Tíminn - 13.04.1980, Blaðsíða 2

2
Sunnudagur 13. aprll 1980
Fáeinar laglegar vísur úr ýmsum áttum:
„Ég hef verið að gefa gœtur
að gáfnafari þínu, Jón ”
Þaö hefur lengi verið siöur I
þessu landi aö yrkja visur, fer-
skeytlur, um sitthvaö þaö, sem
viö ber, og enn veröa þeir frægir
af, er þaö gera vel. Ferskeyttar
visur eru auölæröar, meöal ann-
ars vegna reglubundins rlms og
stuöla, og hafa löngum flogiö
milli manna, án tilverknaöar
prentvéla eöa nokkurs þess, sem
til fjölmiðlunar er kennt. Þaö er
órækur vitnisburöur um, hversu
vel þetta form var viö hæfi alþýðu
manna.
Til skamms tlma hefur veriö
uppi fólk, sem kunni alveg ótrú-
legan sæg visna, sem þvf hafa
borizt til eyrna Ur ýmsum áttum,
jafnvel fólk, sem lftt eöa ekki
haföi bækur um hönd, og enn má
vafalaust allvíöa finna þá, sem
geyma sér mikla visnasjóöi í
minni, þótt liklegt sé, aö þeim
hafi talsvert fækkaö. Þaö er af-
leiöing þess, hve þjóöfélagiö er
oröiö margbreytilegra en áöur.
Athygli og áhugi beinist nti f
miklu fleiri áttir en áöur var.
Engum getur dulizt, aö þaö er
ekki svo litiö tengt héruöum, hvar
mest er ort af þessu tagi. I seinni
tiö má ætla, aö Þingeyingar,
Skagfiröingar og Húnvetningar
hafi veriö þar fremstir i flokki.
Þaö á sér vafalaust þau rök, aö
þar hefur lengst og bezt veriö
ræktur vfsnaarfurinn. Þar sem
fólk elst upp viö þaö, aö visur eru
haföar yfir og visnagerö stunduö,
þar koma til ný vísnaskáld, vita-
skuld misjafnlega oröhög og list-
feng, og má þó alltaf vænta þess,
aö úr sliku umhverfi vaxi ein-
hverjir upp, er mikiö hafa til
brunns aö bera. Alþekkt dæmi er
æskuheimili Sveinbjarnar Bein-
teinssonar, þar sem upp ólust
mörg systkini, sem nær öll uröu
kunn fyrir skáldskap sinn og
visnagerö. An þess aö litiö sé gert
úr upplagi og hæfileikum, þá fer
tæpast milli mála, aö þar hefur
ekki siöur komiö til, aö þau ólust
frá blautu barnsbeini upp viö vis-
ur og hafa vafalaust byrjaö korn-
ung aö spreyta sig sjálf á vísna-
gerö.
Þetta er rökrétt og eölilegt.
Ekki þarf til dæmis aö rýna svo
mjög i bókmenntasöguna til þess
aö sjá, hversu mörg höfuöskálda
þjóöarinnar, er uxu á legg um
svipaö leyti, eiga uppruna sinn I
sama héraöi. Ég hygg, aö ótrú-
lega mörg af skáldum Islendinga
á sextándu öld, þeirra sem enn er
minnzt, hafi átt æskuár sin viö
Eyjaf jörö og þar i grennd. Seinna
komu austfirzku skáldin til. Al-
kunna er skáldabylgjan mikla i
Þingeyjarsýslu fyrir og eftir siö-
ustu aldamót. Viö Breiöafjörö
viröist hafa veriö önnur aflstöö
svipaörar tegundar, og úr upp-
sveitum Borgarfjaröar voru eft-
irtakanlega margir rithöfundar
og skáld á fyrri hluta þessarar
aldar. Tildæmis fæddust Magnús
Asgeirsson á sömu misserum á
grannbæjum inni í dalbotni, og
Guömundur Böövarsson og
Stefán Jónsson um likt leyti á
bæjum i Hvitársiöu.
Aftur á móti eru önnur héruö i
landinu afar snauö aö þessu leyti,
ogdæmi um, aö varla finnist nýti-
leg visa I héraöabókum, þótt út
hafi veriögefnar,þarsem þvivar
þó tjaldaö, er frambærilegast
Séra Helgi Sveinsson.
þótti eftir fólk, er þá var á lifi.
Óhugsandi er, aö þetta stafi af
þvi, aö hæfileikum sé svona mis-
skipt milli héraöa og alda, heldur
veröur aö álykta, aö annaö komi
til. Og þá viröist helzt til aö dreifa
misbrestiá þvi,aö rækt hafi veriö
lögö viö skáldskap, vísnagerö og
aöra orölist.
Lausavisur Islendinga fjalla
um allt milli himins og jaröar —
hiö innra llf þeirra, sem þær
yrkja, lifsbaráttu þeirra, yndi
þeirra og sorgir, atvik hvers kon-
ar, kosti og lesti náungans, áföll
hans og höpp og ótal margt ann-
aö. t þeim er niö og klám og
mannlast, og 1 þeim eru fyrirbæn-
ir og heilagt ákall og allt þar á
milli. Iöulega voru fyrr á tlö háö-
ar haröar viöureignir, þar sem
hagmæltir menn sendu hver öör-
um eins eitruö skeyti og þeir
höföu getu til, eöa fengu aöra I liö
meö sér til þess, þvl aö þá varö
ekki hlaupiö i blöö til þess aö fá
þar birtar skammagreinar. Og af
þvi aö tslendingar voru orösjúkir,
ekki sizt þeir, sem betur máttu
sin I samfélaginu, uröu niövlsur
tilefni málaferla og dóma. En þá
kom stundum sá krókur á móti
bragöi, aö vísnahöfundur haföi
tiltæka aöra útgáfu til þess aö
bjargasér á, þar sem illyröum og
mannlasti var snúiö i hrós og veg-
sömun og látiö svo heita, aö ein-
hverjir aörir menn, óþekktir,
heföu spillt skáldskapnum og
snúiö öllu á verri veginn.
Nú á dögum fær andúö manna á
náunganum og hneigö til þess aö
niöra honum Utrás meö öörum
hætti. Aftur á móti hefur sums
staöar tiökazt, aö menn sendust á
kersknivisur, án þess aö óbeit eöa
neins konar hneigö til vanviröu
fylgdi þar meö. Þetta hefur veriö
leikur, sem menn hafa iökaö, sér
og öörum til gamans, og þaö eru
einmitt þess konar visur, sem nú
berast greiöast manna á milli. Af
þess konar vísum uröu þeir nafn-
kunnastir á seinni áratugum —
Egill Jónasson og Karl Sigtryggs-
son á Húsavlk, Steingrlmur I Nesi
og Baldur á ófeigsstööum.
Glettur af því tagi voru visur,
sem fóru hér á árunum á milli
tveggja manna, annars þing-
eyskrar ættar, en hins eyfirzkrar.
Eyfirbingurinn átti upptökin og
skeyti hans var þetta:
Séra Gunnar Arnason.
Oft meö pyngju fer hann flott,
fljóöin syngur kring um,
er meö hringað, uppbrett skott,
arf frá Þingeyingum.
Handhafi hins þingeyska arfs
svaraöi:
Þingeysk snilli og þeliö gott
þarf ei tylliböta
né láta illalagaö skott
lafa milli fóta.
Svipaöa sögu er aö segja um
visur tveggja klerka, sem sóttu
um sama prestsembættiö, þeirra
séra Helga Sveinssonar og séra
Gunnars Arnasonar. 1 einhverju
blaöi var þess getiö, er séra
Gunnar var kynntur, aö hann
væri eöa heföi veriö i stjórn Slát-
urfélags Húnvetninga. Þetta
greip séra Helgi á lofti:
Presta gerist mikil makt,
margir riöa nú til þinga,
hvorki er framlag siappt né slakt
Sláturfélags Húnvetninga.
Nú haföi séra Helgi látibprenta
predikun i ljóöum, ásamt stól-
ræöu, er hann haföi flutt I útvarp,
og hét kveriö „Ljósiö kemur aö
ofan”. Þessa minnist séra Gunn-
ar og kvaö:
Aöur vissu ýmsir þaö
innst i huga sfnum,
aö ljósið kemur ofan aö,
en ei frá Helga minum.
Þegar hér var komið lagöi einn
úr söfnuðinum, sennilega vel
kunnugur þeim prestunum báö-
um og ef til vill vísnavinur þeirra,
orö I belg. Hans tillag var þetta:
Illa reynast okkur ráö
ailra stjörnarráða og þinga.
Þó er fremur nauö en náö
aö nota rétt til prestskosninga.
Glettin var einnig visa, sem
fannst I móhrauki tsleifs Glsla-
sonar á Sauðárkróki og undir
nafnÞuruIGaröi IMývatnssveit:
Ef ég kemst i ellinni
eftir glöp og skyssur
undir sæng hjá tsleifi,
aftur fæöist Gissur.
tsleifur Glslason orti aö sinu
leyti um símaskák, sem Saub-
krækingarog Hvammstangabúar
háöu siná milli meö sklrskotun til
frægs atburöar úr húnvetnskum
læknavlsindum:
Hrókur fast aö frúar hupp
fór meö blíöuoröum.
Skyldu þeir hafa yngt upp
eins og karlinn foröum?
Þekkt kvæði eftir Stein Steinar
hefst á þessum orðum: Þaö vex
eitt blóm fyrir vestan, sem veit
ekki að ég er til. Þegar þaö birtist
I fyrsta skipti, kvaö Siguröur
Helgason rithöfundur:
Vesalings blóm fyrir vestan,
sem veit ekki neitt um Stein,
—hvernig þaö getur gróiö
er guöi ráögáta hrein.
Atvik á stjórnmálasviöinu
verða enn mörgum hvöt til þess
að kasta fram vísu, og svo var til
dæmis um stjórnarskiptin I vet
ur, þegar margt var ort um þá
Gunnar og Geir. Meðal þeirra,
sem lögðu I það púkk, voru þeir
Þormóður Pálsson I Kópavogi og
Björn Jónsson frá Haukagili.
Þeir kváöu báöir um Geir, og
var visa Þormóös á þessa leið:
Eftir trylitan darraöardans
drúpir Geir I sárum.
Alvarlegu augun hans
eru fuli af tárum.
Birni fórust aftur á móti þannig
orö eftir sjónvarpsþátt, þar sem
Geir var talinn hafa veriö fremur
óskörulegur:
Hörmung var aö horfa á Geir,
hans er búin saga.
Innir hrafninn „aldrei meir”
eins og foröum daga.
Þó er það svo, að ekki endist
öllum lipur ræöa og fimi i orða-
skiptum til viðurkenningar. Um
það ber vitni næsta vísa, sem ort
var norðan lands fyrr á árum:
Þessum landa er mjúkt um
mærö,
málabland og gjálfur.
Hans er andi óþekkt stærö
eins og fjandinn sjáifur.
Annar fékk þessa kveöju á svip-
uöum slóöum aö loknum fyrir-
lestri:
Agæt ræöa aö ööru en þvi,
að ekki er vert aö fllka:
Hana vantaöi alveg I
efni og kraftinn lfka.
Kristján ólason á Húsavík
ánafnaði manni nokkrum þessa
vlsu:
Heldur uröu hey þln smá
hér I þessu llfi
eins og þú barst lipurt ljá
i lyga og bragöa þýfi.
A þeim tlmamótum i sögu Is-
lendinga, er þingmennirnir uröu I
fyrsta skipti fimmtlu og tveir,
jafnmargir spilunum, orti Sigurð-
ur Sigurðsson, sýslumaöur á
Sauöárkróki:
Þú hefur spilaö, þjóöin min,
þaö er kunnugt oröið.
Ekki sparaö spilin þin,
spilin öll á borðiö.
En spyrjir þú um spilin þin,
sem spilaö er innan stundar,
þér aö segja, þjóöin mln,
þar eru of margir hundar.
Af nöturlegu tagi er þessi vlsa
Karls Sigtryggssonar á Húsavlk:
Ég hef veriö aö gefa gætur
aö gáfnafari þinu, Jón.
Aö þú ei hefur fjóra fætur
finnst mér drottins yfirsjón.
Fyrir hér um bil tvö hundruð
árum kvað Sigurður Pétursson
sýslumaður um samtiöarmenn
sina, þá sem hafnir voru yfir al-
þýðuna og lögöu stund á að aka
seglum eftir vindi:
Nú er ég hólpinn, nú hef ég friö,
nú er ég garpur mesti.
Aöaiinn dingla ég aftan viö
eins og tagl á hesti.
Aðallinn er að visu fyrir bí, en
þaö er'u bara nýjar stéttir, sem
komið hafa i staö hans. Þess
vegna er visan enn i fullu gildi.
En þrátt fyrir allt eru til karlar,
sem ekki láta aöalinn eöa neitt af
heimsins fánýti og prjáli gera sér
neinar glennur, og fulltrúi þeirra
getur Hjörleifur á Gilsbakka ver-
ið. Hann orti um sjálfan sig:
Andlitiö á aumum mér
enginn þrifiö hefur.
Fyrir kjaftinn kominn er
köngulóarvefur.
Og þennan hressilega, skag-
firzka karl I dölum frammi, þar
sem gljúfur gina og hamrar
gnapa, látum viö hafa siöasta
oröiö.
—JH.