Tíminn - 04.09.1973, Blaðsíða 10

1ÍL
TÍMINN
Þriðjudagur 4. september 1973
Þriöjudagur 4. september 1973
l'ÍMINN
n
Á Stórutjörnum búa listamenn og þúsundþjalasmiðir
Þegar ekið er um landiö á sum-
ardegi, virðast bújaröir manna
vera fjarskalega likar hver ann-
arri. Það er aö visu misjafnlega
staðarlegt hcim að líta, og þú tcl-
ur húsin, og þvi fleiri, sem þau
eru — þeim mun stærra bú. Sér-
kenni eru tiltöluiega fá. En svo er
auðvitaö margt, sem ekki vcrður
séð neðan frá vcgi. óliklegt er það
t.d. að það sjáist frá þjóðvcgin-
um, hvað hann llelgi á Ilrafnkels-
stöðum er góður i Njálu og veður-
fræði, cða hvað liann Guömundur
Ingi á Kirkjubóli yrkir vel.
Þú getur lika talið kýrnar og
séð, hvað bóndinn á af stórgrip-
um, en það hrekkur þó skammt,
þvi það er meiri munur á sveita-
heimilum en sést af fjölda gripa.
Það er aðeins, þegar manneskj-
urnar hafa verið skoöaðar og þú
hefur heilsað fólkinu, að þér verð-
ur það ljóst, aö sveitamenningin
er fjölbreytileg i eðli sinuog að
margt er enn i koti karls, sem
kóngs er ekki i ranni.
Merkilegt fólk
á Stórutjörnum
Stórutjarnir heitir jörð i Ljósa-
vatnsskarði, og hún er ein þeirra,
sem sjást aðeins sek.brot frá
þjóðveginum, og þvi hætt við að
margur vegfarandi sjái alls ekki
bæinn. Niðri við vegamótin er
hins vegar nýbyggður skóli, mjög
glæsilegur, sem verða á unglinga-
og barnaskóli fyrir Kinnunga,
Bárðdæli, Ljósvetninga, Fnjósk-
dæli og Höfðahverfinga.
Á Stórutjörnum býr merkilegt
fólk. Fjögur systkini, en þau eru
Aðalgeir Halldórsson, listmálari
og útskurðarmaður, Sigurður
Halldórsson, smiður og þúsund-
þjalasmiður, og systurnar tvær
Kristbjörg og Hólmfriður. Svo
var á Stórutjörnurn siðustu ár sin
Kristján Halldórsson, úrsmiður,
sem nú er látinn.
Finnur, kaupfélagsstjóri á
Húsavik sagði, að viö mættum
ekki fara um Ljósavatnsskarð án
þess að koma viö á Stórutjörnum
og spjalla við systkinin og skoða
Aðalgeir Ualldórsson, listinálari og
skfrnarfonta og andlitsmyndir.
bóndi á Stórutjörnum. Gerir
Útskorinn rammi og „heimasmiðuð" klukka. Verkið er aðflutt, en
kassinn smiðaður heima.
Systkinin Sigurður og Aöalgeri, ásamt systrunum Kristbjörgu og
Hólmfrlði.
margvisiega listmuni og mál-
verk, sem bræðurnir hafa gert.
Þetta er einstakt, sagði hann, og
svo einn morguninn undir svip
þungum skýjum, sem drógust eft-
ir jörðunni, ókum við i hlaö á
Stórutjörnum.
Systkinin búa saman, þvi að
þau hafa ekki gifzt, nema Sigurð-
ur. Þau eiga enga afkomendur, en
eiga kjördóttur, sem þarna býr
með manni sinum og nokkrum
börnum. Kristján úrsmiður, sem
nú er látinn, hafði verið giftur, en
missti konu sina fljótt, og þau
voru barnlaus.
Lislasafn i sveit
1 húsi þeirra systkina, sem er
stórt steinhús, rúmast fjölmennt
heimili þeirra vel, og húsið er
bókstaflega troðið út af fögrum
munum, sem þeir bræður hafa
gert. Þar eru málverk, hillur, út-
skornar, klukkur og fjölmúlavil.
Aðalgeir Halldórsson hafði
einkum orð fyrir þeim systkinum.
