Tíminn - 08.06.1986, Blaðsíða 4

Sunnudagur 8. júní 1986
4 Tíminn
Frá sautján ára
aldri hefur
Tryggvi Jónsson
unnið við að
þróa íslenskan
lagmetisiðnað
og hefur í 34 ár
verið forstjóri
einnar
fullkomnustu
verksmiðju
landsins á því
sviði.
TRYGGVI JÓNSSON: „Slæmt a& geta ekki nýtt ágætan tækjakost með fullum afköstum." (Tímamynd Pétur)
„Það er lán að geta
fengið hráefnið
úr ómenguðum sjóu
Bráðum eru liðin 130 ár frá því að breskur framkvæmda-
maður setti á stofn fyrstu niðursuðuverksmiðjuna á íslandi.
Hann hét Ritsche og hóf að sjóða niður la\ og ýsu upn« í
Borgarnesi 1858 og tlutti vöru sína úr landi. Þetta var >á
tiltölulega ný aðferð við geymslu á matvælum, því niðursuðan
var upp fundin á dögum Napoleons mikla 1810, þegar þurfti
að sjá til þess að Rússlandsher hans hefði óskemmdan mat að
seðja sig á í þeim örlagaríka leiðangri.
Það er svo ekki fyrr en árið 1908 að aftur er tekið til við að
sjóða niður matvæli á íslandi, og það var vestur á ísafirði
þar sem Pétur M. Bjarnason hóf fiskbolluframleiðslu, er var
við lýði í þrjú ár. Þá verksmiðju keypti svo Sláturfélag
Suðurlands og tlutti til Reykjavíkur og reisti senn verksmiðju
til niðursuðu á kjötvörum og niðurlagningar á gaffalbitum
fyrir innlendan markað. Árið 1936 var aftur sett upp-
niðursuðuverksmiðja á ísafirði og nú til vinnslu á rækju og
árið 1938 lét Sölusamband íslcnskra fiskframleiðenda reisa
niðursuðuverksmiðju í Rcykjavík.
Einn er sá maður sem öðrum
núlifandi mönnum fremur hefur
tekið þátt í að þróa þessa mikil-
vægu grein matvælaiðnaðar og
hann stendur enn þar við stjórn-
völinn sem nýjungar og framfar-
ir í greininni eiga sér stað, en
hann er Tryggvi Jónsson, for-
stjóri niðursuðuverksmiðjunnar
ORA við Vesturvör 12 í Kópa-
vogi. Við báðum Tryggva að
segja okkur frá ferli sínum og
rekstri verksmiðjunnar, sem
hann sjálfur kom á stofn og
hefur séð verða að reisulegu
nýtísku fyrirtæki.
„Já, þetta er orðinn langur
ferill hjá mér,“ segir Tryggvi
Jónsson,“ því ég hef verið í
þessu frá því er ég var aðeins 17
eða 18 ára. Ég er fæddur í
Strandasýslu en fluttist barn til
Akureyrar. Þar saltaði fóstur-
faðir minn, Jón Kristjánsson,
síld á sumrum sem Svíar keyptu
af honum og ég fékk skjótt
áhuga á að halda þessu áfram og
þróa þetta frekar. Því varð það
úr að ég fór til Svíþjóðar árið
1932 og komst að hjá því fyrir-
tæki sem var stærsti aðili í Sví-
þjóð í niðurlagningu síldar, en
það var „Bröderne Ameln,“ sem
höfðu stöðvar norðan við(
Gautaborg, þar sem nú heitir
Kungsholm. Ég lærði þarna
þeirra tækni við framleiðsluna
og síðar í verksmiðju út á eyju
þarna skammt frá sem heitir
Smögen og varð þetta tveggja
ára námstími hjá mér.
Þaðan lá leiðin svo 1936 til
Danmerkur, þar sem við fóstur-
faðir minn, Jón Kristjánsson og
Jón Helgason, stórkaupmaður,
settum niðursuðuverksmiðju á
stofn er starfaði í allmörg ár.
Verksmiðjan hét „Vinko“ og
við hana starfaði ég fram undir
stríð, þegar við fósturfaðir minn
seldum Jóni Helgasyni okkar
hlut og héldum alfarnir heim,
rétt fyrir hernámið. Jón Helga-
son rak verksmiðjuna fram yfir
stríð og var heppinn, því hann
seldi vörur sínar aldrei beint til
hernámsliðsins, heldur til heild-
sala, sem seldu hana áfram.
Þannig slapþ hann við óþægindi,
þegar þeir sem skipt höfðu við
Þjóðverja voru teknir í karphús-
ið.
Niðursuðuverksmiðja SIF
hafði byrjað rekstur niðursuðu-
verksmiðju 1938 og réðst ég tiú
til þeirra, til þess að kenna
niðurlagningu á gaffalbitum og
öðru. Það var Þorvaldur í Síld
og fisk, sem þarna sá þá um
niðursuðu á fiski og fleiru. Ég
hafði áður unnið með Þorvaldi,
því ivið vorum við sem settum
upp niðursuðuverksmiðju á
rækju á ísafirði 1936 og áður var
minnst á.
Niðursuðuverksmiðja SÍF var
til húsa við Borgartún, þar sem
ÁTVR er núna og var verk-
smiðjan niðri, en lager og skrif-
stofur á efri hæðinni. Þarna var
starfað til ársins 1952, en þá var
verksmiðjan seld nokkrum ein-
staklingum.
Ég hafði alltaf litið á þetta
sem einskonar tilraunaverk-
smiðju og langaði til að komast
lengra í þessu og það varð til
þess að ég stofnaði ásamt Arn-
ljóti heitnum Guðmundssyni
lögfræðingi, fyrirtækið Kjöt og
rengi 1951, en síðan niðursuðu-
verksmiðjuna Ora árið á eftir.
