Tíminn - 24.07.1977, Blaðsíða 16

16
Sunnudagur 24. júli 1977.

KVENFRELSISBARATT
Lagalega er staöa kvenna I Portúgal góö en ttalskar konur hafa veriö kúgaöar um aldir, en
raunveruleikinn er enn sem fyrr gallharöur berjast nú af ein stæöri hörku
Venjur mæla svo fynr, aö
konur f rómönsku löndunum
giftist ungar, ali börn og þjóni
mönnum sinum dyggilega. ,,Viö
þekktum ekki mennina sem viö
giftumst. Viö hittum þá aldrei
eina. Og viö höföum ekki veriö
aldar upp til aö hugsa um neitt
annaö I lifinu en hjónaband —
helzt áttum viö aö giftast 18 ára
og strax aö fara aö eignast
börn,” segir Isabel Feio, 28 ára
gamall einkaritari I Lissabon.
„Flestar vinkonur minar eru nú
fráskildar eins og ég.”
Venjur mæla svo fyrir að
heiöviröar rómanskar konur liti
eingöngu á kynlif sem hjóna-
bandsskyldu. „konur, njótiö
lfkama ykkar”, var boöaö i
bæklingum, sem kvenréttinda-
konur á Spáni dreiföu nýlega.
Venjur mæla einnig svo fyrir
aö rómanskar konur játi aldrei
aö þeim hafi veriö nauögaö
vegna þess aö þær eru sekar
engu siöur en þeir sem nauöga
þeim. 400 reiöar námsmeyjar
skipuðu piltunum i Donatelli
menntaskólanum I Mflanó fyrr
á þessu ári aö vera viðstaddir
„réttarhöld” yfir 18 ára pilti,
sem var sakaður um
nauögunartilraun við eina
skólasystranna. Þegar einn
vina þess ákæröa reyndi aö
skerast i leikinn var hann lúbar-
inn svo flytja varö hann á
sjúkrahús vegna áverka.
Um alla rómönsku Evrópu,
þarsem kaþólsk trú er ráðandi,
eru atlögur geröar aö gömlu
venjunum og kvennahreyfingin,
sem náöi hámarki í öörum lönd-
um fyrir nokkru, hefur ná!> aö
skjóta rótum í „ófrjóum” jarö-
vegi þessara ihaldssömu þjóð-
félaga. Skýringarnar eru marg-
þættar. Til Frakklands barst
kvennahreyfingin tiltölulega
snemma, aö nokkru vegna
áhrifa frá háværri kven-
réttindabaráttu I Bandarikjun-
um. I Portúgal og á Spáni
greiddu miklar stjórnmála-
óeiröir götuna — uppreisnin i
Lissabon 1974 og dauði
Francisco Franco — tilfinning-
ar sem lengi höföu veriö bældar
niöri fengu aö brjótast fram. Og
á Italiu voru smáminnkandi
vald páfadæmisins og Kristi-
lega demókrataflokksins und-
anfari óvæntrar þjóöfélags-
byltingar. „Þaö sem er aö ger-
ast nú er mikilvægasta þróun á
Italíu siöustu 50 árin,” segir
kvenfrelsishöfundurinn Darcia
Maraini. „Ekkert þessu lfkt
hefur átt sér staö fyrr: þaö hef-
ur breytt, og er aö breyta öllu.”
Frelsi i kynferðismál-
um
Byltingunni er ekki lokiö og
afturkippir hafa orðiö. 1 júni
felldi efri deild italska þingsins
óvænt frjálslynda löggjöf um
fóstureyðingar, sem haföi veriö
samþykkt f neöri deild. Frönsk-
um baráttukonum kemur
saman um a( hreyfingi þeirra sé
ekki eins Mlug og snemma á
áratugnum. Og hvarvetna
kvarta þær yfir aö tiltölulega
auövelt sé aö breyta lögum
miðað viö aö breyta afstööu
fólks. „Margir Spánverjar lfta á
konuna annaöhvort sem eigin-
konu og móöur — eöa hóru.”
segir kvenfrelsiskona I Madrid.
Maria Teresa Horta, ein af
„Mariunum þrem”, sem sömdu
„Ný bréf frá Portúgal,” safn
róttækra skrifa um mál kvenna,
bætir viö:
„Ef minnzt er á fóstureyöing-
ar, aö konur njótifrelsis i kynlifi
eins og karlar, eöa séu sjálf-
stæöir einstaklingar þá lita
portúgalskar konur á þig eins
og þil sért frá annarri stjörnu.”
