Fréttablaðið - 28.03.2009, Síða 26

26 28. mars 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Haraldur L. Haralds-
son skrifar um
Á liðnu ári hækkaði gengisvísitalan um
80% og vísitala neyslu-
verðs um 20%. Gengis-
vísitalan hefur lækkað í
byrjun þessa árs, en vísi-
tala neysluverðs hækkað.
Þannig hefur hækkun sem varð á
gengistryggðum lánum frá falli
bankanna til ársloka 2008 nánast
gengið til baka. Frá janúar 2004
hefur vísitala neysluverðs hækk-
að um 46% og gengisvísitalan um
58%, miðað við febrúar s.l. Mynd
1 sýnir þróun gengisvísitölu og
vísitölu neysluverðs miðað við að
vísitölurnar séu settar á 100 í jan-
úar 2004.
Mynd 1
Það vekur athygli að frá janúar
2004 til júlí 2008 hækkuðu geng-
istryggð lán minna en verðtryggð.
Styrkist gengið áfram mun sá sem
tók gengistryggt lán í janúar 2004
verða betur settur en sá sem tók
verðtryggt. Þannig er líklegt að
verðtryggða lánið muni halda
áfram að hækka en möguleiki á
því að gengistryggða lánið komi
til með að lækka.
Það liggur ljóst fyrir að þessi
mikla hækkun á gengisvísitölu
og vísitölu neysluverðs á liðnu ári
stafar fyrst og fremst af því að
bankar voru að taka stöðu gegn
krónu til að bæta eiginfjárstöðu
sína. Þetta kom berlega í ljós
á liðnu ári þar sem krónan féll
mikið í lok hvers ársfjórðungs.
Tafla 1 sýnir hvaða afleiðingar
þetta hefur haft á skuldir heim-
ila, en þar er gerð grein fyrir
skuldum heimila við lánakerfið
frá árinu 2004.
Eins og taflan sýnir jukust
skuldir heimila á milli ára árin
2004 til og með 2007 að meðal-
tali um 224 ma. kr. Ekki er vitað
hverjar skuldir heimila voru í
árslok 2008, en vitað hverjar þær
voru í lok sept. 2008. Á tímabil-
inu frá janúar til september 2008
jukust skuldirnar um 342 ma. kr.,
eða 118 ma. kr. meira en að meðal-
tali á ári frá árinu 2004. Frá sept-
ember til desember 2008
hækkaði neysluverðsvísi-
talan um 5,5% og geng-
isvísitalan um 13,3%. Til
að áætla stöðuna í árslok
eru skuldirnar í sept.
2008 framreiknaðar
miðað við framangreind-
ar hækkanir. Skv. því
hafa skuldir heimila við
lánakerfið hækkað um
458 ma. kr. á árinu 2008,
eða rúmlega tvöfalt á við það sem
gerðist árin á undan. Á tímabilinu
september til desember 2008, að
gefnum framangreindum forsend-
um, hækka skuldir heimila um
116 ma. kr., sem svo til eingöngu
má rekja til mikils falls krónunn-
ar. Þetta gerist þrátt fyrir mikinn
samdrátt í hagkerfinu. Hækkunin
sem átti sér stað á gengistryggð-
um lánum á tímabilinu septemb-
er til desember 2008 hefur nú að
mestu gengið til baka. Hins vegar
hefur það ekki gerst hvað varðar
verðtryggð lán, þar sem varanleg
hækkun á vísitölunni er að mælast
vegna þess að bankar voru að taka
stöðu gegn krónu. Einnig er vísi-
talan að taka mið af neyslu eins
og hún var þegar þensla var hvað
mest. Í dag er neyslumynstrið allt
annað en vísitalan er byggð á.
Brostnar forsendur
Með vísan til framanritaðs er ljóst
að forsendur fyrir útreikningi
vísitölu neysluverðs eru brostn-
ar og beinlínis rangar. Því verð-
ur að telja eðlilegt að útreikn-
ingur vísitölunnar verði tekinn
til endurskoðunar, þar sem áhrif
af gengisfalli krónunnar verði
metin, þar sem bankar voru að
taka stöðu gegn henni. Einnig
verði áhrif bankahrunsins metin
svo og breytt neyslumynstur. Á
grundvelli þessa verði vísitalan
endurmetin og framreikningur
á skuldum heimila og fyrirtækja
endurreiknaður. Hvernig er hægt
að færa rök fyrir því að heimil-
in taki á sig rúmlega 100 ma. kr.
hækkun á skuldum frá sept. til
des. 2008 vegna hruns banka? Hér
er um að ræða rúmlega 30% af því
sem gert er ráð fyrir að ríkisjóður
leggi nýju bönkunum til.