Þá var með okkur Magnús J.
Brynjólfsson.
Þarna byrjuðum við í 250
fermetra húsnæði í Kópavogi og
framleiðslan var í byrjun eink-
um margvíslegar vörur úr hval-
kjöti. Þetta var fryst hvalkjöt,
súrsað rengi og fleira og auk
þess hvalkjötspylsur, niðursoðn-
ar og frystar, áleggspylsur, hval-
kjötfars og blóðmör. 1953 jókst
fjölbreytnin nokkuð og við fór-
um að framleiða gúllas úr hval-
kjöti og kjötbúðinga úr hvalkjöti
og svo Vínarpylsur. niðursoðið
grænmeti, grænar baunir, fisk-
bollur og fiskbúðinga.
Neytendur tóku þessum vör-
um sem við framleiddum úr
hvalkjöti ákaflega vel, því það
bar við á þessum árum að skort-
ur var á lambakjöti og þá var
þetta gripið fegins hendi, enda
þori ég að fullyrða að þetta voru
góðar vörur. Við höfðum um
þetta leyti hjá okkur ungan
Þjóðverja sem var mikill ágætis
maður og mjög hugmyndaríkur
að finna upp góðar uppskriftir.
Já, eins og ég sagði fórum við að
framleiða fiskbollurnar og fisk-
búðinginn þarna 1953, en við
notuðum norska uppskrift við
framleiðsluna, sem hefur breyst
mjög lítið í áranna rás.
Já, það er rétt hjá þér. Fisk-
bollurnar og fiskbúðingurinn
ásamt fleiri vörum okkar voru
sjálfsagt með fyrstu „hraðréttun-
um,“ sem völ var á hérlendis.
En þó hefur orðið geysileg
breyting til framfara í þessu
tilliti hjá okkur, enda eru vöru-
tegundirnar nú 40-50 talsins og
dósastærðir um hundrað.
Við höfum nú til dæmis bætt
við réttum í svonefndum „easy
opening“ pakkningum, - „ýsu
sælkerans," hamborgurum og
pylsum, sem fengið hafa ágætis
viðtökur, enda þarf ekki annað
en hita þetta undir sjóðandi
vatnsbunu og líka erum við
komnir með tilbúnar súpur,
krabbasúpu og humarsúpu.
Krabbasúpan er unnin úr ís-
lenskum kröbbum sem veiðast
hér við landið og humarsúpan úr
humarklóm, sem fyrr var til siðs
að henda í hafið. Við höfum
malað þetta og gert úr því svo-
nefnda kjarna sem eru frystir og
tekið af eftir þörfum og þarna
fæst nýting á ágætu hráefni, sem
fyrr var ekki til staðar. Súpurnar
höfum við flutt út í tilrauna-
skyni, nokkur þúsund dósir. Þær
hafa líkað vel og við gerum
okkur talsverðar vonir um að
vinna þeim markað. Það er gam-
an að geta þess að það var
Agnar Kofoed Hansen heitinn,
sem átti hugmyndina að þessu.
Hann kom til okkar með færan
franskan kokk fyrir einum
fimmtán árum og við gerðum
tilraun, sem tókst vel. Eigi að
síður varð ekki framhald á þessu
þá.
Ég gat þess að við byrjuðum
hér í aðeins 250 fermetra hús-
næði, en bættum við 200 fer-
metrum þegar niðursuða hófst
og brátt nýjum 200 fermetrum.
Nú er húsnæði ORA um 5000
fermetrar. Vélakostur er hér
ákaflega góður og fullkominn,
helst hafa katlarnir sem við sjóð-
um dósirnar í verið að úreldast,
en í júlí í sumar verða þeir
endurnýjaðir og verða það tæki
sem við teljum hin fullkomnustu
sem völ er á.
Það er verst að við höfum
ekki getað aukið söluna meira
en raun er á til þess að geta
notað góðan vélakost og fram-
leiðslugetu meir. íslenski mark-
aðurinn er ekki svo stór og
útflutningsmarkaðir milliríkja-
mál. Við höfum til dæmis ekki
viljað ráðast inn á þann markað
sem verksmiðjurnar á Akureyri
og á Siglufirði hafa haft við sölu
á gaffalbitum til útlanda, því
þarna er atvinnuástand ótryggt
og okkur hefur ekki þótt það
sanngjarnt. Helst höfum við
flutt út Þingvallamurtu, sem er
úrvalsvara og líkaði vel á ýmsum
lúxushótelum t.d. í Bandaríkj-
unum, en hið óstöðuga verðlag
hér á landi hefur verið slíkum
viðskiptum mikill Þrándur í
Götu.
Vonandi eiga verðlagsmálin
hér á iandi eftir að ná meiri
stöðugleika og þá stendur ekki á
okkur að framleiða meira og
stefna að útflutningi. Við erum
hér með rannsóknastofu þar sem
nákvæmt eftirlit er haft með allri
framleiðslunni, sem gerist æ fjöl-
breyttari, sýni eru nákvæmlega
vigtuð og sýrumæld o.s.frv. und-
ir umsjón menntaðs matvæla-
fræðings.
Ég trúi ekki öðru en að við
íslendingar sem erum meðal
fárra þjóða sem eru svo lánsam-
ar að geta fengið hráefnið úr
ómenguðum sjó eigum stóra
möguleika fyrir okkur á þessum
vettvangi. Sá tími er skammt
undan að það verður metið til
mikilla verðmæta og það verð-
um við að nota okkur.“