Tíminn - 13.04.1980, Síða 7

Sunnudagur 13. aprfl 1980
7
Jón Sigurðsson:
„Lögmál Hendrys”
og önnur
verðbólgumál
I orði kveðnu hefur baráttan
viö veröbtílguna verið megin-
verkefni islenskra stjtírnmála-
manna á siðustu árum. Fram-
tiðin mun þó væntanlega kom-
ast að þeirri niðurstöðu, aö þessi
barátta hafi aöeins verið eitt af
helstu verkefnum stjórnmála á
þessu árabili, en ýmis önnur
verkefni einnig komið mjög til
skjalanna, verkefni sem flest
eru mikilvæg og jafnvel brýn,
en sum andstæð þvi markmiði
að skjótur árangur náist i átök-
unum við verðbólguna.
1 orði kveðnu eru menn nefni-
lega sammála um það að bar-
áttan gegn veröbólgunni eigi aö
hafa forgang, en f verki eru
menn einnig sammála um það
að margvisleg önnur verkefni
þarfnist tafarlausrar lausnar og
er þá iöulega ekki um það sinnt
að lausn þeirra að sinni og án
tafar muni draga úr árangri á
sviöi verðbólgubaráttunnar.
Með þessu er ekki sagt, að
þessi verkefni önnur séu ekki
mikilsverð, en hitt er sagt að
ekki er fullt samræmi i orðum
og athöfnum manna, og gildir
einu hvort talað er þá um
stjtímmálaflokka, hagsmuna-
samtök, atvinnuvegi eöa lands-
hluta.
Það er ef til vill eitthvert
mesta vandamálið i þessu sam-
bandi að menn virðast ekki vera
reiðubúnir til þess að gera það
upp við sig hvort baráttan við
veröbólguna á að hafa forgang
fram yfir önnur verkefni, eða á
aöeins að vera eitt af mörgum
verkefnum sem fengist er viö f
senn.
Þaö er mikiö um það rætt og
ritaðá Vesturlöndumum þessar
mundir að unnt sé að sigrast á
óöaverðbólgunni i skyndi. Satt
að segja er fæst sem bendir til
að svo geti orðið, og þar sem
horfur eru á slikum hröðum ár-
angrihefurþað alls staöar verið
keypt þvi veröi sem almenning-
ur er ekki fús að gjalda, — með
almennri og harkalegri skerö-
ingu lifskjara, með almennu og
langvarandi atvinnuleysi, með
stórkipp verðhækkana um stund
sem ekki eru bættar I launum,
eöa jafnvel með rosalegri
skeröingu almennra mannrétt-
inda.
Óðaverðbólga
fremur en verð-
bólga
Þetta gjald eru Islendingar
ekki fúsir að greiöa, og þess
vegna er skynsamlegt að menn
geri sér fulla grein fyrir þvi, að
skyndilegur árangur mun ekki
nást, heldur verður aö sækja á
brattann i áföngum á nokkru
árabili.
í öðru lagi kennir reynsla okk-
ar og annarra þaö, aö áraúgur
næst ekki I baráttunni við verð-
bólguna meö yfirlýsingum
rikisstjórna, samþykktum þjóð-
þinga, reglugeröum eða stjórn-
valdsákvörðunum. Arangur
næst aðeins með þvi og I þvi að
efnahagsástandið sjáift breyt-
ist, — hvort sem um það eru
höfö fleiri eöa færri orö. A sama
hátt veröa aðgeröir algeriega að
miðast við að breyta hinum
efnahagslegu forsendum en
ekki við eitthvaö annað.
Iþriöjalagi verða tslendingar
að sætta sig viö það að komast
aldrei neðar meö verðbólguna
en hún er á hverjum tfma i ná-
grannalöndum og hjá helstu
viðskiptaþjóðum. Þetta er auð-
vitað augljós staðreynd sem
enginn reynir að deila um. En af
þessari ástæðu er réttara aö
tala um baráttu við óðaverð-
bólgu, fremur en við verðbólgu
almennt. 1 nágranna- og við-
skiptalöndum okkar er verö-
bólga i vexti og sums staöar
hrööum skrefum, og það gæti
oröiö til þess að ala á röngum
hugmyndum — og siöan von-
brigöum ófyrirsynju — aö rugla
þessu saman.
