Tíminn - 10.01.1980, Blaðsíða 9

8
Fimmtudagurinn 10. janúar 1980
Fimmtudagurinn 10. janúar 1980
9
Sálfræðingar:
Ottast að Bandaríkja-
mennirnir haf i hlotið
óbætanlegan
sálrænan skaða
Fyrir nokkrum árum héldu
suöur-ameriskir hryöjuverka-
menn framagjörnum embættis-
manni I bandarisku utanrikis-
þjónustunni i gislingu I fjóra
mánuöi. Aö þeim liönum var
honum sleppt án þess aö honum
væri mein gert. Hann sneri
aftur til Bandarikjanna og tók
sér tveggja mánaöa leyfi, sem
honum svo sannarlega veitti
ekki af.
Fljótlega fóru vinir hans aö
taka eftir þvi, aö hann haföi
breytst. Hann var mjög oft ön-
ugur, geöstiröur, þegar hann
var ekki reiöur, og spenntur og
taugaóstyrkur, þegar hann var
ekki geöstiröur. Hann sagöi vin-
um sinum, aö hann þjáöist af
óreglulegum hjartslætti og að
hann væri hræddur um, að hann
væri að fá blóötappa.
Hann sagðist ekki geta sofiö
og hann fengi þunglyndisköst,
sem væri sifellt erfiöara aö
komast yfir. Hann sagöist vera
miður sin vegna þeirrar tilfinn-
einhverjum hræöilegum sjúk-
dómi á meöan hann var gisl.
Satt aö segja voru þetta ekki
órar i honum. Þetta var rétt hjá
honum. Vinir hans foröuöust
hann, rétt eins og vinir foröast
oft samneyti viö fórnarlömb
nauögara.
— Það er þvl likast sem fjöl-
skylda og vinir vilji ekki hafa
neitt saman viö hann aö sælda,
þvi aö ef þeir eru samvistum viö
gisl, veröa þeir sjálfir gislar,
segir dr. Steven Pieczenick, sál-
fræöingur, sem var i þjónustu
utanrikisþjónustunnar og er
sérfræðingur i sálfræöi gisla. —
Þaö er undarlegur hugsunar-
háttur, en svona er þetta. Eng-
inn vill vera meö honum. Allir
halda, aö eldingu slái niður tvis-
var á sama staö.
Þeir i Teheran
Hér er þessi saga sögö til aö
vekja athygli á þeirri staö-
þau hafi I för meö sér óbætan-
legan skaöa og breytingar, sem
stafa af öllu þvi, sem þeir hafa
mátt þola, og þvi, sem aörir
halda, aö þeir hafi mátt þola.
Sá möguleiki er einnig fyrir
hendi, aö fáir eöa jafnvel alls
enginn gislanna 50 i Iran fái sál-
ræn eftirköst eftir fangavistina.
Ekki eru allir gislar eins, ekki
fangaveröirnir heldur og aö-
staöa gislanna er misjöfn. En nú
er þaö mikiö vitaö, um það, sem
þeir þurfa aö liöa, aö skilningur
er á þvi, aö þeir, sem nú eru i
gislingu I Teheran eiga eftir aö
striöa viö margháttaöa erfiö-
leika aö fangavistinni aflokinni.
Vandlega
skipulagt
Eitt er þaö atriöi I sambandi
viö atburöina i Iran, sem getur
gert gislunum erfiöara fyrir.
■ 0

Tveir ónafngreindir bandariskir gislar neyta samloku og kóka kóla eftir að hafa hitt
þrjá bandarfska presta I hernumda sendiráöinu i Teheran á jóiadagsmorgun.
og svefntruflanir séu svo áhrifa-
miklar aöferöir, aö sértrúar-
flokkar beiti þeim viö nýliöa til
aö þeir aölagist sem fyrst.
— Nú orðið vitum viö, aö
þessar aöferöir hafa ekki þau
skelfilegu ógnaráhrif, sem eyöi-
leggja heilann, segir dr. Clark.
— Gislarnir veröa bara utan viö
sig og komast i nokkurs konar
leiöslu, þar sem allt er heldur
óljóst. Þaö mikilvægasta er, aö
allt veröur óljóst. Þaö er ástand,
sem miötaugakerfiö er ófært
um aö fást viö.
Sálfræöingar segja, aö trön-
um hafi þegar tekist að ná tök-
um á nokkrum gislanna, sem
hefur veriö vitnaö til opinber-
lega, þar sem þeir eiga aö hafa
sagt, aö þeir fái góöa meöferö
og aö þaö eigi aö stefna keisar-
anum fyrir rétt I íran.
