Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 8

8 SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Miðasala: 4 600 200 / www.leikfelag.is
Kraftmikið og magnað nútímaverk!
„...allir fá einn, en þú ekki neinn...“
Miðasala allan sólarhringinn á netinu.
Miðasalan opin 13-17 alla virka daga
og frá kl. 15 á laugardögum.
Sun. 19. feb. kl. 20
Fim. 23. feb. kl. 20
Fös. 24. feb. kl. 20
Lau. 25. feb. kl. 19
Fim. 2. mars kl. 20
Fös. 3. mars kl. 20
Lau. 4. mars kl. 19
Fös. 10. mars kl. 20
Lau. 11. mars kl. 19
Fös. 17. mars kl. 20
Lau. 18. mars kl. 19
Frumsýning Fim. 16. feb.kl. 20 UPPSELT
Forsala hefst á morgun 6. febrúar
– fyrstir koma – fyrstir fá!
Þú passar að koma okkur ekki í neitt múslimastríð meðan allt er í óvissu um að herinn verði
áfram hjá okkur.
Áætlað er að aðeinsum 15% fornleifa áÍslandi séu skráð.
Þetta kemur fram í grein
sem Sólborg Una Páls-
dóttir, verkefnisstjóri
skráningarmála hjá Forn-
leifavernd ríkisins, ritaði í
Tímarit félags íslenskra
háskólakvenna.
Áætlað hefur verið að
um 150–200 þúsund forn-
leifar séu á Íslandi. Þessi
áætlaða tala er fengin með
því að reikna meðaltal
fornleifa út frá þeim jörð-
um sem þegar hafa verið skráðar
og margfalda með fjölda lögbýla á
19. öld. Sólborg Una telur líklegt
að þessi áætlaða tala eigi eftir að
hækka eftir því sem þekking eykst
og tækni til staðsetja fornleifar,
sem ekki eru lengur sjáanlegar á
yfirborði jarðar, batnar.
Í dag er búið að skráð um 25–30
þúsund fornleifar eða 15% af áætl-
uðum fjölda fornleifa. Til saman-
burðar má nefna að búið er að skrá
150 þúsund fornleifar í Danmörku.
Sólborg Una bendir á að Danir séu
að fara í sína þriðju eða fjórðu um-
ferð skráningar, en Íslendingar
hafi ekki enn komist yfir fyrstu
umferðina á landinu öllu. Í Dan-
mörku hefur búseta varað mun
lengur en hér á landi, en á móti
kemur að byggð er þar þéttari og
búið er að raska fornleifum tals-
vert mikið, aðallega með ýmiss
konar jarðvinnslu.
„Brýnt er að við Íslendingar
leggjum meiri áherslu á skráningu
fornleifa því erfitt er að vernda
minjastaði sem við höfum enga
vitneskju um,“ segir Sólborg Una.
Landupplýsingakerfi
hafa mikla kosti
Sólborg Una bendir á að það sé
ekki nóg að senda her manns á
vettvang til að skrá fornleifar. Það
þurfi einnig öflugt kerfi sem haldi
utan um öll skráningargögn og
miðli upplýsingum til almennings,
framkvæmdaraðila og landeig-
enda. Hún segist telja að landupp-
lýsingakerfi sé í dag hentugasta
tækið til að halda utan um slíkar
upplýsingar. Landupplýsingakerfi
eru notuð til að halda utan um upp-
lýsingar, greina þær og koma á
framfæri við þá sem þurfa á þeim
að halda. Sveitarfélög hafa verið
að koma sér upp slíkum gagna-
grunnum til að halda saman upp-
lýsingum um lagnakerfi og fleira.
Sá sem er að hefja jarðvinnu getur
t.d. fengið allar upplýsingar um
lagnir, hvort sem er vatn, skólp,
síma eða rafmagn. Ef fornleifar
væru skráðar í slíkt kerfi gæfi
augaleið að hægt yrði með mjög
markvissum hætti að koma í veg
fyrir að menn skemmdu óvart
fornleifar þegar þeir væru að fara
út í jarðvinnu.