Hann sýndi okkur málverk, sem
hann hafði málað sjálfur. Þau
voru vægast sagt stórkostleg. An
þess að lagt sé á þau einhvers
konar listmat, hefur þessi islenzki
afdalabóndi náð svo mikilli tækni
i gerð andlitsmynda, að undrun
má sæta. Portret af einhverjum
framámanni i kaupfélaginu
minnir meir á verk eftir gamlan
hollenzkan meistara en manni
upp i sveit, á íslandi. Auðvitað
eru málverk Aðalgeirs út um alla
sveit, en það sem hann hafði til
sýnis, færði okkur heim sanninn
um kunnáttu og þroska. Við sáum
málverk og við sáum teikningar
og bezta teikningin var af vini
hans og sálufélaga, Jóni 1' Möðru-
dal en auðvitað höfðu þeir dregizt
saman á kúnstinni þessa tvö
hundruð kilómetra, sem milli
bæjanna eru. — Og svo áttu þeir
Jón i Möðrudal fleira saman en
málverkið, þvi Aðalgeir hefur
fengizt við orgel lika. Hann sker
skirnarfonta og gerir upp orgel.
— öll orgel eru meira og minna
mölétin, sagði hann okkur, og i
stofu er ameriskt orgel, gamalt,
en samt „einsog úr kassanum”.
Þaö var skafið upp og pólerað af
Sigurði.
Skírnarfontar og
merkileg likön
Við göngum um húsið. Aðalgeir
sýnir okkur haglega gerðan ask,
renndan úr heilu, en stafirnir
markaðir með raufum. Hann hef-
ur skorið skirnarfonta i margar
krikjur: i Hálskirkju, Ljósa-
vatnskirkju og Þóroddsstaða-
kirkju og ennfremur gert likön af
frægum bæjum og er liklega
frægast likanið, sem hann gerði
af söludeildinni á KÞ og varðveitt
er á skrifstofu kaupfélagsins.
Það kemur i ljós, að einn enn
bróðir þeirra var Bjarni Hall-
dórsson. Hann var óskaplega
hagur á tré og járn, en gripir hans
voru ekki margir á Stórutjörnum
nema húsið, heldur út um alla
sveit, þvi aldrei stóð neitt við,
sem hann smiðaði.
Kristján Halldórsson var lengi
úrsmiður á Akureyri. Það var
hann, sem gaf klukkuna i Akur-
eyrarkirkju, en hana gaf hann til
minningar um konu sina, Frið-
björgu Vigfúsdóttur, en hún var
systir Elinar á Laxamýri.
Kristján smiðaði margar
klukkur i smæstu atriðum þ.e.a.s.
bæði verk, skifu og kassa. Ekki
smiðaði hann sarfrt klukkuna,
sem hann gaf Ak\ireyrarkirkju,
en hann smiðaði hina fögru
klukku i Laugaskóla og önnur
mjög fögur er á Húsavik og
klukkur hans þykja ganga með
betri skikk en flestar aðrar þar i
sveit.
Úrsmiðir á sveitabæ
Kristján hætti úrsmiðum á
Akureyri á efri árum og fluttist að
Stórutjörnum með tól sin og úr-
smiðavinnustofu. Þar i kjallaran-
um er fullkomið úraverkstæði
með tilheyrandi klukkum til still-
ingar. Nú er Kristján allur fyrir
nokkru. Ekki er samt setið auðum
höndum i verkstæði hans. Þeir
bræður taka til viðgerðar úr, þvi
Sjálfsmynd eftir Aðalgeir Halldórsson á Stórutjörnum (olfa)
auðvitað geta allir gert við úr á
þessum bæ. Við sáum nokkrar
lystilega gerðar klukkur, út-
skornar með ornamentum og
skrauti. Þar hafa þeir bræður
smiðað kassana, en verkin voru
innflutt.
Sigurður Halldórsson er aðal-
lega smiður. Eftir hann sjáum við
rokka. Einn var orðinn fimmtiu
ára og hafði ekki látið teljandi á
sjá. Hann hefur smiðað amboð,
húsgögn þilkistur og skápa. Auð-
vitað er mest af þessu smiðað fyr-
ir nágranna og alls konar fólk, og
þvi i brúki hér og þar og ekki til
sýnis á Stórutjörnum, en af þeim
gripum, er við sjáum, drögum við
þá ályktun, að hann sé dvergur i
höndunum — ekkert minna en
það.
