Morgunblaðið - 29.07.2006, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 29. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ATHYGLINNI hefur verið beint
að matarverði sem sérstöku vanda-
máli. Á dögunum kom út skýrsla
sem formaður nefndar nokkurrar
tók saman, en nefndin hafði fengið
það hlutverk að skoða
helstu ástæður „hás
matvælaverðs á Ís-
landi og gera tillögur
um að færa mat-
vælaverð nær því sem
gengur og gerist í ná-
grannaríkjunum“ eins
og segir í inngang-
inum.
Undanfarna mánuði
hafa stjórnvöld keppst
við að draga úr þensl-
unni í þjóðfélaginu og
einkum horft til þess
að minnka einkaneysl-
una með því að hækka
raunvexti af skuldum heimilanna.
Vaxtahækkunin og lækkun láns-
hlutfalls íbúðalána hækkar mán-
aðarlegu útgjöldin og minnkar
þannig ráðstöfunartekjurnar.
Það skýtur skökku við að boða
nú tillögur til þess að auka ráðstöf-
unartekjurnar aftur með því að
lækka opinberar álögur á matvæli
og drykkjarvörur. Skilaboðin sem
almenningur les út úr þessu eru að
framundan er nýtt svigrúm til
neyslu sem hlýtur að vinna gegn
efnahagslegum áhrifum vaxta-
hækkunarinnar. Varla er það sér-
stakt keppikefli
stjórnvalda að færa
útgjöld heimilanna frá
matvælum til fjár-
magnskostnaðar.
Hagnaður viðskipta-
bankanna var á síð-
asta ári um 117 millj-
arðar króna og þarf
einhverju við hann að
bæta?
Það er svo annað
mál að vissulega er
matvælaverðið hátt,
en hafa verður í huga
að verð á markaði
ræðst af kaupgetunni
fremur en framleiðslukostnaði.
Þótt hið opinbera lækki skatta og
gjöld af matvælum og jafnvel opni
fyrir innflutning í auknum mæli er
engin vissa fyrir því að það leiði til
lækkunar á verði til neytenda í
sama mæli. Í markaðshagkerfinu
er keppikefli seljandans að hagnast
sem mest en ekki að selja á lágu
verði.
Eðlilegt er að miða við verðlag í
löndum með sambærilegan kaup-
mátt. Matvælaverð hérlendis er
sama og í Noregi, um 11% hærra
en í Danmörku og um 26–27%
hærra en í Svíþjóð og Finnlandi.
Þetta þarf að hafa í huga þegar
sett eru markmið um verðlag á
matvælum hérlendis.
Tillögurnar í skýrslunni eru um
afnám vörugjalds, niðurfellingu til-
tekinna tolla og lækkun virð-
isaukaskatts og er áætlað að þær
lækki matvöruverð um 7,5% eða um
50 þúsund krónur á ári hjá með-
alheimili. Staðreyndin er sú að hlut-
ur matvöru í útgjöldum heimilanna
hefur farið minnkandi mörg und-
anfarin ár og samkvæmt nýjustu
rannsókn Hagstofu Íslands er hann
nú 14,4%. Aðrir liðir svo sem hús-
næði, hiti og rafmagn og ferðir og
flutningar eru miklu hærri og fer
hartnær þrisvar sinnum hærri fjár-
hæð árlega til þeirra þarfa en mat-
væla.
Þótt ég vilji ekki gera lítið úr því
að auka ráðstöfunartekjur með-
alfjölskyldu um 4.000 kr. á mánuði,
sem tillögurnar fela í sér, þá verð-
ur að benda á að fjármagnskostn-
aður hefur miklu meiri áhrif á fjár-
hag heimilanna. Skuldir þeirra hafa
vaxið um ríflega 300 milljarða
króna á aðeins tveimur árum og
voru um síðustu áramót tæplega
1.100 milljarðar króna.
Hækkun raunvaxta íbúðalána að
undanförnu um tæplega 1% kostar
sitt. Sem dæmi má nefna að kostn-
aður við 15,9 m.kr. lán hækkaði úr
16,7 m.kr. í 20,1 m.kr. við hækkun
vaxta úr 4,15% í 4,85%. Hækkun er
um 3,4 milljónir króna eða um 20%.
Mánaðarlegar greiðslur hækkuðu
um rúmar 7.000 krónur á hverjum
mánuði næstu 40 árin. Síðan hafa
vextirnir hækkað enn frekar.
