Morgunblaðið - 03.08.2006, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Benedikt BjarniBjörnsson fædd-
ist á Vígholtsstöðum
í Laxárdal í Dölum
20. febrúar frosta-
veturinn 1918. Hann
lést á Landspítalan-
um 26. júlí síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Hólmfríður
Benediktsdóttir frá
Þorbergsstöðum, f.
3. ágúst 1891, d. 16.
febrúar 1970, og
Björn Magnússon
frá Hellissandi, f.
18. desember 1885, d. 25. júní
1938. Systkini Benedikts voru:
Margrét, f. 2.6. 1912, d. 30.3. 1992,
Ása, f. 29.4. 1913, d. 17.3. 2000,
Magnús, f. 24.6. 1914, d. 9.5. 1990,
Ragnheiður, f. 28.9. 1916, d. 24.12.
1997, Kristján, f. 26.4. 1919, d. 1.7.
1990, Sigurður, f. 14.6. 1921, d. 1.7.
2002, Árni, f. 16.1. 1932.
Benedikt hóf sambúð 1947 með
Þórdísi Jónsdóttur, f. 5.12. 1926,
ættaðri frá Malarrifi á Snæfells-
nesi, þau skildu 1981. Börn þeirra:
Díönu, f. 1961, og Kolbrúnu, f.
1964, og eru barnabörnin tíu.
Benedikt ólst upp á Vígholts-
stöðum til sjö ára aldurs en fluttist
þá með foreldrum sínum og systk-
inum að Skógsmúla á Þverdal. Ár-
ið 1937 fluttust þau að Þorbergs-
stöðum. Hann var einn vetur á
íþróttaskólanum í Haukadal en
eftir að faðir hans lést árið 1938
var hann ýmist hér syðra við hin
og þessi störf eða við búskapinn
með móður sinni og systkinum
fram um 1950. Þá fluttist hann al-
farið til Reykjavíkur.
Þar vann hann hjá systur sinni
og mági við heildverslunina Ágúst
Ármann hf, var dyravörður í Hafn-
arbíó, vélskóflumaður hjá Fisk-
mjölsverksmiðjunni Kletti, bíl-
stjóri hjá blaðadreifingu Vikunnar
(Hilmi hf.), vann við húsgagna-
smíðar hjá Þórði I. Þórðarsyni, en
lengst sem afgreiðslumaður á
bensínstöðinni Shell v. Miklubraut
og gangbrautarvörður við Miðbæj-
ar-og Langholtsskóla síðustu
starfsár sín. Í hjáverkum smíðaði
hann gúmmískó, rak reiðhjóla-
verkstæði og síðar skellinöðr-
uverkstæði og gerði upp gömul
húsgögn.
Útför Benedikts verður gerð frá
Grafarvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.
1) Vignir, f. 1.9. 1947,
d. 11.4. 2002, hans
kona var Guðrún Á.
Magnúsdóttir, f.
11.11. 1947, þeirra
börn eru Vigdís Elín,
f. 11.11. 1970, Davíð
Örn, f. 25.11. 1975, og
Andri Reyr, f. 21.1.
1982, barnabörnin
eru fimm. 2) Birna
Dís, f. 5.1. 1949, f.m.
Viktor Jónsson, f.
20.8. 1945, þeirra
börn: Benedikt Orri,
f. 22.10. 1967, d. 8.11.
2001, og Helga Rún, f. 2.7. 1973,
s.m. Birgir A. Ingimarsson, f. 25.6.
1956, þeirra sonur er Brynjar Ým-
ir, f. 1.11. 1984, barnabörnin eru
þrjú. Fyrir átti Þórdís Svein-
björgu, f. 1944, og á hún fimm
börn og 14 barnabörn.