Samkvæmt sálfræöingunum,
eru slikar yfirlýsingar merki
heilaþvottar, og þaö bendir aft-
ur til þess, aö gislarnir hafi þeg-
ar oröið fyrir einhverjum sál-
rænum skaða.
Dauðaóttinn
Sálfræöingarnir segja, aö
venjulega séu þrjú stig I ástandi
striösfanga eða gisls. Banda-
rikjamennirnir I tran hafa þeg-
ar gengið i gegnum fyrsta stig-
iö, er þeir áttu erfitt með aö trúa
þvi, sem var aö gerast I kring-
um þá og óttuöust aö deyja.
— Þessi dauöaótti birtist oft I
býsna sérstæöri mynd, segir dr.
Pieczinik. — Hann kemur fram I
smáum, kveljandi hugmyndum,
eins og t.d.: Æ fjárinn sjálfur,
nú gleymdi ég aö loka fyrir gas-
iö. Þaö er ein aöferö til aö reka
hræösluna á braut, en undir-
meövitundin segir: Nú er á-
standiö slæmt, gamli minn.
Stig nr. 2 er nokkurs konar
taugaflótti, sem getur staöiö
yfir allt frá þvi I nokkrar minút-
ur upp i nokkra klukkutima og
jafnvel marga daga. Gislinn
veröur eins og barn, algerlega
háöur fangavöröum slnum hvaö
varðar mat, aöstoö, hreyfingu,
hvild, ljós, hávaða, já jafnvel
Gíslatakan í Teheran
vel skipulögð
ingar, aö fjögurra mánaöa
fangavist hefði lagt I rúst
framavonir hans i utanrikis-
þjónustunni. Hann sagöi viö vini
sina, aö hann heföi þaö á tilfinn-
ingunni, aö þeir foröuöust hann,
eins og hann heföi smitast af
reynd, aö þegar gislarnir snúa
aftur frá Teheran, ef og hvenær
sem þaö veröur, eru raunir
þeirra siöur en svo úr sögunni.
Þaö er möguleiki á, aö sá langi
timi, sem þeir hafa veriö I gisl-
ingu, skilji eftir svo djúp ör, aö
Þvi er yfirleitt haldiö fram, aö
aðgeröin hafi veriö framkvæmd
án fyrirvara af órólegum
irönskum stúdentum og hafi
krafa þeirra um hefnd yfir keis-
aranum fyrrverandi veriö hvat-
inn aö henni. Þetta er ekki rétt,
segja þeir sálfræöingar, sem
hafa kynnt sér mál gislanna.
Þeir halda þvi fram, aö gisla-
takan hafi veriö mjög vel skipú-
lögö meö löngum fyrirvara.
Þeir halda þvi fram, aö sú meö-
ferö sem gislarnir hljóta, sé
þáttur i áætlun um aö „persónu-
þvo” þá, svo aö unnt veröi aö
nota þá i pólitiskum tilgangi.
— Ekkert er látiö skeika að
sköpuöu. Þetta er of vel skipu-
lagt til þess, segir dr. John
Clark viö Harvard-háskólann,
en hann hefur kynnt sér sértrú-
arflokka-, gisla- og striösfanga-
sálfræöi og heldur þvi fram, aö
þessar þrjár greinar hafi ótrú-
lega mörg sameiginleg ein-
kenni. — Eftir þvi, sem ég best
fæ séö, eru gislarnir þvingaöir i
sérstakt sálrænt ástand, sem
hentar fangavöröum þeirra
mæta vel.
Sofa með
hendurnar
bundnar fyrir
aftan bak
Sálfræöingar I þjónustu utan-
rikisráöuneytisins, sem hafa
rannsakað konurnar og svert-
ingjana, sem íranir slepptu úr
haldi, lýsa þvi hvaöa meöferö
gislarnir sæta.
— Þeim er haldiö aögreind-
um á hinum ýmsu hæöum húss-
ins og I mörgum herbergjum,
þar sitja þeir hver I sinum hæg-
indastól. A.m.k. einn hefur setið
í einangrun i 10 daga, aðrir hafa
veriö dögum saman i smáklef-
um.
Þeir fá ekki að fara á salerni
án leyfis, og þeir mega ekki tala
viö aöra en hina irönsku fanga-
veröi sina, sem oft bera andlits-
grtmur. Langtimum saman
sitja þeir I myrkri. Þaö er vand-
lega fylgst meö svefntima
þeirra, sem fær ekki aö vera
langur i hvert sinn. Hendur
þeirra eru bundnar, nema þegar
þeir fá reykingaleyfi. Þeir
veröa m.a.s. að sofa meö
bundnar hendur.
— Þeir hljóta mjög illa meö-
ferð, segir einn þessara sálfræö-
inga. — Þaö flokkast ekki undir
pyntingar, en þaö er ákaflega
erfitt aö sofa meö bundnar
hendur.