Ofan á þessa miklu hækkun
vaxta undanfarna mánuði bætist að
raunvextir á Íslandi eru sér-
staklega háir í alþjóðlegum sam-
anburði. „Dýrast að taka húsnæð-
islán á Íslandi“ var fyrirsögn á
frétt í Morgunblaðinu 17. nóv-
ember í fyrra og lýsti niðurstöðu
skýrslu sem neytendasamtökin létu
vinna í samvinnu við neytenda-
samtök í 9 öðrum Evrópuríkjum.
„Vextir hér eru þeir hæstu á því
svæði sem könnunin nær til. Raun-
vextir eru að jafnaði frá 2 og upp í
tæplega 5 prósentustigum hærri en
í hinum Evrópulöndunum. Að auki
er kostnaður við greiðslu afborg-
ana mun hærri og uppgreiðslugjald
er yfirleitt hærra“ segir í fréttinni
og er vitnað beint í tilkynningu
Neytendasamtakanna.
Kostnaður heimilanna af háu
verði lánsfjár á Íslandi er miklu
meiri en af matarverðinu. Ætla má
að umfram fjármagnskostnaðurinn
sé um 200–500 þúsund krónur á
hverju ári fyrir hvert heimili að
meðaltali miðað við tölur um heild-
arskuldsetningu íslensku heim-
ilanna. Það er miklu meira hags-
munamál fyrir almenning að taka
fjármálamarkaðinn í gegn og
lækka kostnað neytenda af við-
skiptum við hann.
Hvenær mun forsætisráðherra
skipa nefnd um helstu orsakaþætti
fyrir háum fjármagnskostnaði á Ís-
landi og óska eftir tillögum um
leiðir til þess að lækka hann? Fjár-
magnskostnaðurinn er stóra málið.
Aðalsteinn Valdimarsson á
Strandseljum yrkir svo um vega-
málin:
Mjóir vegir þykja þrautir
og því er aldrei nóg að gert
hjer að leggja breiðar brautir
beina leið – þið vitið hvert.
Fjármagnskostnaðurinn
er stóra málið
Kristinn H. Gunnarsson skrifar
um fjármagnskostnað ’Það er miklu meirahagsmunamál fyrir al-
menning að taka fjár-
málamarkaðinn í gegn og
lækka kostnað neytenda
af viðskiptum við hann.‘
Kristinn H.
Gunnarsson
Höfundur er alþingismaður.
Í JÚNÍMÁNUÐI sl. gáfu Samtök
atvinnulífsins út rit um heilbrigðan
einkarekstur í íslenskri heilbrigð-
isþjónustu. Rit þetta er um margt
áhugavert en ljóst og leynt er kast-
ljósinu beint að arðsemiskröfu í heil-
brigðisþjónustunni
hvar fjármála- og stór-
eignamenn vilja nú
komast að og segja „nú
getum við“.
Í upphafi viðtals við
Stefán Þórarinsson,
stjórnarformann Nýs-
is, sem sér um rekstur
Sóltúns, segir hann:
„Það eru tækifæri til
umbóta nánast alls
staðar í íslenskri heil-
brigðisþjónustu með
auknum einkarekstri.“
Og stjórnarformaður
Nýsis er spurður „en
hversvegna að nýta einkarekstur
frekar en opinberan rekstur? Hvaða
gagn má hafa að einkaaðilum við
veitingu opinberrar þjónustu?“ Í
fyrsta lagi er það rekstrarhugsunin
sem þeir búa yfir, þ.e. að horfa á mál-
in sem rekstur með tekjum og gjöld-
um en ekki eingöngu sem þjón-
ustuveitingu.
Eitthvert ráð
sem enga ábyrgð ber
Í fyrrnefndu viðtali fer stjórn-
arformaður Nýsis ekki leynt með
óbeit sína á sjálfseign-
arstofnunum sem veita
þjónustu við aldraða og
sveitarstjórnarmenn fá
það einnig óþvegið. Því
sameiginlega þvælast
þessir aðilar fyrir há-
leitum markmiðum
arðsemissjónarmiða
Nýsis hvar markaðs-
sjónarmiðum skal beint
að fjölgandi öldruðum
Íslendingum. Lítið læt-
ur stjórnarformaður
Nýsis yfir Sjó-
mannadagsráði og seg-
ir í viðtalinu: „Sjálf-
eignarstofnanaformið byggði á því
að öflugir einstaklingar bundust
samtökum hér fyrr á árum til að
bregðast við vanmætti samfélagsins
til að leysa mál eins og öldrunarþjón-
ustu. Dæmi um þetta er Sjó-
mannadagsráð sem kom á fót Hrafn-
istu, dvalarheimili aldraðra
sjómanna. Nú er þetta orðin mjög
umfangsmikil starfsemi en í höndum
einhvers ráðs sem enga ábyrgð ber.
