Morgunblaðið - 12.05.2006, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. MAÍ 2006 31
FRUMVÖRP til laga um nýskip-
an atvinnuþróunarmála bíða af-
greiðslu Alþingis. Því miður hefur
umræða um efni máls-
ins helst snúið að minni
háttar atriðum en lítið
um hugmyndafræðina
sem að baki býr.
Kannski er því þannig
farið um of mörg mál
sem til umfjöllunar eru
hverju sinni. Með þeirri
nýskipan, sem rík-
isstjórnin hyggst koma
á, er leitast við að vinna
að formlegri stefnumót-
un í atvinnuþróun, sem
nái til allra ráðuneyta
sem þar koma að. Þetta
á að gera með því að út-
víkka starfsemi Vís-
inda- og tækniráðs og
fela nýju Vísinda- og
nýsköpunarráði það
hlutverk. Stefnumótun
er eitt þeirra tækja sem
fyrirtæki á almennum
markaði hafa árum
saman notað við og
reynt hefur verið að
innleiða í auknum mæli
í opinberum rekstri. Á
stundum hefur þótt
vanta að stjórnvöld
mótuðu formlega
stefnu, sem stofnanir
og ráðuneyti ættu að
styðjast við í starfsemi
sinni. Þetta á við um at-
vinnuþróun og nú er
gerð tillaga um að bæta
úr því.
Tími til kominn
að tengja
Það sem snýr að iðn-
aðar- og viðskiptaráðu-
neytum birtist í frum-
varpi til laga um
opinberan stuðning við
tæknirannsóknir, ný-
sköpun og atvinnuþróun. Mest hefur
verið fjallað um fyrirhugaða samein-
ingu stofnana, hvar höfuðstöðvar
eigi að vera o.s.frv. Meginefni frum-
varpsins snýr hins vegar að því að
tengja saman háskólastarfsemi,
rannsóknarstofnanir, atvinnulíf og
stjórnvöld. Það á m.a. að gera í
Þekkingarsetrum sem víðast um
landið, þar sem verði háskóla-
kennsla, rannsóknarstarfsemi, at-
vinnuþróunarráðgjöf, frum-
kvöðlasetur og í einhverjum
tilfellum verði þar tæknigarðar.
Þetta er sú leið sem flestar þjóðir,
sem við teljum okkur vera í sam-
keppni við, hafa farið. Skýrasta
dæmið er Finnland, þar sem fyrir
um 15 árum var ákveðið að byggja
framtíðina á þekkingargreinum. Þá
var í landinu mikið atvinnuleysi og
lögðu stjórnvöld mikla fjármuni í að
byggja upp háskóla og tæknigarða.
Við alla háskóla Finnlands eru nú
starfrækt Þekkingarsetur (Center
of Expertise). Það má einnig finna
fyrirmyndir í Noregi, Írlandi, Skot-
landi, Englandi, Hollandi og víðar.
Hlutverk stjórnvalda í þessum lönd-
um felst í því að skapa skilyrði og að-
stæður fyrir atvinnulíf, háskóla og
rannsóknarstofnanir til að vinna
saman að þróun nýrra atvinnutæki-
færa.
Hvert viljum við fara?
Helstu efasemdir sem fram hafa
komið um fyrrgreint frumvarp fel-
ast í þeirri skoðun að ekki eigi að
setja saman í eina stofnun Byggða-
stofnun og rannsóknarstofnanirnar
tvær, Iðntæknistofnun og Rann-
sóknarstofnun byggingariðnaðarins.
Er það helst rökstutt með því að
halda eigi byggðamálunum að-
greindum frá öðru. Þessi sjónarmið
verða að teljast algerlega úr takti við
það sem gerst hefur meðal þeirra
þjóða sem við eigum í samkeppni
við. Byggðastuðningur, sem ein-
göngu felst í því að varðveita þau
störf og fyrirtæki sem fyrir eru í
hverju byggðarlagi, hefur hvergi
skilað tilætluðum árangri. Slíkar að-
gerðir eru alls ekki til þess fallnar að
auka samkeppnishæfni svæða og
standa því ekki undir bættum lífs-
kjörum almennings. Þá hefur einnig
gætt þess misskiln-
ings að Byggða-
stofnun fari að öllu
eða mestu leyti með
framkvæmd byggða-
aðgerða stjórnvalda
og því falli starfsemin
illa að hinum stofn-
ununum tveimur.
Stjórnvöld reyna að
jafna lífskjör og bú-
setuskilyrði í landinu
með ýmsum aðgerð-
um. Þar má nefna
jöfnunarsjóð sveitar-
félaga, niðurgreiðslu
til húshitunar, ýmsar
samgöngubætur og
fleira. Byggðastofnun
fer að sjálfsögðu ekki
með þessi verkefni.
Hlutverk Byggða-
stofnunar er fyrst og
fremst það að hafa
áhrif á þróun atvinnu-
lífs á landsbyggðinni.
