Fréttablaðið - 23.09.2007, Blaðsíða 18

H
erferð Landsbanka
Íslands fyrir fyrrver-
andi fyrstu deild
íslenska fótboltans,
Við elskum fótbolta,
eða Landsbankadeildina, vakti
athygli á síðasta hausti, ekki
aðeins fyrir snjalla hugmynd-
avinnu í sjónvarpshluta verkefn-
isins og úrlausn, heldur ekki síður
fyrir notkun á úðuðum myndum í
blaðaauglýsingum sem minna
óneitanlega á verk hins kunna
veggmálara Banksy. Það er
Íslenska auglýsingastofan sem
stóð fyrir herferðinni og segir
Hörður Kristjánsson hugmynd-
ahönnuður að þeir félagar sem
unnu hugmyndina hafi viljað „fá
boltann af grasinu á götuna, koma
honum á steypuna“. Hann segir
okkur tengja stensilmyndir göt-
unni og þeir hafi jafnvel gert sér
vonir um að myndin kæmist á
veggi. „Auk mín voru í þessum
kjarna Daníel Freyr og Þormar
Melsted.“ Stenslarnir fyrir
herferðina voru unnir af Harra og
eru í fullri líkamsstærð: „Hann er
bestur í þessu. Það er með stensl-
aðar myndir eins og aðrar að
sumar eru góðar en aðrar lakari.
Auglýsingabransinn fylgist vel
með hvað gerist í veggjakrotinu.“
Notkun á stenslum í veggmál-
verkum á byggingum í opinberri
eigu og einkaeign hefur verið
nokkur hér á landi, jafnvel verk-
um með pólitísku ívafi eins og
verk Banksy eru nær alltaf. Hann
hefur haft gífurleg áhrif um allan
hinn vestræna heim á síðasta ára-
tug en ferill hans hófst í Bristol
fyrir nær tíu árum þar sem hann
heldur til. Þar hóf hann feril sinn
sem hluti af þríeyki sem vann
verk sín á veggi, DBZ. Hann náði
athygli árið 1998 þegar haldin var
hátíð graffití-listamanna alls stað-
ar að úr Evrópu í Bristol. Hann
tók að starfa víðar og verk hans
byggðust á einföldum myndum,
andúð á yfirvaldi og gráum húmor.
Hann varð fljótt eftirlýstur fyrir
skemmdarverk og frægðin var
studd nafnleysi, enginn vissi fyrir
víst hver hann var. Þegar hann
hélt sýningu í vöruskemmu í
London þar sem lifandi dýr voru
notuð sem efni til að mála á kom
lögreglan og lokaði sýningunni
vegna slæmrar meðferðar á
dýrum.
En athyglinni og nafnleysinu
fylgdi frægð: verk hans tóku að
seljast dýrum dómum á netinu og
þegar hann hélt sýningu í Los
Angeles fyrir rúmu ári var hann
orðinn frægur í heimi myndlistar-
innar. Verkin seldust hratt og
brátt fór verðið að stíga: stóru
uppboðshúsin seldu verk hans á
tuga og hundruð sterlingspunda.
Nú stendur yfir sýning á verkum
hans í listahúsi Dave Stewart
Eurythmics-forkólfs í Covent
Garden í London. Hann er tekinn
að selja verk sín í virðulegum
galleríum, er kominn með eigin
vefsíðu, www.banksy.co.uk, þar
sem nálgast má verk hans sem öll
eru til frjálsra nota. Þar er líka að
finna stefnuskrá hans sem er sótt
í lýsingu hermanns sem var einn
þeirra sem komu í Bergen-Belsen
fangabúðirnar 1945. Hann lýsir að
þangað hafi borist með birgðum
kassi af sterkrauðum varalit og
hafi varalitum verið dreift meðal
fanganna. Þeir hafi sett á sig vara-
lit. Honum hafi ofboðið þar til
hann skildi að farðinn var merki
um lífsvon og mannlega reisn.
Ber að skilja það svo að listamað-
urinn líti á verk sín sem lit á ann-
ars gráan heim?
Verk Banksy má nú finna í
virðulegum galleríum og þau eru
ekki ódýr. Hefur hann selt sig?
Ekki segir hann sjálfur. Sér standi
nokk á sama um sölu og viðtökur,
hann haldi sínu striki og láti
verkin tala. Enda eru þau pólitísk
í andúð á neyslu, hernaði og yfir-
valdi.
Hann segir áhrif graffití-lista
fara dvínandi í Evrópu líkt og
gerðist í New York á áttunda ára-
tugnum þar sem málarar eins og
Basquiat áttu upphaf sitt í veggja-
kroti. Nú orðið hafi auglýsing-
agerðarmenn einir not fyrir
graffití: „Sem tíska í listum er
graffití liðið fyrirbæri. Það lifir í
auglýsingum þegar gefa þarf
vörum yfirbragð götunnar til að
ná til ungra neytenda margmillj-
arða fyrirtækja.“
Veggjakrot heldur áfram að
vera vandamál í borgum og
bæjum um alla vesturálfu og
miklum fjármunum er eytt í að
afmá verk nafnlausra listamanna,
þótt veggir með myndum Banksy
hafi fengið vernd og öðlast verð-
mæti eftir leik hans með brúsa og
stensil. Hann stingur sér víða
niður: í dýragarðinn í London
komst hann inn óséður og úðaði á
vegg í búri mörgæsanna: Hér er
of kalt.
Verk hans og stíll vekja snögg
viðbrögð. Þess vegna sjáum við
áhrif hans í auglýsingum á borð
við þær sem Landsbankinn hefur
kostað til að vekja athygli á fyrstu
deildinni sem svo hét í eina tíð.