Vandséð er að þar sé í raun gætt
fyllsta lýðræðis og uppbygging starf-
seminnar uppfylli skilyrði um gegn-
sæjan rekstur. Að minnsta kosti
virðast menn geta stýrt þessu ráði
áratugum saman án þess að keppt sé
við þá um starfið.“
„Eitthvert ráð“ sem á
og rekur Hrafnistuheimilin
Sjómannadagsráð var stofnað
1937 af öllum stéttarfélögum sjó-
manna í Reykjavík og Hafnarfirði og
stóðu að fyrstu Sjómannadagshá-
tíðahöldum 1938. Árið 1939 var
ákveðið að eitt meginmarkmiða væri
að byggja vist- og hjúkrunarheimili
fyrir aldraða sjómenn. 1957 er starf-
semi Hrafnistu í Reykjavík hafin, en
starfsemi Hrafnistu í Hafnarfirði
1977. Sjómannadagsráð er skipað 34
fulltrúum sem stéttarfélög sjómanna
kjósa í samræmi við lög Sjó-
mannadagsráðs og á aðalfundi sem
haldinn er í apríl–maí ár hvert er
kosið í 5 manna stjórn til þriggja ára.
Fjárhagsleg staða stéttarfélaganna
eða fulltrúa þeirra ráða engu um at-
kvæðavægi fyrrnefndra 34 fulltrúa,
hver þeirra fer með 1 atkvæði.
Nokkuð auðséð lýðræði sem vandséð
er hjá stjórnarformanni Nýsis,
kannski vegna peningalegrar glýju í
augum.
Hvort starfsemi Hrafnistuheim-
ilanna og Sjómannadagsráðs uppfylli
skilyrði um gegnsæjan rekstur dreg-
ur formaður Nýsis í efa. Honum er
velkomið að koma í heimsókn á
Hrafnistu í Reykjavík og skoða end-
urskoðunarskýrslu Pricewaterhouse
Coopers um rekstur Hrafnistuheim-
ilanna vegna rekstrarársins 2005
sem send var til Ríkisendurskoðunar
28. júní sl.
Væntanlega Stefán, munt þú sýna
mér gagnsæjan ársreikning Sóltúna
vegna rekstrarársins 2005? En hvað
ertu að fara þegar þú efast um gagn-
sæjan rekstrarreikning Hrafnistu-
heimilanna og segir í viðtalinu að þú
hafir unnið hjá því opinbera og unnið
að úttektum á mörgum opinberum
stofnunum?
Standa sjálfseignarstofnanir
í vegi fyrir heilbrigðum
markaði?
Víða kemur formaður Nýsis við og
segir: „Þessi vanmáttur sem ég kalla
svo hér á árum áður leiddi til þess að
til viðbótar við greiðslur frá hinu op-
inbera fyrir þjónustu við aldraða var
farið að gefa alls konar undanþágur
frá opinberum gjöldum og skyldum
til að létta til með rekstrinum auk
þess sem veitt var leyfi til að reka
happdrætti og fá styrki úr alls konar
sjóðum til starfseminnar. Slíkar und-
anþágur, styrkir og sporslur fást að
sjálfsögðu ekki fyrir hlutafélög og
því standa sjálfseignarstofnanirnar
eins og þær eru nú í vegi fyrir að hér
myndist heilbrigður markaður í öldr-
unarþjónustu sem mikil þörf er á.“
Rekstur sjálfseignarstofnana á lít-
ið skylt við einkarekstur að mati
Stefáns. „Þetta er enginn einka-
rekstur – þetta er í raun klík-
urekstur. Ríkið hefur ekki einu sinni
samninga við þessa aðila og ríkið
fylgir því ekkert eftir hvernig fjár-
munir þess eru notaðir. Það einfald-
lega greiðir á hvern haus og svo búið.
Það er engin eftirfylgni, engir eft-
irlitsaðilar, það kemur engin reglu-
leg skýrsla um það hvernig peningar
ríkisins eru notaðir. Þessum aðilum
er bara borgað fyrir þetta og svo bú-
ið spil.“
Ómerkilegum fullyrðingum
stjórnenda Sóltúns svarað
Guðmundur Hallvarðsson
svarar stjórnendum Sóltúns ’Því sameiginlega þvælastþessir aðilar fyrir háleitum
markmiðum arðsemis-
sjónarmiða Nýsis hvar
markaðssjónarmiðum
skal beint að fjölgandi
öldruðum Íslendingum.‘
Guðmundur
Hallvarðsson.