En þaö er óumdeilanleg
staöreynd aö kvennahreyfing-
unni hefur orðið mikiö ágengt.
Þar til hreyfingin vaknaði I
rómönsku Evrópu voru ummæli
Pilar Primo de Rivera, forseta
„kvennadeildar ” flokks
Francos I ræöu, sem hún flutti
1943, táknræn fyrir stefnu
flestra rfkisstjórna þar, en hún
sagöi: „Þær (konurnar) vantar
þegar allt kemur til alls
sköpunargáfuna, sem guö
ætlaöi karlmanninum. Viö get-
um ekki annaöen túlkaö til góðs
eöa ills, þaö sem karlmennirnir
hafa gefiö okkur.”
Heiðarlegur glæpur
Þessi afstaöa kom fram I lög-
gjöfinni, sem setti karla ofar
konum. Fram til 1974 gátu kon-
ur i PortUgal átt von á aö vera
dæmdar í allt aö eins árs
fangavist fyrir að opna bréf til
eiginmannasinna.enþeir máttu
lesa bréf þeirra, af þvi aö þær
voru undir „valdi þeirra sett-
ar.” Og á Italfu tiökast enn
aldagamall „heiöarlegur glæp-
ur” — þaö að drepa konu, sem
staðin er aö hórdómi — i suður-
hluta landsins, og refsing viö
honum er aöeins 3-7 ára fanga-
vist. „En satt aö segja," yiöur-
kennir Laura Remiddi lög-
fræðingur og kvenfrelsiskona,
„þessum lögum er nær aldrei
beitt nú. Fariö er meö slík dráp
sem morö, nema e.t.v. á fáein-
um Utkjálkum á Sikiley og
Kalabriu.
Lögin eru nú almennt miklu
hagstæöari konum i rómönsku
Evrópu en nokkru sinni áöur.
Með fjórum helztu þjóöum á
þessu svæöi er ástandiö á þessa
leiö:
Frakkar voru fyrstir
rómönsku þjóðanna til að gera
róttæka endurskoöun á lögum
sem snertu konur. Seint á
siöasta áratug var notkun og
dreifing getnaöarvarna og upp-
lýsinga um þær heimiluö með
lögum, og siöan fylgdi á eftir lög
sem tryggöu sömu laun fyrir
sömu vinnu og frjálslegri lög-
gjöf um fóstureyðingar. A sama
tfmabili útnefndi Giscard
’Estaing forseti Francoise Gi-
roud sérstakan kvennamála-
ráðherra. Abur en hún varö
menntamálaráöherra, kom Gi-
roud I gegn ýmsum lögum, sem
ætlaö er aö bæta tilveru
franskra kvenna þar á meöal
lög, sem heimila skilnaö meö
samþykki beggja hjóna ef þau
eiga ekki böm og önnur lög, sem
veita eiginkonum rétt til aö
kynna sér og skrifa undir skatt-
framtal eiginmanna þeirra
ásamt þeim sjálfum.
Þessar breytingar voru bein-
linis svar viö vaxandi styrk
kvennahreyfingarinnar.
Snemma á þessum áratug réö-
ust franskar baráttukonur gegn
fóstureyöingalöggjöfinni frá
1920, en samkvæmt henni voru
fóstureyöingar alltaf ólöglegar,
en afleiöingin var 600.000 ólög-
legar fóstureyöingar á ári viö
hættuleg skilyröi. Undir forystu
Giséle Halimi, sem var verjandi
16 ára gamauar stuixu, sem
ákærö var fyrir aö hafa látiö
eyöa fóstri, tóku kvennfrelsis-
konur höndum saman og unnu
sigur. Auk þess aö ná fram
umbótum á löggjöf leiddi kven-
réttindabaráttan til þess aö kon-
um gáfust aukin tækifæri til
starfa. 40% fulloröinna kvenna
starfa nú utan heimilis og
margar eru i áhrifastöðum.
Þegar ástandiö batnaöi lægöi
reiöi franskra kvenna. Nú hefur
oaráttukonum fækkaö og þær
skiptast f sundurþykka hópa.