Dr. Clark bendir á, aö meö þvi
aö einangra gislana, hafa þá i
myrkri og spilla svefnró þeirra
fari Iranirnir eftir fyrirmynd
frá Noröur-Vietnam, en þar
hlutu striðsfangar þessa meö-
ferö. Hann segir, aö einangrun
Skreytt jólatré I bandariska sendiráöinu i Teheran á jóladagsmorgun. Séra William J. Howard heldur guös-
þjónustu. Herskáir Iranskir stúdentar tóku myndina.
félagsskap. Þetta getur haft þaö
i för meö sér, aö á komist mjög
náiö samband milli fangans og
varöar hans.
Stokkhólms-
sjúkdómsferlið
Að lokum sleppir fanginn eig-
in persónuleika og sér sig i veröi
sinum, þar sem hann leitar föð-
ur og móöur, bróöur, elskhuga.
Þessi endurpersónusköpun er
nefnd Stokkhólmssjúkdómsferl-
ið og ber nafn af atburði, sem
geröist þar, þegar kona, sem
var haldiö sem gisl I banka I
Stokkhólmi, lá meö varömanni
sinum og giftist honum siöar.
Stokkhólmssjúkdómsferlið
kann aö vera skýringin á nokkr-
um þeim yfirlýsingum, sem
gíslarnir hafa gefiö. Þeir hafa
sagt, að aöbúnaðurinn I sendi-
ráöinu sé hreint ekki slæmur, aö
fangaveröirnir séu i rauninni
vænsta fólk og aö ástandið gæti
veriö mun verra en þaö er.
Einn af sálfræöingum utan-
rikisþjónustunnar segir svo frá,
aö i fyrri tilfellum hafi mátt sjá
gisla, „sem höföu veriö baröir
og pyntaöir, og þegar þeir voru
látnir lausir, komu þeir út og
þrýstu hendur fangavaröa
sinna. Þaö er mjög undarlegt”.
Ingólfur
Davíðsson:
Byggt og
búið í
gamla
daga —
285
Litum heim aö Kýrunnar-
stööum I Hvammssveit. Þar var
eitt af fyrstu steinhúsum I Dala-
sýslu byggt áriö 1911. Sér út yfir
Hvammsfjörö.
Onnur mynd sýnir hjónin á
Kýrunnarstööum Sigriöi Jóns-
dóttur og Guöjón Asgeirsson.
Sigriöur situr i söBli á úrvals-
gæöingi, er Jarpur nefndist.
Guömundur Jónsson 1 Ljárskóg-
um tók myndina fyrir einum 50
árum.
Guöjón bóndi var og sööla-
smiöur, er smiBaöi mikiö af
Hjónin á Kýrunnarstööum I Dalasýslu, SigrlBur Jónsdóttir og GuBjón Asgeirsson, fyrir um 50 árum
hnökkum og söölum.
Þriöja myndin er tekin I
Lundar I Manitoba um 1920,
auösjáanlega I bjálkahúsi. Þar
situr viö rokkinn Jóhanna As-
geirsdóttir frá Kýrunnarstööum
og sonur hennar Guöjón Frank-
lin Jörundsson. Jóhanna er
föðursystir Jóns Emils
Guöjónssonar, áöur forstjóra
Rikisútgáfu námsbóka, en hann
hefur léö myndirnar I þennan
þátt. Jóhanna og maöur hennar
Guöbrandur Jörundsson fluttu
vestur áriB 1903.
FRÍMERKJASAFNARINN
An þess aö undirritaöur telji
sig á nokkurn hátt i útlegö, verö
ég þó aö segja, aö þaö yljar mér
notalega aö fá bréf frá lesend-
unum heima. Þeim hefi ég nú
öllum svaraö persónulega, en
langar aö birta hér stutta kafla
og svara, þar sem sumt á erindi
til fleiri en min.
„Ég þakka þér fyrir þættina i
TimanumbæöifyrrognU. Égsé
aö þú ertflutturtilNoregsi bráö
en þaö aftrar mér ekki frá þvi
að skrifa þér nokkrar linur”.
Þetta var afar notalegt urj-
haf bréfs meö ýmsum fréttum
aö heiman. „Viö hér I Oskju-
klúbbnum erum aö hefja
vetrarstarfiö, fyrsti fundur
annaö kvöld (13.11) Þar á aö
ræöa um sýningu I vor og lands-
fund o.fl.
Éger aö tina saman meira af
stimplum héöan úr sýslu en þaö
gengur hægt, þó kemur einn og
einn fram I dagsljósiö...”
