Tíminn - 09.09.1977, Blaðsíða 10

10
Föstudagur 9. september 1977
SÓNÖTUKVÖLD I
NORRÆNA HÚSINU
A sunnudagskvöldiö héldu
Guðný Guömundsdóttir og
Philip Jenkins tónleika i Nor-
ræna Húsinu. A efnisskrá voru
fiðlusónötur eftir Jean Marie
Leclair, Jóhannes Brahms (nr.
2 i A-dúr), Jón Nordal og Ed-
vard Grieg (nr. 3 i c-mill).
Guðný er, sem kunnugt er, kon-
sertmeistari Sinfóniuhljóm-
sveitar tslands, sem um þessar
mundir er á 13-tónleika hring-
ferð um landið, en Philip
Jenkins er kominn til London
eftir alllanga dvöl á Akureyri.
Þegar Guðný haföi leikið tvo
fyrstu taktana af Leclair hugs-
uðu efnishyggjumenn i Norræna
Húsinu sem svo: ,,Nú, nú — þá
er Guarneriusfiðlan loksins
komin úr viðgerð”, þvi tónninn
hjá Guðnýju haföi aldrei aöur
verið svona fallegur og glæsi-
legur. En þeir, sem trúa á
Manninn, hugsuðu: „Alltaf er
Guðnýju aö fara fram — hvar
endar þetta eiginlega?” Og frá
þvi er skemmst að segja, að
hinir siðarnefndu höföu rétt
fyrir sér, þvi Guarneriusfiðlan
er ennþá i viðgerö i New York.
Ekki var tónlistargagnrýn-
andi Timans svo læröur að hann
kannaðist við Jean Marie
Leclair, og sló honum þvi upp I
bók. Leclair (1697-1764), var
Fransmaður, fæddur i Lyon.
Sumir segja, að hann hafi
byrjað feril sinn sem dansari,
en árið 1722 fór hann til Tórinó
sem stjórnandi ballett-flokks,
og þar samdi hann sitthvað fyrir
ballettinn, sem varð til þess að
aðdáendur hans örvuöu hann til
að fara út i tónlist, og rækta
fiðluleik sinn,sem til þessa tima
Fiðlari Norðmannsins Victors Sparre f Norræna Húsinu
hafði verið stundaður i hinn mesti fiðlusnillingur, og
hjáverkum. Gerðist hann nú var sem slikur mjög i hávegum
hafður i Paris á írunum 1728-36.
Jafnframt stundaði hann nám i
tónsmiðum , og frá 1736 til
dauðadags helgaði hann tón-
smiöum að mestu krafta sina.
Leclair var myrtur á götu
skammt frá húsi sinu siðla
nætur 22. október 1764, og tókst
hvorki að hafa hendur i hári
banamanns hans né uppgötva
ástæðuna fyrir moröinu.
Leclair er talinn meðal
mikilsháttar fiðlutónskálda til
forna. Snilli hans sjálfs sem
fiðluleikara sést gerla af tón-
verkum hans, sem eru talsvert
erfið tæknilega, og erfiðari en
nokkur verk samtiðarmanna
hans eða forvera. Hann notar
t.d. mikið þá tækni — eins og
gerla kom fram á sunnudaginn
— að spila á tvo strengi sam-
timis, og skrifaði gjarnan heilu
kaflana þannig. Enda sýnist
mer að þessi D-dúr sónata
Leclair sem nú var leikin sé úr
þvi safni hans sem nefnist ,,Há-
skóli i fiðluleik”. Almennt er
tónlist hans þannig, aö nútima
fiðlarar, sem liklega eru allra
fiðlara beztir, þurfa að taka á
honum stóra sinum til að skila
honum með sóma og sann. Sem
Guðný gerði á sunnudaginn.
Minna reyndi á pianistann hér
— Arni Johnsen hefði klárað
þann part með gitarnum sinum.
öðru máli gegnir um
Brahms-sónötuna. Þar reynir
ekki siður á pianóið en fiðluna,
en eins og önnur verk Brahms
er sónatan þétt riðin og krefst
góðrar samstillingar og jafn-
ræðis hljóðfæraleikaranna, ef
fullkomlega á að takast. Þvi
miður fannst mér skorta jafn-
tónlist
ræði með Guðnýju og Jenkins i
þetta sinn. Annars hitti ég mann
á tónleikunum, sem á þessa són-
ötu i sex útgáfum með heims-
frægu fólki og veit allt um hana.