Benedikt bjó með Magnþóru
Þórðardóttur, f. 4.4. 1932 á Kvía-
bryggju í Eyrarsveit, frá 1982 til
dauðadags, hún á sex börn, Ingi-
björgu, f. 1951, Árna, f. 1953,
Sveindísi, f. 1954, Sigrúnu, f. 1957,
Benni afi fékk loksins að fara,
eftir að hafa þurft að kveðja bæði
son sinn og dótturson alltof
snemma, þótti honum biðin eftir
endurfundum bæði orðin löng og
þreytandi. Það er því gott til þess
að vita að nafni hans og perluvinur,
Benni bróðir, tekur vel á móti hon-
um, en þeir kölluðu hvor annan
perluvin og það voru þeir svo sann-
arlega. En afi hafði lag á að láta
okkur systkinunum finnast við sér-
stök, Benni var perlan, ég var sú
ákveðna og Brynjar var fimleika-
snillingurinn. Þó svo að afi væri
vissulega orðinn þreyttur og minnið
farið að gefa sig var alltaf stutt í
grínið hjá honum, því hann var mik-
ill húmoristi og lét ekkert tækifæri
úr hendi sleppa til að sjá spaugilegu
hliðarnar á mönnum og málum þó
svo að oftar en ekki hafi húmorinn
verið á hans eigin kostnað.
Minningar mínar um afa eru
margar og skemmtilegar, ég sé
hann fyrir mér að brasa í bílum,
tefla og fara með ljóð og vísur.
Einnig man ég eftir þeim tíma þeg-
ar hann vann á bensínstöð Shell við
Miklubraut, en þar fannst mér
hann vera kóngurinn því hann sat á
háum stól við peningakassann og
tók við peningum og sagði dælust-
rákunum óspart til. Þá sagði hann
mér líka að oft væri svo mikið rok
við Miklubrautina og hárið á honum
hefði fokið af í einni rokhviðunni og
lengi framan af fannst mér þessi
skýring mjög sannfærandi. Hann
gat líka verið stríðinn og þegar ég
var orðin of gömul til að hann klipi
mig í rassinn tók annað við og hann
spurði til dæmis manninn minn
þegar við tilkynntum honum að við
ætluðum að gifta okkur, hvort ekki
væri erfitt að eiga við mig og glotti.
Afi var fróður maður og forvitinn
og þegar ég byrjaði í háskólanum
var hann stöðugt að spyrja mig
álits á hinu og þessu, sem ég reyndi
auðvitað samviskusamlega að svara,
þótt það ætti ekkert skylt við mitt
nám. Og spurningarnar byrjuðu
alltaf á því að hann sagði: „Helga,
nú ert þú í Háskólanum, hvað held-
ur þú um …“ Ég held að hann hafi
ekki endilega verið að spyrja til að
fá svar heldur meira til að stríða
mér því ég tók þetta mjög alvar-
lega, enda vildi ég sem háskólanemi
standa undir væntingum hans.
Afi hafði unun af kvæðum og
kveðskap og var svokallað alþýðu-
skáld, það var svo árið 1998 þegar
hann varð áttræður að gefin var út
bók með kvæðum hans og vísum.
Það eru líka ófáar vísurnar sem
liggja eftir hann í afmælis- og jóla-
kortum okkar sem alltaf hittu í
mark. Það er ekki hvað síst á
stundum sem þessum þegar við
kveðjum afa okkar og vin, að við
finnum hve gott er að ylja sér við
þessar vísur og aðrar minningar um
hann afa Benna.
Helga Rún Viktorsdóttir.
Í síðustu heimsókn minni til afa á
Landspítalann, sat hann álútur á
rúminu en önnur löppin hékk niður
á gólf, hann sá mig en heyrði ekk-
ert, svo ég skrifaði í blokk: ,,Ertu
nokkuð að reyna að strjúka heim?“
og hann svaraði hiklaust með bros á
vör: ,,Nei, veistu, ég held að ég
stingi núna af til Drottins.“ Og eftir
að ég áttaði mig almennilega á því
að hann væri dáinn var ég nokkuð
hugsi um það sem hann hafði sagt
við mig í síðasta skiptið sem við
hittumst.