Veggjakrotarinn frá Bristol hefur víða áhrif.
Landsbanka-
deildar-
auglýsingin (hluti)
Stensilverk eftir
Harra er grunnur
herferðarinnar
„til að koma
boltanum á
götuna“.
Verk eftir Banksy,
„Stúlka gælir við
sprengju“. BIRT ÁN
LEYFIS LISTAMANNSINS.
Hinn kunni breski kvikmyndaleikstjóri Sally Potter
undirbýr nú sína fyrstu sviðsetningu á óperunni
Carmen eftir Bizet, fyrir ENO, ensku þjóðaróper-
una. Sally, sem er gamall Íslandsvinur frá þeim
dögum er hún
kom hingað til
að taka sínu
fyrstu mynd í
fullri lengd,
Golddiggers
sumarið 1981,
hefur aldrei
farið troðnar
slóðir. Við
sviðsetning-
una á Carmen
sem verður
frumsýnd 29.
september
notar hún sér
flamenco-
dansinn sem
meginefni
sýningarinnar og nýtur við það aðstoðar dansarans
Pablos Veron. Sjálf er Sally dansfíkill og hefur nýtt
dans áður sem uppistöðu í kvikmynd, the Tango
Lesson.
Það er breski sópraninn Alice Coote sem fer með
titilhlutverkið en óperan verður á fjölunum í Covent
Garden á fimmtán sýningarkvöldum fram til 17.
nóvember.
Áhugasamir geta kynnt sér ýmis gögn varðandi
sviðsetninguna á vef Sallýjar: www.sallypotter.com.
Sally og Carmen
Þ
eir finnast sem líta á menningu í samfélag-
inu sem aukreitis, eitthvert dútl utan við
daglega önn almennings í landinu. Þeir
finnast líka og sjást vel sem telja
menningarstarf af öllu tagi vera fyrir
tyllidaga. Þar fara fremstir stjórnmálamenn sem
eru kosnir til að stýra almannahag og hafa jafnan
heldur yfirborðskennda hentistefnu uppi þegar að
menningu og listum kemur eins og sjá má í
stefnuskrám stjórnmálaflokkanna, bæði í sveitar-
stjórnum og landstjórninni. Í þeirra huga er
hefðarrétturinn ríkastur, vaninn. Menningarstarf er
í þeirra augum skrautfáni sem gott er að draga upp
þegar á þeim þarf að bera.
Gríðarlegt starf er í menningargeiranum, raunar
er ofvöxtur hlaupinn í framkvæmdasemi á því sviði.
Það er nánast sama hvert er litið: tónlist, myndlist,
leikhús, bókmenntir, jafnvel kvikmyndaframleiðslu,
og sprotagreinar eins og listdansinn og óperulistina
sem eru báðar í öng sökum stærðar samfélagsins og
virðast dæmdar til að verða kræklur.
Vextinum fylgja aðrir kvillar: nálægð lítils
samfélags og tengsl af ýmsu tagi gera mönnum
erfitt fyrir. Gagnrýnisleysið verður viðvarandi
ástand. Tillitssemi sem á endanum dregur úr
skynjun manna um hvað er nýtt, hvað er gamalt,
hvað er vandað og hvað er hratt umlykur allt og
gerir listastarfið í landinu að magnlausu miðjumoði.
Umræðuskorturinn verður líka til þess að mönnum
reynist auðvelt að þyrla upp moldviðri um athygli á
sér í útlöndum: Mín frægð kemur að utan. Sem
styrkir stöðu þeirra á innanlandsmarkaði, því þeir
Íslendingar verða taldir á tíu fingrum sem hafa náð
máli í fremstu sveit lista vesturálfu, þótt tugir starfi
á erlendum vettvangi.
Stjórnvöldum er vandi búinn: þeim er skylt að
fara skynsamlega með almannafé og stýra styrkjum
til aðila sem eiga sýnilega brýnna erindi en aðrir.
Þar fer fram fagurfræðilegt mat. Rétt eins er
fjölmiðlum sá vandi fyrir höndum að skilja milli
þess sem talið er tíðindameira en annað. Þessir
kostir eru erfiðir. Hver af tíu myndlistarsýningum
helgarinnar á að hljóta umfjöllun, hvaða tónleikar af
fimm skulu nefndir? Þar verður líka að fara fram
fagurfræðilegt mat.
Og með því öllum fjölmiðlum er skorinn stakkur í
efnislegum aðstæðum leiðir offramboð í listum til
þess að mestöll umfjöllun fjölmiðla um menningu og
listir verður látlaus kynning. Efnisleg umfjöllun
lýtur í lægra haldi.
Þessi kálfur Fréttablaðsins er tilraun til að bæta
úr þessu ástandi. Honum er ætlað að gefa rúm til að
greina ástand og afurðir menningarmarkaðar í
landinu sem er þrátt fyrir hástemmd orð ríkur og
mikilvægur þáttur í atvinnulífi þjóðarinnar,
vitundarlífi hennar í svefni og vöku, sem er þegar
litið er aftur í tímann eitt samofið ferli og þegar upp
er staðið það eina sem eftir stendur í sögunni þegar
borgir eru hrundar og þjóðbálkar horfnir í haf
tímans.
Páll Baldvin Baldvinsson
Leiklist Sally Potter leikstjóri
Sigur Rós
Stensilmyndin
sem lengi
hefur fylgt
hljómsveitinni
er þekktasta
íslenska graffiti-
myndin.