Vandi þeirra heimila sem eru
með lán sín í erlendri mynt virðist
ekki vera sá sami miðað við þróun
mála, sjá mynd. Íslandsbanki
hefur boðið viðskiptavinum sínum,
sem eru með skuldir í erlendri
mynt, raunhæfa aðgerð í skulda-
málum þeirra. Takist stjórnvöld-
um að styrkja gengi krónunnar
má ætla að lausn í þá veru sem
Íslandsbanki býður sé fullnægj-
andi. Takist það ekki er líklegt að
vandi þeirra sem eru með erlend
lán verði mikill og lausn Íslands-
banka dugi ekki. Gengi íslensku
krónunnar er góður mælikvarði
á því hvort aðgerðir ríkisstjórn-
arinnar í efnahagsmálum eru að
takast. Falli gengið er ljóst að
efnahagsaðgerðir stjórnarinnar
eru ekki að ganga upp.
Margir áhættuþættir
Margir áhættuþættir eru tengd-
ir íslenskri krónu. Þar ber hæst
mikil skuldsetning íslenskra fyr-
irtækja í erlendri mynt, þ.m.t.
fyrirtæki í opinberri eigu. Grein-
arhöfundur hefur á öðrum vett-
vangi varað við mikilli skuldsetn-
ingu íslenska ríkisins í erlendri
mynt. Á vef Seðlabankans kemur
fram að gengistryggð útlán banka
til fyrirtækja í lok september s.l.
voru 2.806 ma. kr. Skuldir Orku-
veitu Reykjavíkur og Landsvirkj-
unar í erlendri mynt eru um 500
ma. kr. Mikil umræða hefur verið
um þrýsting jöklabréfa á gengið.
Mikil skuldsetning ríkisins og
skuldir fyrirtækja í erlendri mynt
er ekki síður ógn við íslensku
krónuna.
Með vísan til framanritaðs er
lagt til að lánastofnanir bjóði upp
á leið Íslandsbanka hvað varðar
afborganir af erlendum lánum
og að vísitala neysluverðs verði
leiðrétt. Áhrifum af spákaup-
mennsku með krónur verði eytt
og tekið tillit til breytts neyslu-
mynsturs. Ekki er um að ræða að
fella niður skuldir heldur sann-
gjörn leiðrétting á verðtryggingu
vegna áhrifa af spákaupmennsku
og hruni efnahagskerfisins. Þegar
leikreglur voru settar með verð-
tryggð lán var ekki gert ráð fyrir
að lántakendur þyrftu að standa
frammi fyrir þeim vanda sem nú
er upp kominn.
Höfundur er hagfræðingur.
Vandi vegna gengis-
eða verðtryggðra lána
Í m. kr. á verðlagi hvers árs.
2004 2005 2006 2007 2008. í lok árs 2008
Skuldir heimila í íslenskum krónum 877.044 1.083.639 1.308.432 1.471.060 1.734.091 1.829.727
Skuldir heimila í erlendri mynt 14.480 77.559 156.283 177.134
Skuldir heimila við lánakerfið, samtals 877.044 1.083.639 1.322.912 1.548.619 1.890.374 2.006.860
Aukning skulda heimila á ári hverju 206.595 239.273 225.706 341.755* 458.242
Tafla 1, Heimild: Seðlabanki Íslands
* Aukning til loka september 2008
Áætlaðar skuldirSeptember
200
150
100
50
0
%
Ja
n.
2
00
4
Jú
l.
20
04
Ja
n.
2
00
5
Jú
l.
20
05
Ja
n.
2
00
7
Jú
l.
20
07
Ja
n.
2
00
8
Jú
l.
20
08
Ja
n.
2
00
9
Fe
b.
2
00
9
Vísitala neysluverðs
Gengisvísitala
Breyting á gengisvísitölu og vísitölu neysluverðs
Mynd 1
Lausnir fyrir okkur öll
UMRÆÐAN
Einar Skúlason skrifar
um stjórnmál
Í janúar var ógnará-stand í samfélaginu,
mikil reiði og átök, dag-
leg mótmæli á Austur-
velli sem gátu þróast í
allar áttir. Í ofanálag
var stjórnarkreppa, þar
sem ríkisstjórn Sam-
fylkingar og sjálfstæðismanna
logaði í innbyrðis deilum og náði
því ekki valdi á viðfangsefninu.
Til þess að leysa þessar erfiðu
aðstæður komum við framsókn-
armenn með það tilboð þann 21.
janúar að verja minnihlutastjórn
VG og Samfylkingar falli gegn
ákveðnum skilyrðum. Þau skil-
yrði snerust um að boðað yrði til
kosninga ekki síðar en 25. apríl,
að haldið yrði stjórnlagaþing
sem myndi semja nýja stjórn-
arskrá fyrir Ísland og að strax
yrði ráðist í aðgerðir til að koma
til móts við skuldsett heimili og
bæta rekstrarskilyrði íslensks
atvinnulífs. Í því fólst m.a. að
mörkuð yrði stefna í gjaldmið-
ilsmálum þjóðarinnar.