Enginn getur
firrt sig ábyrgð
Viö þessa upptalningu má
bæta þvi aö þar sem viö lifum I
frjálsu lýðræöisþjóðfélagi mun-
um viðaldreiná árangri án þess
aö almenn samstaða hafi náðst
fyrir fram um aðferðir og leiðir
aö markmiöinu. Ef islenskt
stjórnvald reynir aögeröir sem
samtök launþega eöa atvinnu-
vega sætta sig ekki við munu
þær aðgerðir mistakast, — ef
ekki þegar I staö, þá áður en
langtum liður. Sannleikurinn er
sáaðhér getur enginn áhrifaað-
ili I efnahags-, stjórnmála- eða
atvinnulffi firrt sig ábyrgð, og
það sýnir aöeins óskammfeilni
ef slikt er reynt.— En þótt ein-
hver sé einhvern tima óskamm-
feilinn, þá dregur þaö ekki úr
ábyrgö t.d. stjórnmálaaflanna
eða úr skyldu þeirra aö taka
frumkvæöiö.
Ekki töfraorð
Þau atriði eru afar mörg sem
máli skipta I slagnum viö óða-
verðbólguna, og verður senni-
lega ekki svo lengi talið að allir,
sem vit hafa á, telji allt komið
fram. Vissulega er það rétt aö
eitt meginskilyröi árangurs er
aðhaldssöm peningamála-
stefna, sem miöar að þvi að
koma I veg fyrir of mikla aukn-
ingu peningamagns og of mikil
umsvif bankakerfisins. En flest
bendir til þess, að sú skoöun sé
röng að peningamálastefnan, —
eða sá „mónetarismi” sem viða
er boðaður — sé eitthvert ein-
stakt töfraorð sem allan vanda
leysi.
Fregnir frá Bretlandi um
þessar mundir benda t.d. til
þess að æ fleiri fylgismenn
ihaldsstjórnarinnar þar séu nú
farnir aö efast um réttmæti
þeirrar harkalegu áherslu sem
stjórnin hefur lagt á þennan
eina þátt málsins. Sú einhliða á-
hersla felur nefnilega i sér ýmsa
félagslega og stjórnmálalega
öröugleika sem ekki er vist að
fólkið og samtök _þess láti sér
lynda, einkanlega ekki til lengd-
ar.
I annan stað fer því fjarri aö
allir sérfræöingar og hagspek-
ingar séu á einu máli um tengsl-
in sem augljóslega eru á milli
peningamagns, umsvifa banka-
kerfis og rlkisfjármála annars
vegar og efnahags- og atvinnu-
llfsins hins vegar. Einkanlega
virðast menn eiga erfitt meö að
átta sig á þvl hvar tiltekin at-
burðarás á upptök sin, hvort t.d.
peningamagn veröur taliö upp-
spretta verðbólguþróunar eða
afleiðing hennar — nema hvort
tveggja sé og þá hvernig.
Arleg úrkoma
— eða hvað?
Það skiptir augljóslega miklu
máli að slikum spurningum hafi
verið svarað til fullnustu áður
en sveigt er inn á þá braut aö
miöa aðgerðir einvöröungu eða
þvl sem næst við peningamála-
stefnuna. Með þessum oröum er
ekki gert litið úr þætti peninga-
málastefnunnar, en látiö I ljós
það álit aö hún sé fremur hluti
stærri heildar en sjálft algera
úrslitaatriðið sem fylgismenn
hinssvonefnda „mónetarisma”
eða peningamálastefnu álita.
Sem dæmi til gamans má
nefna, að Hendry nokkur há-
skólakennari við Hagfræðiskól-
ann i Lundúnum flutti um það
opinberan fyrirlestur I vetur aö
ekki sé allt sem sýnist I þessum
fræðum. Hann sýndi sem sé
fram á það með tölum, töflum,
dæmum og miklum visdómi, að
það er miklu nánara samband
milli árlegrar úrkomu á Bret-
landseyjum og verðbólguþróun-
arinnar!!! Að gamni slnu kast-
aði hann fram þvl .Jögmáli
Hendys” að rlkisstjórn landsins
ætti að reyna að „leysa” verð-
bólgumálin með úrkomuna I
huga fremur en að leggja ein-
hliöa áherslu á peningamála-
þáttinn.
menn og málefni