Þetta eru linur úr bréfi frá
Siguröi Marteinssyni Yztafelli,
645Fosshóll S.-Þing. Skora ég á
þá sem lesa þessar linur og eiga
kannski einhverja stimpla úr
Þingeyjarsýslu sem hann kynni
aö vanta aö hafa samband viö
hann.
Einn lesandi skrifar mér og
spyr um alþjóölegar sýningar
og hvernig veröi nú meö þær.
„Ég hefi heyrt þvi fleygt að
einhver óánægja sé meö aö þú
sértumboösmaöur fyrir alþjóö-
legar sýningar og búir I Noregi.
Hvaö hyggst þú gera i þvi?”
Þvi er til aö svara að ég
hyggst ekkert gera í þvi.
Eins og áöur var sagt frá hér I
þætti, þá er ég umboðsmaður
fyrir sýningar til 1981
og kosinn til þess af þingi
LIF. Varöandi sýningar á
næsta ári, þá eru þaö INDIA-80,
LONDON-80 og NORWEX-80.
Gengiö hefir veriö frá öll-
um hlutum varöandi þær, nema
aö senda inn efnið, þ.e. söfn.
Hefi ég átt um þaö vinsamleg
samskipti héöan viö alla sýn-
endur og þeir sent greiösluv
hingaö eöa beint til sýninganna.
Eru þvi engin viöskipti eftir yiö
þessar sýningar, nema þau sem
farafram beintá milli sýningar
og sýnanda. Þeim málum er þvi
lokiö frá minni hálfu. Þaö eina
sem þá er eftir eru viöskiptin
viö WIPA-81. Ég heföi átt aö
taka fram fyrr I þessum þáttum
aö eftirmaBur minn var kjörinn
á siöasta landsþingi og er hann:
Siguröur R. Pétursson, Búöar-
geröi 5, 108 Reykjavik. Hann
hefir I höndum öll gögn um
sýninguna s.s. reglur og um-
sóknareyðublöð og mönnum þvi
algerlega frjálst, hvort þeir
snúa sér til hans um þessi mál
eöa min þvi aö hann er ásamt
mér umboösmaöur fyrir
WIPA-81. Legg ég áherslu á
þetta og bendi mönnum á þaö.
Siguröur veröur svo umboös-
maöur erlendra sýninga næstu 5
árin eöa 1982-1987. Oska ég hon-
um allra heilla I starfi og mikill-
ar og aukinnar þátttöku is-
lenskra sýnenda á alþjóölegum
sýningum. Égveitekki beturen
aö þegar sé fariö bréf til al-
þjóöasamtakanna um valhans,
svo ekkert á aö vera til fyrir-
stööu um viöurkenningu hans og
ábendingu frá þeim þegar lönd
leita þar fyrir sér um umboös-
menn. Þá er Sigurður umb.m.
Nordia-80.
Vegna oröalags i áöumefndu
bréfi tel ég ekki rétt aö taka upp
fleiri setningar úr þvi. En sé þaö
rétt aö til séu „einstaklingar,
sem ekki þola að ég sé áfram
umboösmaöur erlendra sýninga
meöerlendribúsetu”,þá er mér
ókunnugt um hverjir þaö gætu
veriö. Þaö er landsþing LIF, og
þaö eitt sem ákvaröar hverjir
fara meö þessi umboö en FÍP
samþykkir.
Varöandi bréf frá „Safnara á
Austurlandi” þar sem hann
biöur mig aö útvega sér góö
sölusambönd hér i Noregi þá vil
ég taka fram aö slikt annast ég
alls ekki. 1 svona viöskiptum
geta allir mögulegir hlutir kom-
iö upp á og ég vil ekki vera
milligöngumaöur um neitt slikt.
Frimerkjaverslanirnar heima
hafa mörg heimilisföng góöra
viöskiptasambanda hér og tel
égaö svona sölur eigi aöfara aö
þeim leiðum.
„Rangæingi” hefi égbent á aö
snúa sér tilklúbbsins á Selfossi,
en biö annars um fréttir frá
sama klúbbi og Akureyringum,
san og öðrum er fréttir hafa aö
segja. Þá spuröi Rangæingur
um hvaö væri söluverö merkja
hér ámilli safnara. Mér viröist
þaö vera á einstökum meöal-
dýrum og betri merkjum, AFA
verðlista-verö aö frádregnum
30%. Er þetta nokkuð svipaö og
betri eintök (ekki allra bestu)
hafa selst hér á uppboöum.
Þá tel ég aö svaraö hafi veriö
þeim atriöum bréfa til min, sem
kynnu aö hafa varöaö hluti er
safnarar almennt hafa áhuga á.
Haldiö áfram aö skrifa ég skal
reyna aö vera duglegur aö
svara.
SiguröurH. Þorsteinsson