Strax við ríkisstjórnarmynd-
unina sáum við að það voru engar
lausnir á borði nýrrar ríkis-
stjórnar um hvernig ætti að tak-
ast á við vanda heimila og fyrir-
tækja, heldur einungis almennt
orðuð markmið. Það lá svo á að
koma saman stjórn að framsókn-
armönnum var boðið að koma
með tillögupakka síðar og sagt
að það myndi verða tekið vel á
móti þeim. Við kynntum efna-
hagstillögur okkar í 18 liðum
fyrir mánuði síðan og bjuggumst
við samræðu um þær. Þess í stað
brugðust forsvarsmenn VG og
Samfylkingar ókvæða við og hafa
talsmenn síðarnefnda flokksins
oft á tíðum lagt lykkju á leið mál-
flutnings síns til þess að hnýta í
tillögur okkar.
Því miður þarf að horfast í
augu við þá staðreynd að á þeim
tveimur mánuðum sem eru liðnir
frá því að ríkisstjórnin var mynd-
uð, hefur afskaplega lítið verið
um aðgerðir í málum sem varða
stöðu heimila og fyrirtækja. Það
ber þó að nefna að ríkisstjórnin
kynnti atvinnumálapakka, sem
á að innihalda 4.000 störf, en
ljóst er að sá pakki nýtur bara
stuðnings hluta þing-
manna VG og Sam-
fylkingar vegna þess
að flest störfin snúast
um stóriðju. Hvernig
ætla flokkarnir að taka
á atvinnuleysi 17.500
manna ef það næst ekki
einu sinni samstaða um
að skapa 4.000 störf?
Þá vilja Samfylking og
VG taka á vanda heim-
ilanna með því að skoða
hvert einasta heimili sem lendir
í þroti hjá sýslumönnum, taka
fyrir hjá dómara og skipa tilsjón-
armann með heimilinu. Bjartsýn-
ustu spár sem ég hef séð, gera
ráð fyrir að 10% heimila lendi í
þessari stöðu, 7.500 heimili. Hvað
mun taka mörg ár að skoða mál
7.500 heimila, fyrir utan alla hina
sem munu lenda í greiðsluerfið-
leikum þótt þeir fari ekki í þrot?
Ég er síður en svo á móti því að
allra verst stöddu heimilin séu
skoðuð sérstaklega, en það þarf
fyrst að ráðast í miklu víðtækari
og almennari leiðréttingu á kjör-
um fólks og svo má skoða þá sem
verst standa sérstaklega.
Þá vilja Samfylking og VG
setja á stofn eignarhaldsfélag
ríkisins, sem eignist þau fyrir-
tæki sem standa illa en talið er
mikilvægt að starfi áfram. Þessi
útfærsla á ríkisvæðingu fyrir-
tækja er alls ekki skynsamleg
eða nógu vel hugsuð hvað sem
líður bankahruninu í haust.
Það má ekki koma aftur á kerfi
þar sem stjórnvöld handstýra
atvinnulífinu út frá óljósu hags-
munamati. Við þetta má síðan
bæta að aðildarviðræður við
ESB eru á næsta leiti ef marka
má vilja forsætisráðherra, en
hvaða sannfæring er í því við
samningaborðið þegar helming-
ur ríkisstjórnarinnar er á móti
því að landa málinu?
Ef eitthvert vit á að vera í rík-
isstjórn sem þessir tveir flokkar
standa að, þá verður Framsókn að
eiga þar aðild, sem flokkur skyn-
samlegra lausna fyrir okkur öll.
Að öðrum kosti verður byggt upp
nýtt Ísland eftir hugmyndafræði
gömlu ráðstjórnarríkjanna, sem
er ekki góð framtíðarsýn fyrir
þjóðina.
Höfundur skipar 2. sætið á
framboðslista Framsóknar í
Reykjavíkurkjördæmi suður.
EINAR SKÚLASON
HARALDUR LÍNDAL
HARALDSSON
Fagor uppþvottavél
LJF-0310
5 þvottakerfi. Hljóðstig: 52dB(A).
Stærð HxBxD 85x60x60.
Tilboð 89.900
Fagor uppþvottavél
Reykjavík . Borgartún 24 . Sími 562 4011
Akureyri . Draupnisgata 2 . Sími 460 0800
Reyðarfjörður . Nesbraut 9 . Sími 470 2020
Reykjanesbær . Hafnargata 52 . Sími 420 7200
Þurrkun Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki