Tíminn - 29.11.1987, Side 14

14 Tíminn
Sunnudagur 29. nóvember 1987
Gripið niður í Sögu Ólafs Þórhallasonar,
sem út kom hjá bókaútgáfunni Þjóðsögu í vikunni:
Olafur hittir Þórhildi
álfkonu
Út er komin á vegum bókaútgáfunnar Þjóðsögu og
umsjónarmanna, Þorsteins Antonssonar og Maríu Önnu
Þorsteinsdóttur, Saga Ólafs Þórhallasonar, sem sumir
vilja telja hina fyrstu íslensku nútímaskáldsögu, er þetta
fyrsta útgáfa þessarar bókar. Af þessu tilefni hefur
Helgarblað Tímans fengið heimild útgefenda til að birta
sýnishorn úr bókinni. Gripið er niður nærri upphafi
sögunnar.
Olafur er skagfirskur bóndasonur, heimkynni hans
Gauksstaðir á Skaga. Hann hefur ekki þótt mannvænleg-
ur unglingur, legið í eldaskála og lítt sinnt búverkum. Eftir
að vantað hefur Gauksstaðaféð allt í nokkur dægur
kemur faðir Ólafs heim frá fuglaveiðum í Drangey og
þverr nú þolinmæði Þórhalla er hann verður þess var að
sonur hans hefur ekkert gert til að hafa uppi á fénu, talar
hann yfir hausamótunum á Ólafi.
Daginn eftir tekur Ólafur að leita fjárins en Þórhalli
heldur til Drangeyjar á ný, að vitja um fleka sína og
fuglasnörur:
Á mánudagsmorguninn, þeg-
ar Ólafur byrjaði sitt fimmtánda
ár og var orðinn fulltíða að
vexti, stendur liann uppog tekur
klæði sín og býr sig nokkuð
vandliga. Nú þegar hann er
klæddur gengur hann út og sér
að hestur nokkur cr utan viö
garöshliðið. Tekur Ólafur hann
og leiöir lieim og leggur á reið-
ver, stígur síðan á bak og ríður
upp á Skagaheiði; kannar hann
þar öll ummcrki sem fé var vant
að fara og finnur ekki; fer hann
nú krókótt mjög og eyðist því
dagurinn.
Nærri nóntíma cr hann kom-
inn vestur á Refshalann og
dimmdi nú að með þoku því
hingað til hafði heiðbjart veður
verið. Nú með því hann var lítt
kunnugur villist hann svo hann
veit ekkert frá sér, leitast hann
við aö komast á réttan veg en gat
ekki; fór því alla nóttina í villu
þessari. Um síðir kemur hann
að á nokkurri, með hverri hann
hyggur að ríða ef hann kynni
með því móti að finna nokkrar
mannabyggðir. Með ánni ríöur
hann til þess hann kemur að
geysistóru vatni og hefir hann þá
mætt geysistórum torfærum og
kafhlaupum. Með vatninu lá
löng fjallshlíð og þar í voru
margir fjárhópar en þó svo
styggir að þegar þeir sáu mann-
inn hlupu þeir allir út í þokuna.
Nú ríður hann alla leið með
vatninu þar til hann kemur að
tanga nokkrum, ærið löngum.
Þeim megin við tangann, sem
hann reið, rann lækur stór og í
vatnið, með honum voru sléttur
nokkrar, allar grasi vaxnar. Var
þá orðið framorðið nætur; tekur
hann mjög til að þyngjast af
svefni því maðurinn var mjög
óvanur næturvökum, vill hann
því leita sér hælis hvar hann
kynni að leggja sig til svefns en
finnur ekki því döggfall var svo
mikið úr þokunni að honum
þótti, ef hann legðist fyrir, sem
hann mundi allur alvotur verða.
Ríður hann þá upp með læknum
til hann kemur í dal nokkurn;
fer hann nokkra stund fram eftir
dalnum þar til hann kemur í
botninn, horfir hann þá allt um
kring ef hann kynni nokkurs
staðar skjól að fá. Um síðir sér
hann hellisskúta nokkurn og ríð-
ur hann þangað í skyndi, stígur
af baki hestinum, tekur af hon-
um reiðver og sleppir honum á
beit en leggur reiðverið við dyrn-
ar á skútanum. Og ætlar síðan
að taka það og leggja það undir
sig.
Eftir aö hann hefir þessu starfi
aflokið gengur hann í hellisskút-
ann og verður hann lengri en
honum sýnist hann í fyrstu.