Sólborg Una bendir einmitt á í
grein sinni að jafnvel þó að búið sé
að skrá fornleifar í prentuðum
skýrslum eða í hefðbundna gagna-
grunna sé eftir sem áður hætta á
að fornleifar verði fyrir tjóni við
jarðrask. Venja sé að skrá forn-
leifar með einu hniti eða einum
punkti. Fornleifar geti hins vegar
verið línulegar eins og t.d. fornir
garðar eða vegir. Þetta vandamál
sé auðvelt að leysa í landupplýs-
ingakerfi.
Sólborg Una segir að í mörgum
nágrannalöndum sé farið að halda
utan um upplýsingar um fornleifar
í landupplýsingakerfum. Slíkt
kerfi hafi verið í notkun í Dan-
mörku frá 1990. Þetta kerfi sé
einnig í notkun í Noregi og Sví-
þjóð.
„Notkun landupplýsingakerfis í
fornleifageiranum á Íslandi á sér
stutta sögu. Nú allra síðustu ár
hefur það þó verið að ryðja sér til
rúms við skráningu gagna við
fornleifauppgrefti og ber rann-
sóknina á Hólum þar hæst en hún
styðst einmitt við landupplýsinga-
kerfi sem sænska minjavarslan
hannaði. Aðeins er farið að bera á
því að sótt sé um styrki til að gera
rannsóknir á landslagi á litlum af-
mörkuðum svæðum í fornleifa-
fræðilegum tilgangi og er Forn-
leifastofnun Íslands ehf. þar
fremst í flokki,“ segir Sólborg.
Sólborg Una segir að áður en
hægt verði að skrá þessi gögn
þurfi að leggja í mikla vinnu í að
samræma þau. Engir opinberir
staðlar hafi verið settir sem forn-
leifafræðingum hafi borið að vinna
eftir og því gæti nokkurs ósam-
ræmis í skráningu.
Samkvæmt núverandi lögum
ber sveitarfélögum að tilgreina
fornminjar þegar þau leggja fram
aðalskipulag og deiliskipulag. Fyr-
ir mörg sveitarfélög fylgir þessu
mikill kostnaður, sérstaklega þeg-
ar sveitarfélögin eru fámenn og ná
yfir stórt landsvæði. Þessu ákvæði
hefur því ekki alltaf verið fylgt
strangt eftir, en Skipulagsstofnun
hefur þó gert kröfu um að sveit-
arfélögin leggi fram áætlun um
skráningu fornminja þegar aðal-
skipulagstillögur eru lagðar fram.
Sólborg Una sagði í samtali við
Morgunblaðið að það væri sín
skoðun að til að koma þessum mál-
um í gott lag þyrfti ríkið að leggja
fram fjármuni til skráningar á
fornminjum. Minni sveitarfélög
hefðu ekki bolmagn til að gera
þetta ein og óstudd.
Nú er verið að endurskoða þjóð-
minjalög og búast má við að þessi
mál verði skoðuð í þeirri vinnu.
Fréttaskýring | Skráning fornleifa á Íslandi
15% fornleifa
eru skráð
Erfitt er að vernda minjastaði á Íslandi
sem enginn hefur vitneskju um
Fornleifar á Íslandi eru illa skráðar.
Stöndum langt að baki
nágrannaþjóðum okkar

Mikill áhugi er á fornleifa-
rannsókum á Íslandi og á síðustu
árum hefur talsvert miklum fjár-
munum verið varið til rannsókna
á þessu sviði. Minni áhersla hefur
hins vegar verið lögð á kerf-
isbundna skráningu fornleifa og
stöndum við langt að baki ná-
grannaþjóðum okkar í þeim mál-
um. Um 150 þúsund fornleifar
hafa verið skráðar í Danmörku,
en 25–30 þúsund á Íslandi, sem
talið er nema um 15% af öllum
fornleifum í landinu.
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is