Rafmagn og hitaveita
Foreldrar þeirra systkina,
Halldór Bjarnason og Kristjana
Kristjánsdóttir, bjuggu á Stóru-
tjörnum. Þaö er ekki til siðs, þeg-
ar maður kemur á bæi, að spyrja
um bústærð eða innstæður i bönk-
um. Samt er þar æði staðarlegt og
vel er búið. Húsið er ekki einasta
fullt af listmunum og góðlegum
manneskjum. Þarna er lika fagur
skrúðgarður og rafstöð frá 1928,
sem Bjarni heitinn Runólfsson frá
Hólmi, kunnur rafvæðingamaður
i sveitum, gerði. Þeir bræður
færðu stöðina samt neðar fáum
50 ára gamall rokkur eftir Sigurð. Klukka og orgeliö góða, sem
Siguröur geröi upp. Orgeliö, sem var illa fariö, er eins og þaö sé beint
úr kassanum, þvi aö Siguröur skóf þaö upp og póleraði.
árum siðar, til að auka orkuna,
þvi að auðvitað geta svona menn
lagt rafmagn og fært aflstöðvar
að vild sinni. Hitaveitu lögðu þeir
lika i húsið.
Heita vatnið kemur úr laug
uppi i holti skammt frá bænum.
Þannig er bærinn rafvæddur og
hitaður af afli jarðarinnar sjálfr-
ar. Þau systkin gáfu fagurt land
undir nýja skólann og gáfu svo
skólanum lika vatn til hitunar.
Þetta er mikil gjöf, þvi stór hús er
dýrt að hita og stór reikningur
hleðst upp á hverju ári hjá hrepp-
unum og á himnum fyrir skóla-
húsið stóra, sem hitað er gratis
með gjöf frá aldurhnignum syst-
kinum.
Vélaverkstæði
i kjallaranum
I öðrum enda kjallarans er full-
komið vélaverkstæði. Þar er
smiðað og gert við. Bæði fyrir bú-
ið sjálft og nágrannana. Þar eru
rennibekkir, sem þeir bræður
hafa yfirleitt smiðað sjálfir, bor-
ar og smergel mikil. Einnig súr
og gas og rafsuðuvél. Þekkilegur
ilmur af hráu járni, og smurningi
og stál svarfi fer um sálina. Hér
fremur hugur og hönd þann gald-
ur, er gerir bortinn hlut heilan
aftur og ekkert að einhverju.
Að siðustu tókum við mynd af
fólkinu. A myndina vantaði samt
Sigurfljóð Sörensdóttur, konu
Sigurðar. Svo ókum við úr hlaði
og vorum hljóðir. Við sáum ekki
eftir að hafa farið að ráði Finns
Kristjánssonar. kauplélags-
stjóra, sem tók af okkur loforð um
að koma við á Stórutjörnum. og
við íundum að fyrir okkur hafði i
dag borið eitthvað alveg sérstakt.
Allir vita að islenzkir bændur eru
vel að sér i fornsögum og geta
reitt af sér rimur og langa ljóða-
flokka, sléttubönd. jafnvel heila
kafla úr fornritum. geta spáð
veðri langt fram i timann. Sjald-
gæfara mun þó, að svona margar
hagar hendur og mikil listgáfa sé
saman komin á einum bæ uppi i
skarði i islenzkri sveit.
JG.
• •
, v\', 'J\ ;0 0
r

Tíminn heimsækir
d Stórutjörnum í
skarði, þar sem hagleikur
í listum og véltækni setur
svip sinn d heimi'*
V' .i
s
■

Stórutjarnir i Ljósavatnsskaröi. Kjallaragluggarnir vinstra megin eru á „vélaverkstæöinu”. Svo
kemur úrsmíöavinnustofan. Þau munu fá sveitaheimilin, sem búa eins vel af smiöatólum og verkfær-
um og á Stórutjörnum.
Iliisamódrl er eitt af skemmtilegri viöfangsefnuin
Þelta luis var siniöaö áriö 1938.
þeirra bræöra.
(Jppstilling eflir Aöalgeir llalldórsson (olia). Meislaralegl handhragö
bóndans leynir sér nauniast i þessari inynd. Aöra inynd sáum viö af
fiölu og fleiri hlutum, en myndataka misheppnaöist.
