömmu fyrir siðustu ára-
mót, þegar birtar voru niöurstöö-
ur skoðanakannanar, sem Gall-
up-stofnunin hafði gert meðal
Bandarikjamanna. Skoöana-
könnunin benti til, að 60% Banda-
rikjamanna styddu blaða- og
fréttamenn I þeirri afstöðu, að
halda nöfnum heimildamanna
sinna leyndum. Margir blaða-
menn hafa lýst yfir undrun sinni
yfir þessum niðurstöðum, þar
sem þeir höfðu ekki reiknaö meö
aö svo mikill meirihluti almenn-
ings gerði sér grein fyrir sam-
bandinu á milli huldra heimilda
og heiðarlegrar blaðamennsku.
Aöur var það útbreidd skoðun, að
helzta stoð og stytta Nixons væri
vantrú og tortryggni almennings
gegn blöðum og blaðamönnum.
Þetta hefur náttúrlega gjör-
breytzt eftir Watergate og önnur
hneyksli, sem tröllriða banda-
risku þjóðlifi þessa dagana og
duglegir blaðamenn eru i miklum
metum. En þótt „investigative
reporting” sé álitið einkenni á
bandariskri blaðamennsku, þá
kom nýlega fram á ársfundi
bandariska blaðamannasam-
bandsins, að ekki nema 24 eða 15
blöö hafa slíka blaðamenn i föstu
starfi.
Þeir aðilar, sem beinna hags-
muna eiga að gæta i þessu sam-
bandi — og eru þannig fuiltrúar
almennings — eins og blaðamenn
og blaðaútgefendur, hafa beint
harðorðum mótmælum til yfir-
vaida vegna „Whitehead-frum-
varpsins” svokallaða, en það
kalla menn væntanleg takmörk-
unárlög Nixons eftir formanni
nefndarinnar, sem samið hefur
frumvarpið og heitir sá Whitehe-
ad. Á nefndu blaðamannaþingi
var þetta mál rætt mjög.
Og John R. Finnegan, formaöur
nefndar, sem hefur auga með
málum er snerta prent- og tján-
ingarfrelsi og er skipuð af sam-
ræmingarnefnd 400 blaða, er
kaupa fréttir af AP-fréttastof-
unni, sagði ekki alls fyrir löngu i
viðtali við blað sænska blaða-
mannasambandsins, Journalist-
en:
— Astandið er mjög alvarlegt.
Það er hert að okkur og án efa er
prentfrelsið I mikilli hættu.
ó.vald.