Í fyrrgreindu frum-
varpi er verið að
horfa til nýskipunar
atvinnuþróunar og
því fullkomlega eðli-
legt að Byggða-
stofnun verði hluti af
nýrri stofnun. Það
gilda algerlega sömu
sjónarmið varðandi
þróun atvinnulífs á
landsbyggðinni og í
þéttbýli. Ef við ætlum
ekki atvinnulífi á
landsbyggðinni að
dragast aftur úr ann-
arri atvinnustarfsemi
þurfum við að efla
tengsl þess við há-
skólastarfsemi, rann-
sóknarstofnanir og
tækniþróun. Það ger-
um við með því að sameina Byggða-
stofnun annarri atvinnuþróun-
arstarfsemi í landinu.
Hlutverk stjórnvalda
í atvinnuþróun
Stöku þingmaður hefur komið á
framfæri þeim skoðunum að stjórn-
völd eigi einfaldlega að hætta allri
aðkomu að atvinnuþróun. Sú að-
koma væri dæmd til að mistakast. Í
þessu sambandi er mikilvægt að
skilgreina vel í hverju aðkoma hins
opinbera á að vera. Samkvæmt þeim
hugmyndum sem birtast í fyrirliggj-
andi frumvörpum er hlutverk
stjórnvalda fyrst og fremst að skapa
aðstæður fyrir frumkvöðla og lítil og
meðalstór fyrirtæki að þróast. Með
því er átt við að til verði verðmætari
störf meðal íslenskra fyrirtækja en
þau sem fyrir eru, sem muni skila
sér í bættum lífskjörum almennings.
Það réttlætir aðkomu hins opinbera,
t.a.m. með stuðningi við grunnrann-
sóknir, sem annars væru ekki stund-
aðar í fyrirtækjum af þeim krafti
sem þjóðfélaginu er nauðsynlegt.
Auknar rannsóknir geta farið fram í
opinberum rannsóknarstofnunum,
hjá háskólum, í þekkingarsetrum og
hjá fyrirtækjum með stuðningi úr
samkeppnissjóðum sem sífellt eru
að styrkjast. Meginatriðið er að hið
opinbera hvetji til sköpunar starfa í
fyrirtækjum þar sem byggt er á
þeirri þekkingu sem til staðar er og
á styrkleikum hvers byggðasvæðis
fyrir sig. Í því sambandi er mik-
ilvægt að styðja við staðbundna at-
vinnuþróun og horfa þá sérstaklega
til atvinnuþróunarfélaga og upp-
byggingar Þekkingarsetra. Það er
því alveg ljóst að stjórnvöld hafa
miklu hlutverki að gegna í at-
vinnuþróun hér á landi, líkt og í öll-
um löndum sem við berum okkur
saman við. Að öðrum kosti munum
við dragast aftur úr hvað varðar lífs-
gæði almennings.
Á að skilja lands-
byggðina eftir?
Eftir Valgerði Sverrisdóttur
Valgerður Sverrisdóttir
’Ef við ætlumekki atvinnulífi á
landsbyggðinni
að dragast aftur
úr annarri at-
vinnustarfsemi
þurfum við að
efla tengsl þess
við háskóla-
starfsemi, rann-
sóknarstofnanir
og tækniþróun.
Það gerum við
með því að sam-
eina Byggða-
stofnun annarri
atvinnuþróun-
arstarfsemi í
landinu.‘
Höfundur er iðnaðar-
og viðskiptaráðherra.
Gróðureyðing á Íslandi
svipuð og víða í Afríku
Inntur eftir því hvers vegna hann bar gróðurfar á Ís-
landi saman við gróðurfar í ríkjum sem eru sunnan
Sahara-eyðimerkurinnar í Afríku í fyrirlestri sínum á
miðvikudag segir dr. Lal skýringuna einfalda.
„Líkt og í þessum ríkjum hefur ofbeit á Íslandi frá
landnámi valdið gróðri landsins miklum skaða,“ segir
dr. Lal.
„Í Afríku glíma menn við heitt og þurrt loft en hér
við kalt og þurrt loft. Ólafur Arnalds og Andrés Arn-
alds hafa unnið merkt starf á þessu sviði. Samkvæmt
þeirra rannsóknum hefur jarðvegseyðing verið gríð-
arleg víða á Íslandi, sem end-
urspeglar enn og aftur mikilvægi
þess að hlúa að landheilsu jarðar.“
Gæti gegnt stóru hlutverki
Í ársbyrjun kom Wallace S.
Broecker, jarðefnafræðingur við
Columbia-háskóla í New York, til
landsins og hélt fyrirlestur um
bindingu koltvísýrings í jörðu.
Spurður um þá hugmynd að dæla
koltvísýringi í íslensk jarðlög segir
dr. Lal þá hugmynd óraunhæfa
vegna eldvirkni landsins.