Hann sagðist telja að Pina
Carmierlli og Árni Kristjánsson
hefðu spilað hana bezt af öllum
hér um árið, og aö Arni hefði
dugað betur nú en Jenkins. En
þetta er auðvitað hans skoðun.
Sónata Jóns Nordal er
skemmtilegt verk, sem sómdi
sér vel á þessum tónleikum.
Yfir henni, og tónlist fleiri Is-
landinga af kynslóð Jóns, er
blær sem oss finnst bæði aljóð-
legur og íslenzkur, og stundum
hefur verið kenndur við
Hindemith. En það er einkenni
hinna beztu listamanna að
sækja menntun og áhrif út fyrir
landsteinana, en gera þau siðan
að hluta af islenzkri menningar-
hefð. Rétt eins og franskir vin-
bændur græddu kaliforniska
teinunga á franska stofna,
þannig að úr varð ennþá betri
vinviður.
Að lokum fluttu þau Guðný og
Jenkins hina rómantisku sónötu
Griegs með miklum glæsibrag.
Tónleikarnir voru svo vel sóttir,
að sækja varð aukastól handa
Ragnari Björnssyni, og tókust i
hvivetna hið bezta. Á þvi er litill
vafi, að kammermúsik — iðkun
er nytsamleg og nauðsynleg
hljómsveitarfólki ef það á ekki
að falla f rútinu-gryfjuna, og sá
vaxandi áhugi, sem hljómlistar-
fólk vort sýnir kammermúsik
þessi misserin lofar góðu um
framhaldið.
7.9 Sigurður Steinþórsson
Upphaf góðadátans
Þorgeir Þorgeirsson, rithöf-
undur og kvikmyndagerðar-
maður hefur nú sent frá sér sina
stytztu bók, en bækur hans virö-
ast sifellt vera að minnka að
vöxtum. Uml var á stærð við
Morgun sálarrannsóknafélags-
ins en þessi nýja er á stærð við
dánarvottorð.
Þaö er annars merkilegt aö
velta þvi fyrir sér hvernig þeir
frændur Þorgeir og Thor Vil-
hjálmsson halda hvor I sina
áttina i bókargerö en langömm-
ur þeirra voru systur.
Bækur Thors verða i sifellu
meiri aö vöxtum, meöan bækur
Þorgeirs dragast saman. Ekki
er þó alveg ljóst I hvorum
stendur meira.
Hasek var afkastamik-
ill drykkjumaður
Bókarkver það sem Þorgeir
Þorgeirsson sendir nú frá sér,
getur I rauninni varla kallazt
bók, 48 smáar siður um frægan
hermann, Góða dátann Svejk,
sem er liklega eini hermaðurinn
sem islenzka þjóðin hefur skilið
ef frá er skilinn herpresturinn
Dr. Koloman Bolotoczky eða
hvað hann nú hét.
10 siöum sem liklega eru þó
þriðjungur ef ekki helmingur
þessarar bókar ver Þorgeir til
þess að kynna nýjar hliöar á
höfundinum Jarsoslav Hasek og
honum Josef Lada, sem teiknaöi
hinar frægu sérkennilegu
myndiraf manninum sem eng-
inn herforingi hefur skiliö.
Um Jaroslav Hasek segir
Þorgeir m.a. þetta:
„Tékkneski rithöfundurinn
Jaroslav Hasek var fæddur 30.
apríláriö 1883, hann dó3. janúar
1923 og náði þannig ekki
fertugsaldri.
Mikinn hluta þessarar stuttu
ævi var aöalviöfangsefni hans
drykkjuskapur. Ritstörf hans
Góði dátinn Svejk.
voruekki annaðen vonlitil bar-
átta við að klóra inn peninga i
einhverja botnlausustu skulda-
súpu sem um getur. Sitimbrað-
ur heili hans var þó svo frjór aö
undrum sætti og fræðimenn
telja sig vita með vissu um
meira en 1200 smásögur sem
hann hefur skrifað, tveir stórir
doörantar liggja eftir hann auk
tveggja skáldsagna sem
glötuöust i handriti — og eru þá
ótalin ljóð hans ótalmörg og
leikrit fjölmörg sem hann yfir-
leitt samdi f samvinnu við aðra.