Úlskorin Hilla á Stórutjörnum. útskuröurer cin þeirra iþrótta er bræö-
urnir hafa lagt fyrir sig uin dagana, og þeir liafa náö frábæruni ár-
angri.
Hrært við hjarta þjóðarinnar
ÚRVALSSÖNGLÖG M.A.-kvartettinn / Smárakvartettinn Fálkinn (Parlophone) CPMA 28 - mono LP
ÞESSI plata er gulls i gildi. Nú
eru loks komnar á eina plötu allar
hljóðritanir, sem til eru með
M.A.-kvartettinum, svo og þær
beztu sem til voru með Smára-
kvartettinum á Akureyri. Þrátt
fyrir að nú séu orðin rúm 30 ár
siðan M.A-kvartettinn hætti að
syngja opinberlega, þá eru
vinsældir hans með þjóðinni geysi
miklar og alls ekki að ástæðu-
lausu. 1 næstum hvert einasta
skipti, sem spilað hefur verið lag
með M.A. i útvarp, þá hafa menn
stunið sáran og sagt: Æ, bara að
þeir væru nú til ennþá.
Með M.a hófst i rauninni sér-
stætt timabil i sögu islenzkrar
dægurtónlistar. Þessir fjórir
piltar (sem þá voru), bræðurnir
Þorgeir og Steinþór Gestssynir
frá Hæli, Jakob Hafstein og Jón
frá Ljárskógum, voru þeir fyrstu,
sem nutu afburða mikillar hylli
fyrir söng sinn og framkomu.
Siðar komu til dæmis Björgvin
Halldórsson og aörir rokkarar.
Það segir sina sögu, að M.A
hafa sungið um það bil 200
sinnum viða um land^og er
sorglegt til þess aö hugsa — eins
og alltaf er verið að segja — að
ekki skuli hafa varðveitzt nema
þessar hljóðritanir. 011 lögin með
kvartettunum hafa áður komið út
á plötum, en upptakan var i
upphafi gerð á stálþráð og má
furðulegt heita, að hún skuli ekki
vera verri en raun er á. t
athugasemdum á baksiðu þokka-
legs umslags plötunnar, segir
Sölvi Eysteinsson: „Samt er gildi
plötunnar ekki einvörðungu sögu-
legt. Enn má njóta fágaðs söngs
þessara söngglöðu listamanna frá
Akureyri vegna söngsins sjálfs i
þvi formi, sem hann birtist á
hljomplötu þessari.”
Sölvi segir einnig um M.A-
kvartettinn, að hann hafi gefiö
þjóöinni verðmæti, sem „enn eru
mikils metin af þeirri kynslóð,
sem man timabil þeirra.” Sölvi
hefur hér fyllilega rétt íyrir sér
en þó ekki alveg þvi þótt ekki
hafi einu sinni verið hafinn undir-
búningur að fæðingu undirritaðst,
þegar M.A. var og hét, þá er
undirritaöur ekki einn af sinni
kynslóð, sem hefur mikið gaman
af kvartettinum.
Sömu sögu er að segja um
Smárakvartettinn, sem likast til
hefur komizt hvað næst M.A. að
gæðum og vinsældum. Þó bera
þessar plötur með sér að i mýkt
og þýöleik hafði M.A.’undirtökin.
A plötunni eru alls 16 lög, sjö
rr,eð M.A. og niu meö Smára-
kvartettinum. Þessi lög kunna
utan aö allir þeir, sem hlusta
eitthvað á útvarp M.A. byrjar á
Laugardagskvöldinu á Giii.
hinni frábæru þýðingu Magnúsar
Ásgeirssonar á kvæði Gustavs
Fröding. Þá syngja þeir Kvöld-
ljóð, Næturljóð Rokkarnir eru
þagnaðir, Mansöng, Upp til fjalla
og Bellmansöngva.
Smárakvartettinn syngur Fyrst
ég annars hjarta hræri, Kvöldið
er fagurt, Blærinn i laufi, Logn og
bliða, I ljúfum lækjarhvammi,
Við lágan bæ, Draumkvæði,
Manstu ekki vina og Góða nótt.
Fálkinn h/f á mikla þökk skilda
fyrir þessa plötUj og hún á svo
sannarlega erindi inn á hvert
heimili; menningar- og
skemmtanagildi hennar er slikt.
ó. vald.