Mánudagsblaðið - 22.11.1948, Blaðsíða 4

MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mámadagur 22.iiáw,1948.
HÚSNÆÐ
Þess munu fá eða engin
dæmi, að jafnmikið hafi ver-
ið ritað og rætt um nokkra
loggjöf hér á landi, sem hina
svokölluðu húsaleigulöggjöf
allt frá gildistöku hennar.
Hafa nær allir verið á einu
máíi um það, að löggjöf þessi
hryti meira í bága við al-
menna réttarmeðvitund borg-
aranna, heldur en nokkur
önnur lögg. síðustu áratuga
hér á landi; að lögin hafi líítið
eða ekkert gagn gert, en hins
vegar mikið ógagn, og að
nema bæri þau úr gildi hið
allra fyrsta. Eins og að lík-
um lætur hafa margar og ólík
ar ástæður verið færðar
fram til rökstuðnings fyrir
þvi, að nema bæri lögin úr
gildi. Hefur oft þótt við
brenna i skrifum um málið,
að um of gætti einstaklings
viðhorfs og ályktana og nið-
nrstöður væru um of dregn-
ar út frá einstökum tilfeilum,
oft um of persónulegs eðlis.
Þó að því verði ekki neit-
að, að hið sérstaka viðhorf
til þessara mála geti verið
æði þungt á metunum við
úrlausn þess, hvort nema
beri lögin úr gildi eða ekki,
þá mun hið almenna viðhorf,
ytri ástæður, vafalaust reyn-
ast mun þyngra á þeim meta-
skálum.
Eins og alkunnugt er, voru
húsaleigulögin á sínum tíma
sett í þeim tilgangi, að áliti
löggjafarvaldsins, að sporna
við húsaleiguhækkun og til
þess að forða húsnæðisvand-
ræðum með því að banna
leigusölum að segja upp hús-
næði. Þau voru og miðuð við
ákveðið óvenjulegt ástand;
styrjaldarástand. Eg tel, að
aliir skynbærir og dómbærir
menn í þessum efnum hljóti
að vera á einu máli um það,
að forsendur fyrir setningu
þessarar löggjafar séu nú
brottfallnar og leiði fyrst og
fremst af því, að afnema beri
lögin þegar í stað. Mun auð-
velt að benda á óyggjandi
rök fyrir þessu og jafnframt
að leiða í Ijós veigamikil rök
fyrir því að lögin hafa gert
stórmikið ógagn og að áhrif
þeirra hafi jafnvel orðið þwr
•öfug við það, sem ætlast var
til í upphafi. Áður en vikið
verður að þessari hlið máls-
ins er þó rétt í örfáurn oro-
urn, að gera stuttan sarnan-
burð á húsnæðislöggjöf
þeirri, sem nú gildir hér í
Jandi og húsnæðislögum þeim,
sem giltu hér á landi fyrir
heimsstyrjöld (1914—1918).
Kin eldri húsaleigulöggjöf
var fyrst lögtekin við lok ó-
friðarins, eða árið 1917. Þau|
lög voru staðbundin við Rvík
og náðu aðeins til íbúðarhús-
Jiæðis. Þau bönnuðu ekki for-
takslaust hækkun á leigu-
gjaldi eftir íbúðarhúsnæðið.
Hinsvegar var h\'orum aðila
um sig, bæði leigutaka og
leigusala, veittur réttur til
þess að leita úrskurðar húsa-
leigunefhdar um hámark á
húsaleigugjaldinu. Núgild-
andi húsaleigulög, hinsvegar,
ná vfir allt landið. Þau ná og
jafnt yfir allt atvinnuhús-
næði, þ. e. a. s. verzlunarhús-
næði, geymsluhúsnæði, skrif-
stofuhúsnæði o. s. frv., sem
til íbúðarhúsnæðis. Þau
banna fortakslaust hækkun
á húsaleigu, að undanskilinni
þeirri hækkun, sem húsaleigu
vísitalan ein veitir heimild til
að taka. Eldri húsaleigulögin
voru aðeins í gildi hér á landi
í 5 ár og þótt þó flestum þá,
að gildistími þeirra hefði ver-
ið of langur. Núgilöandi húsa
leigulög, að wsu nokkuð
breytt frá upphaflegri mynd
þeirra. hafa hinsvegar verið
i gildi í rúm 9 ár, og virðist
það því ekki vera að ófyrir-
synju eða óeðlilegt, þó að há-
værar raddir séu nú fram
komnar um það, að afnema
beri lögin þegar í stað, enda
tel ég að þeirn hníga mjög
þung og efnismikil rök.
Þvi verður ekki á 'mciti mælt,
að húsaleigulögin 'hafi í upp-
hafi, en líka aðeins í upphafi,
náð þeim tilgangi sinum, að
haída húsaleigunni niðri. En
fljótlega fór ao bera á því, að
lögin megnuðu ekki að varna
hækkunar á leigugjaldinu.