Þetta sýnir líka svo skýrt hvað
það var alltaf stutt í húmorinn hjá
afa og endalaus fíflagangur við
strákinn mig. Mér er minnisstætt
þegar ég heimsótti hann á spítala
eftir hjartaaðgerð með mömmu og
pabba fyrir um níu árum. Heim-
sóknin sú endaði með því að
mamma rak okkur feðgana út af
stofunni því saumarnir voru byrj-
aðir að gliðna í sundur af hláturs-
hristingi afa.
Enda var mikið fjör þegar afi var
hjá okkur í Torfufellinu, hann
kenndi mér alls kyns sögur og opn-
aði augu mín fyrir kveðskap.
Snemma lét hann mig berjast við
vafningsvélina og vefja fyrir sig síg-
arettur, þær voru ýmist of mjóar
eða sverar. Í einni viðureigninni
tókst mér að hrekkja hann og laum-
aði inní boxið mentolsígarettu og
beið svo allt kvöldið eftir viðbrögð-
um, og hann brást mér ekki.
Og svo allt grínið um kærust-
urnar sem ég geymdi niðri í kjall-
ara og hann fékk engan aðgang að.
Afi var alltaf svo stoltur af mér,
kallaði mig aldrei neitt annað en
Meistarann vegna árangurs míns í
fimleikunum hér á árum áður og
beið eftir Ólympíuafrekinu.
Ég elska afa, og veit að hann hef-
ur það æðislegt með Benna bróður,
Vigni frænda og öllum systkinum
sínum.
Næst þegar við hittumst tek ég
þig í glímu, afi minn.
Brynjar Ýmir Birgisson.
Margar ljúfar og fallegar minn-
ingar koma upp í hugann þegar við
lítum yfir þessi 23 ár sem þú og
mamma bjugguð saman, elsku
Benni. Alltaf var gaman að koma í
heimsókn til ykkar því öruggt var
að eitthvað ljúffengt var með
kaffinu (sem þú sagðist hafa bakað)
og að tekið væri á móti okkur með
fallegu brosi og léttri lund. Glettnin
var alltaf í fyrirrúmi hjá þér og
ekki fórum við varhluta af stríðn-
inni sem einkenndi þig.
Þú varst snillingur í ljóðagerð og
töfraðir fram vísur við minnsta til-
efni. Ótalmörg ljóð eigum við eftir
þig sem verða okkur nú dýrmæt
minning.
Þú kunnir svo sannarlega að
meta Möggu þína (mömmu) og dáð-
ir hana. Oft á morgnana var komin
á eldhúsborðið ný vísa til hennar
þar sem þú lýstir væntumþykju
þinni og hve hún væri þér góð! Hún
á líka mikið hrós skilið þar sem hún
hefur staðið sem klettur við hlið þér
í gegnum árin og annast þig í veik-
indunum með sinni alkunnu um-
hyggjusemi.
Hún hefur nú misst góðan og
skemmtilegan félaga og saknar
hans mjög.
Þú heillaðir alla í kringum þig
með sjarmanum og góða skapinu.
Síðustu vikurnar á spítalanum þeg-
ar líkaminn var að niðurlotum kom-
inn var alveg ótrúlegt að heyra að
ljóðaminnið hefði ekki brugðist þér
og þú bættir um betur með frum-
sömdum ljóðum um hjúkrunarfólk-
ið. Frábært var að heyra eina
hjúkrunarkonuna segja að þú værir
bæði yndislegur og skemmtilegur
sem voru orð að sönnu.
Þú varst mikill keppnismaður og
alltaf var mikið fjör á spilakvöld-
unum ykkar með Ingu og Þóri. Þar
varst þú í essinu þínu og hrókur
alls fagnaðar.
Gaman var að sjá hve barngóður
þú varst og veittir börnunum alltaf
athygli. Þeim þótti spennandi að
tefla við Benna afa og kenndir þú
þeim margt í skáklistinni.