Hann segir hins vegar það
markmið íslenskra vísindamanna að Ísland bindi jafn-
mikið kolefni árið 2030 og það losi í andrúmsloftið vel
framkvæmanlegt. „Íslendingar munu þá losa um eina
milljón tonna af kolefni á ári í andrúmsloftið,“ segir
dr. Lal. „Á sama tíma gætu Íslendingar bundið 1,2
milljónir tonna af kolefni á ári hverju ef áætlanir um
bindingu þess í trjám og gróðri ganga eftir.
Þangað til getur forseti ykkar orðið öðrum þjóð-
arleiðtogum fyrirmynd hvað snertir landheilsu jarðar,
með því að beina athygli þeirra að mikilvægi máls-
ins.“
Eins og fyrr segir kom dr. Lal til Íslands í boði
forseta Íslands, sem hann segir sérstakan áhuga-
mann um bindingu kolefnis í jörðu.
Dr. Lal tekur þátt í málþingi á Grand Hótel í dag
klukkan 8.30 til 10.00, sem er undir yfirskriftinni
„Can Iceland become emission free country? The role
of carbon sequestration“.
Auk hans koma fram þeir Andrés og Ólafur Arn-
alds, Arnór Snorrason, Hugi Ólafsson og Þorsteinn
Tómasson, en þeir starfa allir með einum eða öðrum
hætti í tengslum við rannsóknir á landheilsu jarðar.
mitt á milli Afríku og Asíu, er nú stöðugt meng-
unarský,“ segir dr. Lal. „Ein af meginorsökunum fyr-
ir þessari mengun er sú að fátækt fólk í álfunum
tveimur notar gróðurleifar og þurrkaða kúamykju
sem eldsneyti við eldun. Við erum hér að tala um
helming jarðarbúa, eða þrjá milljarða manna, sem
stofna heilsu sinni í hættu með því að anda að sér
kolmónoxíði (CO) og öðrum hættulegum loftteg-
undum þegar það stendur yfir hlóðum sem kynt er
undir með þessum hætti.
Að auki dregur þessi mengun úr magni þess sólar-
ljóss sem fellur á Indlandshaf, sem aftur dregur úr
uppgufun, en það leiðir til röskunar á monsúnrign-
ingum í Asíu.
Þennan vítahring mætti rjúfa
með því að örva bændur til að
framleiða hreinni orkugjafa til
eldunar, á borð við etanól, sem
væri svo hægt að selja til
mengunarvalda, sem gætu svo
aukið framleiðslu sína gegn því
að afhenda fátæku fólki elds-
neytið og þannig stuðla að
minni losun koltvísýrings.“
Bætt landheilsa
gegn hungri
Spurður um ágóðann af því að
bæta landheilsu jarðar með því
að græða upp örfoka svæði segir dr. Lal ávinninginn
af því margþættan. Hann nefnir máli sínu til stuðn-
ings að verðmæti landbúnaðarvara sem framleiddar
séu í næringarríkum jarðvegi sé mun meira en þeirra
sem eru framleiddar í snauðari jarðvegi.
Hann segir þetta mjög brýnt ef haft sé í huga að
3,7 milljarðar manna fá í dag ófullnægjandi magn
næringarefna vegna skorts á næringarefnum í jarð-
vegi. Þá segir hann að slíkar aðgerðir muni hjálpa til
við að draga úr hungursneyð í heiminum sem hann
segir skelfilega.
„Á hverjum degi farast 24.000 manns úr hungri í
heiminum sem jafngildir því að 80 747-Boeingþotur
með 300 farþega hröpuðu til jarðar daglega,“ segir
dr. Lal. „Þetta er sérstaklega alvarlegt ef haft er í
huga að mannkyninu mun fjölga úr 6,5 milljörðum ár-
ið 2005 í 7 milljarða 2012 og fyrir þá sök að 99 pró-
sent af fjölguninni mun eiga sér stað í þróunarlönd-
unum.
Þrátt fyrir það bendir flest til að heiminum standi
af einhverjum ástæðum á sama.
Fjölmiðlar eiga hér hlut að máli, því að þeir hafa
tilhneigingu til að fjalla um einstaka hörmung-
aratburði á borð við flugslys fremur en flóknar orsak-
ir hungursneyðar.“
nemur
á sama
gn
t.“
am að
róða-
rgróða
onina í
s segir
ví að
ðum kol-
ðstoðað
ækt í
Annars
binda kol-
ðan má
með
ir dr.
selja
ng-
nig geta
lu sína
ð á sam-
að auk-
í Chic-
kvóta
hange]. Í
r tonnið
erðið
u manna
t það er
ningar
essi við-
tíðinni
ækta upp
ng-
r vit-
s sam-
óstöð-
sé ekki
n-
otkun á
dshafi,
ur ónýtt auðlind
baldura@mbl.is
Morgunblaðið/Eyþór
engunarkvótar gætu orðið til þess að draga úr fátækt í heiminum auk þess að stuðla að minni losum koltvísýrings.
’Sala á svokölluðum kol-efniskvóta getur aðstoðað
við að draga úr fátækt í
þróunarlöndunum. Annars
vegar er hægt að binda
kolefni í gróðri sem síðan
má selja með hagnaði með
ýmsum hætti.‘