Giscard lagöi hljóöalaust niöur
ráöherraembætti Giroud, þar
sem eingöngu skyldi fjallaðum
mál kvenna. En ný átök kunna
aö kveikja aftur reiöiöldur þær,
sem einkenndu hreyfinguna i
upphafi. Síöar á þessu ári
hyggst Halimi höföa mál gegn
þrem mönnum, sem ákæröir
eru fyrir aö hafa nauögaö tveim
konum á tjaldstæöi nálægt Mar-
seilles. Réttarhöldin eru talin
munu marka timamót I barátt-
unni fyrir breytingum á hárná-
kvæmum lögum Frakka um
nauðgun, en samkvæmt þeim
þarf kona aö geta sannaö aö hún
hafi veitt öflugt viönám, ef
árásarmaöurinn á aö veröa
dæmdur sekur.
ttalskar kvenfrelsiskonur
hófu baráttuna á eftir frönskum
konum, en þær eiga svo langa
leiö fyrir höndum að hreyfing
þeirra hefur oröiö einstaklega
öflug. t landi móðurinnar og
madonnunnar, heimkynnum
rómönsk-kaþólsku kirkjunnar
fengu konur ekki kosningarétt
fyrr en eftir heimsstyrjöldina
síðari og skilnaöur var alls ekki
leyfður fyrr en eftir 1974. Fyrir
tveim árum voru konur enn
annars flokks þegnar sam-
kvæmt lögum hvað snertir
mannréttindi, sjálfsákvörðun-
ar- og eignarrétt. „Astæðan
fyrir því aö hreyfingin hefur
notið slíks fylgis og veriö svo
áhrifarik er sú, aö viö vorum
svo lengi kúgaðar að viöbrögð
okkar eru meiri og sterkari en
annarra,” segir Victoria Zinny
leikkona. Adele Cambria leik-
kona tekur i sama streng: „Viö
þurftum að ná hinum.”
Tugir þúsunda litilla hópa
kvenna hafa orðið til i skólum
háskólum, verksmiöjum,
borgarhverfum, leikhúsum og
jafnvel bönkum á Italiu. Fljót-
lega uröu fundir, sem höföu
þann tilgang aö vekja konur til
meövitundar, og eftir aö hafa
hnekkt gömlu hjónaskilnaöar-
lögunum með þjóöaratkvæöa-
greiöslu 1974, sneru baráttukon-
ur sér að öörum verkefnum. I
aprfltókst 18 ára gamalli stúlku
fórnardýri nauögara og tveim
lögfræðingum hennar, konum,
aö fá sjö óaldarseggi dæmda
fyrir nauðgun. Þetta var mikill
sigur i baráttunni gegn
nauögunum. Og þótt efri deild
ítalska þingsins hafi fellt frum-
varpiðum frjálslegri löggjöf um
fóstureyðingar, eru fylgismenn
þess þegar búnir aö bera það
fram aftur i neöri deild og
hyggjast halda málinu vakandi.
Ef þvi verður aftur hafnaö I efri
deild, hafa þeir heitiö aö kref j-
ast þjóðaratkvæöagreiöslu um
máliö.
A pappfmum eru Portúgalir
komnir lengra áleiöis en nokkur
önnur þjóö i aö bæta stöðu
kvenna. Nýja stjórnarskráin
bannar hvers kyns misrétti
kynjanna og þar með eru felld
úr gildi óteljandi lög, sem lengi
hafa verið viö lýöi. Stjórnar-
skráin skyldar einnig rfkis-
valdið til aö stuðla aö fjöl-
skylduáætlunum og nú eru um
100 miöstöðvar, þar sem unniö
er aö þeim málum vfös vegar
um landið.
En mikiö djúp er staðfest
milli frjálslegrar stefnu og
hrjúfs raunveruleikans f lffinu i
Portúgal. Fóstureyðingar eru
enn ólöglegar og á milli 100.000
og 180.000 ólöglegar aögeröir
eru framkvæmdar árlega, en
fjöldi fæöinga er ekki svo mikill.
Ódýrar fóstureyöingar eru oft
framkvæmdar án svæfingar og
bólgueyöandi lyfja og siminn
látinn hringja hástöfum svo
hróp heyrist ekki.Margar konur
sem ekki hafa einu sinni efni á
slikri 2.500 kr.aögerö reyna aö
„bjarga sér sjálfar”. Arangur-
inn er yfir 2.000 dauðsföll á ári.
A Spánieru flest misréttislög-
in frá Francotimabilinu enn I
gildi. Spænskar konur hafa
barizt gegn þeim meö þvl aö
ganga istjórnarandstööu vinstri