Og nú mun svo komið, að að-
eins um helmingur goldinnar
húsaleigu er svokölluð fyrir-
utríðs-leiga. Er auðvelt að
færa fulla sönnun, eða a. m.
k. mjög sterkar líkur, fyrir
þessari staðhæfingu. í árs-
lok 1940 munu hafa verið urn
8000 ibúðir hér í bæ. Á næstu
6 árum, eða til ársloka 1946,
bættust rúmlega 2600 nýjar
íbúðir við. Að meðaltali hef-
ur því íbúðaraukningin num-
ið ca. 450 íbúðum á ári
greind 6 ár, en það þýðir að
ibúðaraukningin á þessum
íau árum hefur numið 33%
af íbúðum hér í bæ við árslok
1941. Af þessum íbúðum hafa
ekki færri en % þeirra eða
tæpar 1800 verið leiguíbúðir.
Allar þessar íbúðir hafa ver-
ið leigðar út fyrir all mikið
hærra og sífellt hækkandi
leigugjald, — en fyrir stríðs-
leigan er.
Hér við bætast svo allar
þær leiguíbúðir, sem teknar
hafa verið í notkun 1947 og
það sem af er yfirstandandi
árs. Munu þær vart vera
færri en 700. Skiljanlega eru
þær einnig leigðar út fyrir
talsvert hærra gjald, en fyrir
stríðs leigan er.
Það er staðreynd, að fæst-
ar af þessum nýju íbúðum
hefur húsaleigunefndin met-
ið. Hins\-egar er það vitað
mál, að húsaleigunefndin met
ur venjulega grunnleigugjald
eftir íbúðir í nýjum húsum
sem næst í samræmi við 7%
af byggingarkostnaði húss-
ins. Lögleyfð húsaleiga eftir
nýjar íbúðir hefur því farið
mjög ört hækkandi frá gild-
istöku húsaleigulaganna og
mun það mála sannast, að
húsaleiga í slíkum íbúðum er
nú orðin 3falt til 5falt hærri,
cn fyrir-stríðs leigan; eftir
aldri íbúðanna eða leigumál-
anna.
Af framangreindu er Ijóst,
að húsaleigulögin hafa ekki
megnað, að halda „þessari
leigu“ niðri því hú'n er ein-
mitt ,,lögvernduð“ af gild-
andi húsa.leigulögum. Er ljóst
þegar af þessu, 'hve lögin eru
ósanngjörn og hve geypilegt
og óþolandi ósamræmi þau
skapa í skiptum leigutaka ,
við leigusala. Og þegar þessj
er gætt, að aðeins fyrir-stríðs i
leigunnar gætir vð útreikn-;
ing kauplagsvísitölunnar, en
ekki hinnar örthækkandi eft-
ir-stríðs-Ieigu, er augljós
hinn mikli og óþolandi órétt-
ur, sem stór og s,felt vaxandi
hluti leigutaka er hér beitt-ur
og því raunar stórfurðulegt
að þeir skuli ekki fyrir löngu
síðan hafa krafizt afnáms
laganna, — til jöfnunar og
þarmeð lækkunar leigugjalds
þeirra.
Eins og áður getur hafa
leigusalar, þegar um nýjar i-
búðir er að ræða, í fæstum
tilfellum leitað aðstoðar húsa
leigunefndar um ákvörðun:
leiguupphæðarinnar. Þar umj
hefur hinsvegar venjulega!
aðeins ráðið samkomulag að-
ila, og hefur þá fyrst og
fremst komið til greina hlut-
fallið milli framboðs og eftir-
spiu’nar eftir íbúðarhúsnæði.
Það er alkunnugt, að leigu-
gjaldið hefur í þeim tilfellum
verið sízt lægra en í hinu
fyrra tilfellinu.
Það er því óvéfengjanleg
og raunar alkunnug stað-
reynd, að leiða fyrr íbúðir
byggðar eftir 1. jan. 1941, er
verulega hærri, en fyrir-
stríðs-leigan og 'hefur allt til
þessa tíma farið mjög ört
hækkandi.
Næst kemur til álita, hvoit
húsaleigulögin hafi megnað
að halda niðri húsaleigunni
eftir þær leiguíbúðir, sem í
leigunotkun voru við gildis-
töku laganna. Um þetta at-
riði verður aldrei neitt sagt
með öruggri vissu, eða full-
um sönnunum komið þar að.
Hinsvegar er almennt talið,
j að allar þær íbúðir, eoa meg-
inhluti þeirra, þar sem leigu-
skipti hafa orðið í eftir upp-
haf húsaleigulaganna hafi
wrið leigðar út við talsvert
hærra leigugjaldi, en fyrir-
stríðs-leigan var. Þessu veld-
ur ekki aðeins eðlileg sam-
ræming við leigugjald eftir
nýjar íbúðir, sem og almennt
sí-vaxandi eftii’spurn eftir í-
búðarhúsnæði, heldur aðal-
lega knýjandi þörf leigusala
á auknum leigutekjum til full
nægingu á viðhaldsþörf hús-
eignanna. Sú þörf hefur orð-
ið þeim mun brýnni, sem við-
haldskostnaðurnn hefur
hækkað með hverju ári svo
sem vitað og viðurkennt er.