Kemur nú að honum forvitni
mikil að kanna hellinn til enda,
og gengur því áfram og þegar
hann hefir lengi gengið verður
myrkt fyrir augum hans. Gengur
hann lengi í myrkri, og þykir
honum, sem hann sé millum
heims og helju.
Um síðir sér hann birta fyrir
augum og gengur hann enn
nokkra stund í hálfskímu til þess
fullbjart varð fyrir augum hans.
Sér hann þá fyrir sér húsa-
bygging mikla og þil á báðar
hendur sér og margar dyr á.
En það furðaði hann sig mjög
á hvað ljóst og bjart var þar inni
því hann meinti að það væri
niðri í jörðunni.
Um síðir sér hann einar litlar
dyr og var þar hurð hnigin á
klofa. Hrindir hann á hurðina
og gengur inn. Sér hann að þar
er stofa ein alþiljuð, voru þar
borð og bekkir - með stórum
glergluggum; var þar svo bjart
að hvergi bar skugga á. Sæng var
þar ein uppbúin og mjög kræsi-
Íegur matur stóð á borðinu.
Ólafur var matlystugur og geng-
ur að borðinu, sest niður og
neytir; og þá hann var mettur
drekkur hann líka sem hann
væri í kunnugum stað. Fellur nú
á hann þungi mikill og tekur
hann það fangaráð að hann
leggur sig í þá uppbúnu hvílu og
sofnar bráðum.
Nýtur hann þar langrar og
rósamrar værðar, vaknar hann
ekki fyrri en mjög síðla; þenkir
hann þá um hvað hann séð hafði
og ætlar það muni draumur
vera. En þá hann fullvaknaður
tók betur aðgæta, sá hann það
engu minna vera en þegar hann
lauk saman augunum, því hér
sér hann allt vel um gengið svo
hann þóttist ekki fyrr í þvílíkan
stað komið hafa. Margir kost-
gripir héngu þar uppi sem hon-
um þótti ekki líkindi til að þar
væri komnir og margt sá hann
þar sem hann ekki vissi, hvar til
að þénaði. -
Þegar hann liggur sem mest í
þessum þönkum sér hann hvar
dyrunum á stofunni er upp lokið
og þar kemur inn kona ein,
mjög fögur að ásýndum svo
hann þóttist ekki fegri konu litið
hafa. Hún var sem honum virtist
ung að aldri og svo mikinn
þokka bauð hún af sér að hann
mátti ekki annars staðar hafa
augu sín, en horfa á hana. Hún
var sönnu gráleit að andlitsfarfa
með móleit augu en myndin og
niðurraðan ásýndarinnar fegraði
svo litinn að honum þótti hún
því yndislegri sem hann fremur
aðgætti hana. Þar með var bún-
ingur hennar svo fagur að hann
gekk mjög í augu honum; því
hann þóttist aldrei jafnfagran séð
hafa.
Hún talar til hans að fyrra
bragði en þó ekki með þjóðmáli
því hún mátti oft endurtaka það
sama og útfæra það á ýmsa vegi
fyrri en hann skildi það og
komst í vana þar með sem þó
ekki skeði fyrr en síðar. Ekki
þurfti hann minnur að ítreka
sín orð við hana og var það
nokkurn tíma að þau komu sér
ekki saman. Þó var það fyrsta,
er hún við hann talaði, þessar
meiningar: „Hér er kunnuglega
um gengið og víst má það djarfur
maður vera sem gengið hefir inn
í hús mín að óleyfðu. Matur sá,
sem ég hafði sett hér á borð og
ætlaði mér sjálfri til nautnar, er
allur uppetinn."
Ólafur svarar: „Til þess er
matur á borð borinn að menn
skyldu neyta.“
Því svaraði hún engu heldur
hélt fram ræðu sinni, svo mæl-
andi: „Þetta er þó lítilræði því
hús mín eru ekki svo fríð að fólk
megi ekki hafa þar umgang um;
heldur er ég ekki svo matsár að
ég sjái eftir þó matur sé etinn því
heimill er hverjum manni matur
sem til mín kemur. En það þykir
djörfung öllum fremri að þú
skyldir leggjast í sæng mína, í
hverja enginn karlmaður hefir
enn nú lagt sig, hvorki með eður
móti mínum vilja hingað til ævi
minnar."
Ólafur mælti: „Óspillt mey
ertu þar fyrir, stúlka mín, því
ekki hefir þú hjá mér í sænginni
legið; og þó þú hefðir þar verið
mundi ég það sama gjört hafa og
þá veit ég ekki hvernin umskipti
viðskipti okkar hefði fengið því
ekki líst mér svo illa á þig.“
Hún brosti þá og mælti:
„Furðu djarfur maður er þú og
ef þú værir í þeim stað, sem þú
vissir þú værir með vinum ein-
um, mundir þú ekki feila þér í
mörgu; eður veist þú nokkuð
hvar þú ert nú niðurkominn?"