Heimsþekktur er Hasek af
sögu sinni um Svejk góðadáta.
Sú saga ein mundi nægja hon-
um til eilifrar frægöar. Þó telja
ýmsir annaö stórvirki hans
engu siöra. Þaö verk er alls
ókunnugt utan heimalandsins
og hefur raunar veriö sparlega
gefið út þarlendis, enn sem
komiö er svo torsótt getur orðið
að nálgast eintak af þvi.”
Bóklýsingar borgaðar
með nærbuxum
Siðan rekur Þorgeir ritferil
Haseks, og segir meöal annars
frá þvi þegarforleggjarinn, sem
var nærfatakaupmaður og
höfundurinn hittu hann Lada Ut
af hinni siöar heimsfrægu bók-
lýsingu en Lada hafði áöur
teiknaö myndiribækurog sögur
Haseks:
1 eftirmála við skrautútgáfu
af Góödátasögunum segir Lada
orðrétt um vin sinn:
„Jaroslav Hasek var strax
farinn aö skrifa sögur af góða-
dáta fyrir heimsstyrjöldina og
haföi fengið þær Utgefnar hjá
Hejdy og Tucka Utgáfunni.
Það var svo áriö 1922 að
Hasek gerði mér heimsókn og
bað mig að teikna kápur á
„Ævintýri Svejks góðadáta i
heimsófriðnum” sem til stöö þá
aö gefa Ut i heftum. Ég sneri
mérundireins aö þessu verkefni
og teiknaði mynd af Svejk að
kveikja sér I pipu. A tilsettum
tima fór ég með þessa mynd I
Mohelský krána. Þar biöu þeir
minHasek og útgéfandinn, Sau-
er að nafni. Þeir uröu hrifnir af
teikningunni og Hasek bauö mér
undireins f yrir hana 200 krónur.
Það fannst Sauer smánarborg-
un og hækkaði loforöið í 500
krónur. Rifrildi þeirra um
teikningarlaunin lyktaði svo
meö þvi aö Hasek sló I borðiö og
krafðist þess aö ég fengi 1000
krónur.
Það varö litið um greiöslur
þar á staðnum en ég mátti aftur
á móti borga veitingarnar fyrir
þá báða
Svo var kápan prentuö án
þess greiðsla kænii enda haföi
égekki reiknaö með þvi. Ég var
svo löngu búinn aö gleyma
þessu þegar allt i einu birtist
sendill frá Sauer þessum með
nærbuxurog inniskó handamér.
Hann færir mér þau skilaboð að
húsbóndinn biðji kærlega að
heilsa og sendi hérmeð
greiösluna fyrir káputeikning-
una# þessu hafi seinkað vegna
gjaldþrots. En Sauer þessi hafði
rekiö nærfataverzlun einhvers
konar.”
Svo segir Lada.
Þannig hefur á ýmsu gengið
meðan þessi mesta allra
gamansagna á tuttugustu öld
var I smiðum. Höfundurinn
drakk sig i hel áður en honum
ynnist timi til að ljúka sögunni
hafi verið til i hana einhver
botn.”
Þaö þarf ekki að skýra frá þvi
hér, að sagan fékk góðar viðtök-
Þorgeir Þorgeirsson, rithöf-
undur og kvikmyndagerðar-
maður.
ur viða um lönd. Hún kom út á
islenzku á þeim timum, þegar
góðar bækur voru gefnar út á
vondum pappiren vondar á góð-
um og þessi útgáfa var kreppu-
leg með klesstum strikamynd-
unum hans Lada. Um þessar
viðtökur getur höfundur en nú
fara góð ráð aö verða dýr þvi ef
ekki verðurlát á tilvitnunum, er
senn búið aö endurprenta ritið i
blaðinu.
Annaö efni bókarinnar eru
fimm stuttar sögur af Svejk.
Þær heita:
Svejk I herbúðum við Itölsku
landamærin. Svejk góöidáti Ut-
vegar messuvin. Allsherjaryfir-
halning Svejks góðdáta. Svejk
góðidáti meðhöndlar skotull, og
að lokum: Svejk góðdáti i flug-
hernum.
Frumsvejk
Höfundur getur þess f for-
Framhald á bls. 23