Elsku Benni, við söknum þín.
Takk fyrir allt og allt.
Sveindís (Didda), Ingibjörg, Sig-
rún, Díana og Kolbrún.
Ég bregð út af þeirri venju að
skrifa ekki minningargrein um
nákomnasta fólk, nú þegar hið sein-
asta af sjö eldri systkinum mínum
fellur frá. Þau voru fædd á bilinu
1912 til 1921. Faðir okkar lést þeg-
ar ég var sex ára. Ógiftu systkinin
ráku búið til skiptis með móður
okkar í rúmlega tíu ár. Ellefu árum
yngri fylgdist ég með þessu nýfull-
orðna fólki.
Ég heyrði til dæmis móður okkar
gamna sér við að gefa eldri bræðr-
um mínum einkunn eða hlutverk.
Mangi var lærdómsmaðurinn (hann
hafði verið á Reykjaskóla og
Hvanneyri), Stjáni fjármaðurinn,
Siggi smiðurinn og Benni var eins-
konar skemmtikraftur. Það var
ekki út í loftið. Henni mislíkaði
stundum athæfi barna sinna, fannst
þau kærulaus og ekki nógu fram-
takssöm. Stundum lét hún þau
heyra það og gekk út snúðugt. Það
fannst þeim leiðinlegt.
Lausnin var ósjaldan sú að Benni
fór til hennar niður í eldhús og
byrjaði kannski að syngja lög sem
hún hafði dálæti á, svosem Ég lít í
anda liðna tíð, Þig sem í fjarlægð
eða Ég veit að metorð og völdin há.
Ellegar þá hann fór að segja sögur
af körlum í nágrenninu, sem hann
vissi að henni leist vel á. Sjaldan
brást að smám saman tæki að
hýrna yfir henni.
Sjálfur gaf ég bræðrum mínum
einkunn fyrir geðprýði. Auðvitað
átti ég að hjálpa til við búverkin, en
verksvitið og handlagnin var oftast
í minna lagi. Þeim gat vitaskuld
runnið í skap útaf þessum klaufa-
skap. Ég þurfti svosem ekki yfir
neinu að kvarta, en samt setti ég þá
í vissa skaplyndisröð og þá reyndist
Benni umburðarlyndastur. Ég
sagði þeim svo frá þessari niðurröð-
un og þeir virtust hafa gaman af.
Benni kenndi mér líka að tefla en á
því sviði var hann glúrinn.
Sjálfsprottið menningarlíf í sveit-
um tók á sig ýmsar myndir. Annan
veturinn sem ég var í barnaskóla
stóðu yfir lagfæringar á húsinu
heima. Kristján Einarsson smiður
var jafnframt organisti í Hjarðar-
holtskirkju. Hann bjó til kvartett
með bræðrum mínum Benna og
Sigga ásamt Jóni Einarssyni á Þor-
steinsstöðum og sjálfum sér, og
spilaði undir á heimilisorgelið. Ljóð
og lög Þórðar Kristleifssonar voru
notuð og það heyrðust sönglög eftir
Schubert og fleiri tónskáld æfð í
þaula uns maður var næstum farinn
að kunna allar raddirnar.
Það kom fljótt á daginn að Benni
átti létt með að búa til vísur. Fóru
þeir ekki varhluta af því sem um-
gengust hann hverju sinni. Mikið af
því var dár og spé en hlýja í hátíða-
vísum. Skáldamál virtist síast inn í
hann fyrirhafnarlítið. Mér kom á
óvart þegar ég var kominn í
menntaskóla og farinn að læra
bragfræði af bókum, að hann vissi
ósjaldan skýringu á ýmsum heitum
og flóknum kenningum sem ég var
að rembast við að leita uppi. Í til-
efni af áttræðisafmælinu fengum
við hann til að tína saman það sem
hann mundi af vísum sínum og
tækifæriskvæðum og létum prenta í
takmörkuðu upplagi. Kverið varð
150 blaðsíður og heitir Frá æsku til
elli.