Ólafur Iést það ekki vita og
segir henni frá ferðum sínum.
„Ekki hefir þú þó af vegi
farið,“ segir hún, „þó krókótt
hafi verið leið þín.“ Taldi hún
þá fyrir honum auknefni þau er
hann hafði um farið hver öll að
eru á Skagaheiði enn í dag. „En
sá langi tangi er þú komst til,
lækurinn og dalurinn, hefir af
mínu nafni nafn hlotið og heitir
Þórhildardalur, Þórhildarlækur
og Þórhildartangi, en ég heiti
Þórhildur og hefi ég búið hér um
nítján ára tíma og er minn aldur.
„Vel fræðir þú mig,“ segir
Ólafur, „en vita vil ég meira og
grein mér því hvar fyrir þú býrð
ekki hjá fólki en heldur þér uppi
í holum og jarðar afkimum,
fráleit í því öðrum mönnum, því
það er mannlegur siðvani að
hver hafi umgengni við annan.“
„Ekki er ég fráleit öðrum
mönnum,“ segir hún, „því ég bý
hjá öðrum mönnum og hefi
umgengni við þá menn er ég skal
umgang með hafa. En að ég sé
fráleit yður Nóa sonum má þig
ekki furða því það er eðli mitt
samt annarra minna ættmenna. “
Ólafur undrar sig yfir slíkum
svörum og spyr af hvaða mönn-
um hún sé komin þar hún tali
svo. Hún kvaðst vera af því fólki
er þeir kölluðu álfafólk, og hafa
sinn bústað innan jarðar.
„Ekki eru það menn,“ segir
Ólafur.
„Að vísu eru það menn, sem
hafa bæði sál og líkama,“ svarar
hún.
„Hafi þér einnig sál?“ segir
hann.
„Sannarlega,“ mælti hún, „líka
sem allir aðrir er frá Adam eru
komnir.“
„Eru þér og frá Adam
komnir?“ segir hann.
„Jafnt sem allir menn aðrir er
búa á þessari jörð og í þessari
veröld,“ segir hún.
„Eru þá fleiri veraldir til?“
spurði hann. „Þar þú segir í
þessari veröld.“
„Að vísu,“ segir hún. „Því ef
einn maður vildi tileigna sér að
sú prýði, sem væri á himninum,
sé gjörð fyrir sig, væri það mjög
hlægilegt og líka svo heimsku-
legt sem ef að ein skel er liggur
í Gauksstaðafjöru ímyndaði sér
að allar þær prýðilegu byggingar
sem uppreistar eru í China og
Arabia væri gjörðar fyrir sig.“
„Hvar eru þessar veraldir?"
spyr Ólafur.
„Á himninum; hvar eð þú
sérð stjörnurnar glansandi,
hverjar að eru sólir fyrir öðrum
veröldum ótalföldum, hverjar
eru flestar mun stærri en vor
jörð. En varla mun þó tíð,“
segir hún, „að tala margt hér um
því nóg mun annað fást til
umræðu.“
„Seg mér þá,“ segir Ólafur,
„hvernin þú ert frá Adam
komin; eður hver var þessi
Adam?“
„Ekki muntu fróður maður
vera,“ segir hún, „og mun ég
ekki þetta gjöra nema við eigum
kaup saman.“
„Engi er ég kaupmaður,“ seg-
ir hann.
„Ekki mun þér óhægra vera að
gjöra það ég bið en mér er að
gjöra þetta,“ segir Þórhildur.
Ólafur segir að ef það væri í
orðum einum innifalið og sér
væri það leyfilegt mundi hann
ekki spara að gjöra hennar vilja.
Biður hann hana því að segja sér
uppruna, náttúru og háttalag
álfafólksins. Þórhildur kvað
hann mundi girnast meira að
heyra þegar hún hefði sagt hon-
um þessa sögu. Hann kvaðst
ekki þar um hirða og því
skemmtilegra væri sem fleira
væri talað og bað hana þar fyrir
sér óefað frá að segja því sem
hann eftirspurði. Hún kvað svo
skyldi vera ef hann héldi fyrri
skilmála, en hann hét svo skyldi
vera. Settist hún þá til sagnar og
brúkaði nokkurn formála um
mannsins sköpun, hans fall og
uppreisn, með fyrirheitinu, Ka-
ins bróðurmorð, flokkadrátt
fólksins, og þess útbreiðslu og
byrjaði sjálfrar sinnar sögu með
flóðinu.