Réttur - 01.10.1972, Síða 34

verið uppstökkur, en var heitasti og einlægasti
vinur vina sinna. Tilfinningar hans komu fram í
öllum skoðunum hans á skólamálum og landsmál-
um. Frelsi og sjálfstæði voru hugsjónir, sem
snemma heilluðu hug hans, og hann var alitaf að
finna yzt i vinstra fylkingararmi.11
Meðal annara skólabræðra Guðjóns má nefna
þá Jón Sigurðsson frá Kaldaðarnesi og Andrés
Björnsson skáld.
Guðjón gerðist á árunum 1903—4 eldheitur land-
varnarmaður og var það alla tið. En honum varð
jafnframt Ijóst að meira þurfti að gera en að afla
landinu sjálfstæðis.
Þeir Sigurður voru saman í 2. og 4. bekk. Fór
Guðjón þá úr skóla og las utan hans og tók stúd-
entspróf 1905 með I. einkunn. Meðal þeirra er
þá tóku próf, voru Andrés Björnsson, Páll Eggert
Ölason, Ölafur Lárusson og Baldur Sveinsson. Þeir
Sigurður Nordal og Jón Sigurðsson tóku stúdents-
próf 1906.
í HÖFN
Guðjón Baldvinsson siglir haustið 1905 til Kaup-
mannahafnar, 22 ára að aldri, og dvelur erlendis
til 1908.
I Kaupmannahöfn er á þessum árum allmikið rót
í almennum stjórnmálum. Hinn sósíalistíski flokkur
danskra verkamanna, Sósíaldemókrataflokkurinn,
sækir drjúgum á í kosningum á þessum tíma, i
þingkosningum 1903 fær flokkurinn 16 þingmenn
og 1906 24 þingmenn og í Kaupmannahöfn hefur
hann í samvinnu við róttæka náð meirihluta í bæj-
arstjórn. Hetjusaga danskrar verkalýðshreyfingar
,,Pelle Erobreren" eftir Martin Anderson Nexö er
að koma út á þessum árum .Ungum áhugamanni
frá Islandi, sem tök hefur á aðalheimsmálunum auk
norrænna mála, stendur nú opið að kynna sér
róttækar hugmyndir, ekki sízt í þjóðfélagsmálum.
Ekki er kunnugt hvort Guðjón hefur haft nokkur
sambönd beint við danska sósíalista á þessum
árum, en meðal Islendinga verða öll kynni af hon-
um til að vekja menn til að hugsa um þjóðfélags-
mál.
Guðjón var maður mælskur vel, ræddi mikið við
menn og var hugkvæmur með afbrigðum. I upphafi
þessarar greinar var frá því sagt hver áhrif hann
hefði haft á þá Ólaf Friðriksson og Jónas frá Hriflu,
en þeir voru ekki þeir einu.
Rikarður Jónsson myndhöggvari var einn þeirra
manna, sem batzt sterkustum vináttuböndum við
Guðjón. Var Guðjón mjög tiður gestur á heimili
tengdamóður Ríkarðs. Ríkarður lýsti í viðtali við
mig á mjög hrifandi hátt samtölum þeirra vinanna,
ferðalögum þeirra út í dönsku skógana ásamt Jó-
hanni Sigurjónssyni og fleirum, — hávaðasömum
stúdentafundi um „uppkastið", sem Guðjón bauð
Ríkarði á o. fl. Segir nánar frá þessu siðar í grein
þessari. Ólafi Friðrikssyni kynntist Rikarður fyrir
tilstilli Guðjóns. Og svo sterk eru þessi hughrif
frá Guðjóni að þegar Rikarður skrifar afmælisgrein
um Ólaf á fertugsafmæli hans 1926, þá byrjar
greinin svo — og er hún fyrst af mörgum á
forsíðu Alþýðublaðsins 16. ágúst 1926:
„Ólafur Friðriksson fertugur.
Maður hét Guðjón Baldvinsson frá Böggvisstöð-
um i Svarfaðardal. Hann var hinn mesti ágætis-
maður i hvivetna, hvers manns hugljúfi og hverj-
um manni skarpvitrari. Hann dó af hjartabilun 27
ára að aldri og var þá þegar búinn að vinna sér
álit allra, er honum kynntust, sem einn hinn væn-
legasti laukur islenzkra ættstofna.
Guðjóni kynntist ég i Kaupmannahöfn árið 1908,
og svo um nokkur ár þar á eftir, og naut ég ómet-
anlegrar ánægju og uppfræðslu af þeirri viðkynn-
ingu, og þegar hann féll frá, fannst mér átakanlega
sannast, að „islands óhamingju verði flest að
vopni“, því að sannarlega hefði sumt verið öðru-
vísi á sig komið hér á landi, ef gáfna hans og
mannkosta hefði notið lengur við.“
Annar maður, sem einnig varð sósíalisti, Jakob
Jóh. Smári, byrjaði einnig afmælisgrein um Ólaf
í þessu sama blaði á þennan hátt:
„Guðjón Baldvinsson, einn hinn einlægasti og
hugsjónamesti maður, sem ég hefi þekkt, kom
mér fyrst í kynni við Ólaf Friðriksson.“
Þessir fjórir menn, sem allir dá Guðjón svo, —
Ólafur og Jónas, Rikarður og Jakob Smári, —
hafa vafalaust ekki verið þeir einu, sem á Hafn-
arárunum hrifust af eldmóði Guðjóns og öðluðust
að nokkru fyrir áhrif hans áhuga á sósíalisma og
alþýðuhreyfingu.
En hvernig leið Guðjóni sjálfum hið innra á þess-
um árum? Hvernig leit hann, sem sjálfur var að
vekja hreyfingu, á ástandið i kringum sig?
I bréfi til föður síns, líklega rituðu 1908, segir
hann um andlega ástandið meðal landanna: „Hér
ber ekki nokkur hlutur til tiðinda meðal landa.
Félagsskapur er sama sem enginn, nema stúdenta-
félagið okkar og nýfætt glimufélag, sem telur
226