Benni varð snemma vinsæll og
eftirsóttur af nágrönnum og öðrum
kunningjum sem kátur, greindur,
hnyttinn, listfengur, söngvinn og
skemmtilegur félagi. Hann setti
saman gamanvísur um sveitungana
í skemmtidagskrá hjá ungmenna-
félaginu Ólafi Pá. Svipað gerði hann
seinna fyrir Breiðfirðingafélagið í
Reykjavík þar sem þeir bræður
spiluðu í bridgedeildinni. Hann var
líka næmur á kveðskap annarra og
kunni eins og ósjálfrátt talsvert af
ljóðagerð 20. aldar. Allir þessir eig-
inleikar ásamt listamannseðlinu
gátu orðið til þess að sumum fannst
hann eiga til að vera dálítið kæru-
laus um eigin hag og sinna nánustu.
Það voru samt oftast óþarfar
áhyggjur.
Á uppvaxtarárum systkina minna
var það sjaldgæft að börn fátækra
bænda gengju hinn svokallaða
menntaveg þótt þau hefðu alla and-
lega burði til þess. Það var ekki
fyrr en flokkar félagshyggjumanna
höfðu knúið fram umtalsverðar
kjarabætur og rýmkun aðgengis í
menntaskóla að fólk af minni kyn-
slóð átti þess almennt kost. Ég hef
stundum velt því fyrir mér, hvað
væri líklegast að Benni hefði feng-
ist við, ef hann hefði fetað þessa
braut. Ég sé hann til dæmis fyrir
mér sem blaðamann með menning-
ar- og skemmtiefni að sérsviði í
dagblaði eða tímariti.
Slíkar vangaveltur eru auðvitað
fásinna. Einsog sést í inngangi
fékkst Benni við margvísleg verka-
mannastörf. Ég hef oft um dagana
rekist á vinnufélaga hans úr hinum
ýmsu greinum, sem hafa spurt um
hann. Og viðkvæðið er ævinlega hið
sama: hvað hann hafi verið góður
og skemmtilegur félagi. Það er líka
aðalatriðið.
Benni var stundum heima hjá
mér á gamlárskvöld og eftir góðan
gleðskap átti hann til að halla sér í
sófa þegar líða tók á nótt. Mér kom
þá í hug lokaerindið úr Skáldinu
Wennerbóm eftir Gustaf Fröding í
þýðingu Magnúsar Ásgeirssonar
sem Benni hafði miklar mætur á:
Djúpa, ríka náð hann höndlað hefur,
hann ei iðrun nein um skuldir krefur
fyrir löst né brot hins breyska manns.
Veg hann fann til vorsins draumalands,
vær er blundur hans.
Þá er skáldið sælast, er það sefur.
Árni Björnsson.
Grein þessa rita ég Benedikt
Björnssyni, frænda mínum, sem
lést í júlílok, á 89. ári og því varla
fyrir aldur fram, að lokum gaf sig
hjartað, ern í anda og var að spila á
spil við dóttur sína fyrr um daginn,
hraustmenni allt líf sitt, gáfaður og
vel að sér, glettinn, hagorður, gleði-
maður og með blik í augum við
söng einsog fleira Þorbergsstaða-
fólk.
Pabbi var yngstur þessara átta
systkina sem öll fluttust suður á
svipuðum tíma úr Dölum – og nú er
hann orðinn einn eftir að segja frá
uppvexti þeirra í torfbænum í
Skógsmúla í Þverdal og lífinu
seinna á Þorbergsstöðum sem heita
í Laxárdal þótt þeir standi öllu
heldur við Hvammsfjörð innstan
þar sem hann breiðir úr sér. Okkur
börnum þeirra finnst af sögum að
þetta hafi verið stöðug skemmtan
og kátína og böll þarna vestur í
Dölum – og sú smitandi lífsgleði
sem einkenndi flest systkinanna
hlýtur að hafa gert bæinn að eins-
konar æskulýðsmiðstöð á sínum
tíma. Auðvelt hefur þetta þó ekki
alltaf verið, allra síst eftir að Björn
faðir þeirra lést af slysförum rétt
fyrir stríð.