Þrátt fyrir þetta er af kunn-
ugum talið, að húseignir hér
í bæ liggi í hundraðatali und-
ir stórskemmdum og jafnvel
eyðileggingu vegna \-'öhald3-
skorts, þar sem liúseigendum
hefur vegna lágra húsaleigu-
tekna, skort nægilegt fjár-
magn til þess að halda eign-
girða fyrir leiguuppsagnir
og þarmeð afleiðingar þerra.
Hvorutveggja 'hefur að veru-
legu leyti mistekizt eins og
nú er málum komið. Lögin
eru því að þessu leyti að
verða dauður bókstafur, en
þó stórskaðleg þár sem þau,
— að svo miklu Ieyti sem þau
enn verka, — viðhalda hróp-
legri og óþolandi réttarskerð
ingu fyrir húseigendur og
augljósu og hættulegu mis-
rétti fyrir stóran f jölda leigu-
taka.
Er þá komið að annarri og
ekki síður mikilvægri hlið
málsins, þ. e. þeirri spurn-
ingu hvort sömu ástæður eða
sama ástand og var fyrir
hendi \\ð gildistöku laganna
sé enn við líði.
Enginn mun neita því, að
húsaleigulögin háfi fyrst og
fremst verið sett, sem bein og
óhjákvæmileg styrjaldarráð-
stöfun. Við réttmæta óg rök-
unum við á fullnægjandi hátt. ! fasta gagnrýni á éfni laganna
Enda þótt um helmingur nú-
verandi leigutaka greiði
hærri leigu en fyrir-stríðs-
leigan er, er vitað, að hagur
á ófriðartímanum var því og
mjög á lofti haldið af rneðldn
um löggjafarþingsihs, að svo
væri. Hér væri sem sé um. hið
húseigenda- jafnt þeirra, sem jsama fyrirbæri að ræða, scm
eiga nýbyggingar sem hinna • í öðrum löndum þár sem ó-
sem leigja út eldri húseignir | friðarins og afleiðinga hans
(byggðar fyrir stríð), ci'mun jgætti. Önnur rök fyrir rétt-
þrengri og í þessu efni rniklu j mæti lagasetningarinnar
lakari en fyrir upphaf lag- voru og helaur ekki frambor-
anna. Veldur því fyrst og
fremst verðbólgan; hin stór-
mikla og vaxandi verðrýrnun
peningaana.
Þá er komið að því úr-
lausnarefni, hvort lögin hafi
megnaö að girða fyrir hús-
hæðisskort með því að stöðwx
leiguuppsagnir eða Icigutaka
skipti, en það var ta-linn ann-
ar höfuotilgangur
in. En þar sem nu þegar er
langt liðiö frá stýrjaldarlok-
um, ætti, af framángreir.d-
um rökum fýrir setnirgu
laganna, rökrótt að leiða taf-
arlaust afnám þeirra. Enda
var þv’. margoft og hátíðlega
lýst yfir á ófriðartímanum
af áþyrgum mönnum, að lög-
in yröu tafarlaust afnumin
við lok eða skömmu eftir lok
laganna. . .
.... , r .. , , ofriðarins.
Að visu hefur venð a það i _ „ ^ .
, , s .. j Ems og alkunnugt er hafa
bent, að all mikio hafx að þvi
öll slík loforð brugðizt til
þessa, og vafalaust h.afa lof-
orðsgefendur aldrei ætlað sér
að efna þau, a. m. k, ekki af
fúsum vilja.
Nú er liðið nokkuð á 4. ár
frá styrjaldarlokum, og þó að
því verði ekki neitað að nokkr
ar „fylgjur“ styrjaldará-
standsins séu enn við líði, þá
er eitt víst, að húsaleigulogin
megna ekki að bæta úr því
böli, sem í þeim kann að fel-
ast, — Það eitt sem hér skipt
ir máli, er það hvort húsnæð-
isskorturinn er nú eins mikill
eða meiri og við gildistöku
laganna.
Frarahald í næsta blaði
kveðið að ógildar liafi verið,
— aðallega af húsaleigu-
nefnd, — leiguuppsaghir.
Hinsvegar benda óvéfengjan-
leg opinber gögn til þess, að
mjög mikil leigutakaskipti
hafi átt sér stað hér í bæ
undanfarin ár þrátt fyrir hin
ströngu og þröngu skllyrði
laganna fyrir uppsagnarheim
ild leigusala í eigin þágu og
nánustu skyldmenn aðeins.
Samkvæmt því, sem að
framan er rakið, er full Ijóst,
að húsaleigulögin hafa
h .vrgi nærri náð tvennum
aðaltilgangi þeirra þ. e. að
varna húsaleiguhækkun og
sendiferð2bíll tonn.
Upplýsingar í síma 4ÖÖ6.
■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■BBBBBKBHHBBHKKKBB