Í baslinu syðra framan af voru
Þorbergsstaðasystkinin stórfjöl-
skylda þar sem hver studdi annan,
og við börnin þeirra sumra vorum
einskonar bræður og systur þótt
við ættum að heita bara systkina-
börn – ein slík stórasystir í minni
æsku, og sú helsta, var einmitt
Birna Dís dóttir Benna og Lóu. Við
bjuggum reyndar saman í herbergi
ekki alltof stóru heilan vetur – og
næstum tvo? – og maður þurfti
stundum að taka á öllu sínu í nábýl-
inu við þann skörung, sem að
skörpu viti og beittu skopskyni var
enginn eftirbátur föður síns. Pabbi
og mamma voru í Þýskalandi en ég
var látinn vera heima í skólanum og
ekkert sjálfsagðara en að hafa
strákinn hjá Benna og Lóu. Benni
hafði gaman af drengnum, ræddi
við hann um helstu viðburði mann-
kynssögunnar, svo sem árangur ís-
lenska landsliðsins á heimsmeist-
arakeppninni í handbolta 1961, og
við fórum saman á tveggja daga
landskeppni í frjálsum þótt afrek
þar stæðu langt að baki frægðar-
verkum Husebys og félaga á 5. og
6. áratugnum – sem aftur voru að-
eins daufur endurómur af dáðum
fornkappa. Ég sé eftir á að Benni
hefur kosið að halda að fóstra sín-
um gildum sannrar karlmennsku,
og þau spruttu líka fram í fræðslu
sem fram fór um skák og þó eink-
um skákmenn – Botvinnik og Pet-
rosjan og hinn snjalla Tal, og um
okkar mann, Friðrik, jafnoka Lar-
sens hins danska. Skáklistin festist
að vísu ekki í nemandanum en
kappasögur Benna um skáksnill-
ingana sitja enn í minninu. Á þess-
um aldri er maður lesandi allan sól-
arhringinn – og fyrir varð auðvitað
bókakostur Benedikts. Stundum
var nokkuð óstillt um bókavalið –
það er til marks um ljúfmennsku
Benna að hann kvartaði ekki þótt
ráðist væri í þær bækur sem hann
sjálfur hafði uppi við: Einusinni
vorum við báðir að lesa sömu bók-
ina á sama tíma, og var gerð sú
málamiðlun eftir samningaviðræður
að ég las á daginn en Benni að
kvöldi. Þetta var Egyptinn eftir
Mika Waltari, um Iknatonsólarf-
araó – mikil bók og afar merkileg,
og síðan voru þessir viðburðir við
Nílarfljót á 14. öld fyrir Krist
krufnir til mergjar í samræðum
frændanna yfir ýsunni hjá Lóu.
Benni var annars þannig að mað-
ur þurfti oft að íhuga hvort hann
var að tala – eða hlusta – í fullkom-
inni alvöru. Glettnin einkenndi
hann alltaf, hvort heldur hún kom
fram í saklausu spaugi eða mein-
legri hæðni. Þegar ég heyri eftir
hann vísu er ég heldur aldrei viss
hvort það er algerlega að marka,
hrós og lof um afmælisbarn, brúð-
hjón eða mann nýlátinn – og
kannski skiptir mestu að besta var
kvæðið fram flutt. En hvað sem
kankvísinni leið var brosið alltaf
hlýtt, og fallegt blikið í augunum.
Ég veit ekki hvort Benni naut
lífsgæfu í samræmi við gjörvileika.
Það er stórt orð Hákot, sagði kerl-
BENEDIKT B.
BJÖRNSSON